Purpurówka Kaehlera
Purpurówka Kaehlera[1][2], purpurówka brzoskwiniowa[3] (Purpuricenus kaehleri) – gatunek chrząszcza z rodziny kózkowatych i podrodziny kózkowych. Występuje w południowej, środkowej i wschodniej Europie oraz zachodniej części Azji po zachodnią Syberię i północny Iran. Zasiedla stanowiska kserotermiczne, ciepłe lasostepy, sady i winnice. Larwy żerują w drewnie roślin liściastych. Owady dorosłe są czarno-czerwone i spotykane od maja do sierpnia. W Polsce gatunek nieobserwowany od 1949 roku.
| Purpuricenus kaehleri | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
_(pair).jpg) Samica (po lewej) i samiec (po prawej) podgatunku nominatywnego | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Podrodzaj | |||||
| Gatunek |
purpurówka Kaehlera | ||||
| |||||
Taksonomia
edytujGatunek ten opisany został w 1758 roku przez Karola Linneusza w 10. edycji Systema Naturae pod nazwą Cerambyx kaehleri[4]. W 1775 Johan Christian Fabricius przeniósł go do rodzaju Lamia, a w 1821 roku Pierre F.M.A. Dejan umieścił go w rodzaju Purpuricenus. Współcześnie w jego obrębie wyróżnia się dwa podgatunki[5]:
- Purpuricenus kaehleri kaehleri (Linnaeus, 1758)
- Purpuricenus kaehleri menetriesi Motschulsky, 1845
Opis
edytujStosunkowo duży chrząszcz o ciele długości od 9 do 21 mm[2]. Podstawowe ubarwienie jest czarne[6][7]. Przedplecze u podgatunku nominatywnego jest zwykle całe czarne lub ma parę czerwonych kropek w przednio-bocznej części; rzadziej występuje czerwona przepaska przy przednim brzegu, a bardzo rzadko barwa czerwona prawie dominuje. U podgatunku P. k. menetriesi przedplecze jest zawsze dwubarwne, a niekiedy (zwłaszcza u samic z północno-zachodniego Kaukazu) jest prawie całe czerwone z tylko parą małych czarnych kropek u nasady[7]. Pokrywy są cynobrowoczerwone do krwistoczerwonych, pośrodku ze wspólną plamą barwy czarnej, niedochodzącą najczęściej do ich tylnych krawędzi[2]. Plama ta może mieć wiele różnych kształtów (gruszkowata, owalna lub o równoległych bokach) i być od niewielkiej do tak dużej, że zakrywa prawie cały czerwony kolor[7]. W rozmiarach czułków zaznaczony jest dymorfizm płciowy. U samca są od półtora do dwukrotnie dłuższych od ciała, zaś u samicy tak długie jak ciało lub nieco od niego dłuższe[2][6].
Biologia i ekologia
edytuj
Gatunek ten naturalnie występuje na zboczach kserotermicznych i ciepłych lasostepach. Ponadto zasiedla sady, ogrody owocowe, winnice i lasy liściaste[2].
Larwy żerują w drewnie roślin liściastych: brzoskwiń, buków, czeremch, dębów, głogów, kasztanów, kasztanowców, klonów, morel, pigw, robinii akacjowej, topól, śliw, wiązów, wierzb, wiśni i winorośli[2][8]. Samica składa jaja w martwych, obumierających lub osłabionych gałęziach o średnicy 2–6 cm[3][8]. W przypadku drzew preferuje środkową i wierzchołkową strefę korony[8]. Larwa najpierw żeruje pod korą, potem wgryza się stosunkowo głęboko w drewno. Utworzony chodnik biegnie zwykle wzdłuż pnia lub konaru i zapełniony jest drobnymi trocinkami. Kolebka poczwarkowa zamknięta jest zatyczką z trocin. Do przepoczwarczenia dochodzi wiosną, a otwory wylotowe dorosłych owadów mają wymiary około 5×10 mm i owalną formę[2]. Cykl rozwojowy jest dwu- lub trzyletni[8][2][3].
Owady dorosłe spotyka się na roślinach żywicielskich larw, kwiatach (np. wierzb, marchwi, brzoskwiń, pokrzyw) oraz na gnijących owocach, z których spijają sok[2]. Rójka trwa od maja do połowy sierpnia[8][3], przy czym w Polsce notowano ją od początku czerwca[2].
Rozprzestrzenienie
edytujW Europie występuje tylko podgatunek nominatywny P. k. kaehleri, szeroko rozprzestrzeniony w jej części południowej, środkowej i wschodniej. Na zachód sięga Portugalii, na północ do Francji, Niemiec, Polski i Białorusi[9]. W Rosji podgatunek ten sięga na wschodzie Niziny Zachodniosyberyjskiej (dolina Tomu), a na północy obwodu moskiewskiego i południowych krańców obwodu kirowskiego, niżnonowogrodzkiego, Czuwaszji i Mari El. Ponadto podgatunek ten występuje w północnym Kazachstanie[7] i Turcji[9].
Podgatunek P. k. menetriesi występuje wyłącznie w Azji. Rozsiedlony jest od północno-wschodniej Turcji (prowincje Rize i Artvin), Dagestanu, Kraju Krasnodarskiego i Gruzji przez Azerbejdżan po północny Iran (ostany: Golestan, Mazandaran, Zandżan i Gilan). Niepewne doniesienie pochodzi z Armenii[7].
W Europie Środkowej purpurówkę tę notuje się na nielicznych, rozproszonych stanowiskach do wysokości około 400 m n.p.m.[8] W Polsce w ciągu XIX i XX wieku odnotowano ją na 26 stanowiskach, przy czym ostatni raz odłowiono ją w 1949 roku w Ciechocinku. Przypuszcza się, że w Polsce znikła lub wymarła, a jej występowanie w tym kraju wymaga potwierdzenia nowymi okazami. Jako prawdopodobne przyczyny zaniku w Polsce wymienia się przede wszystkim intensywne stosowanie insektycydów (zwłaszcza DDT) w sadach i zmiany kultury sadowniczej po II wojnie światowej. Ocieplenie klimatu może przyczynić się do powstania dogodniejszych warunków do występowania tego gatunku w tym kraju[2]. W latach 2001–2004 chrząszcz ten był w Polsce objęty ochroną gatunkową[10], a w 2002 znalazł się na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce jako gatunek zagrożony o statusie słabo rozpoznanym (DD – Data Deficient)[11].
W 2005 umieszczony został na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej. Bezkręgowce” jako gatunek krytycznie zagrożony i regionalnie wymarły[12]. Na Europejskiej czerwonej liście chrząszczy saproksylicznych z 2010 figuruje jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)[13].
Przypisy
edytuj- ↑ Jacek Kurzawa: Polskie nazwy kózkowatych. [dostęp 2017-06-14].
- ↑ a b c d e f g h i j k Jakub Michalcewicz. Purpurówka Kaehlera Purpuricenus kaehleri (Linnaeus, 1758) (Coleoptera: Cerambycidae) w Polsce. „Wiadomości entomologiczne”. 22 (3), s. 173–185, 2003.
- ↑ a b c d Jiří Zahradník: Przewodnik: Kózkowate. Warszawa: Multico, 2001.
- ↑ Karol Linneusz: Systema Naturae per regna tria naturae, regnum animale, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus differentiis synonymis, locis. Ed. X. Stockholm: Holmiae, 1758, s. 393.
- ↑ Barsevskis A. et al: Purpuricenus (Purpuricenus) kaehleri (Linné, 1758). [w:] Cerambycidae of the World [on-line]. 2017. [dostęp 2017-06-14].
- ↑ a b Karl Wilhelm Harde: Familie Cerambycidae, Bockkäfer. W: Die Käfer Mitteleuropeas Band 9: Cermabycidae, Chrysomelidae. Heinz Freude, Karl Wilhelm Harde, Gustav Adolf Loshe (red.). Krefeld: Goecke & Evers Verlag, 1966, s. 69.
- ↑ a b c d e Mikhail L. Danilevsky. Purpuricenus kaehleri (Linnaeus, 1758) and P. caucasicus Pic, 1902 (Coleoptera: Cerambycidae) in Caucasus. „Studies and reports of District Museum Prague-East. Taxonomical Series”. 3 (1–2), s. 31–42, 2007.
- ↑ a b c d e f B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Cerambycidae i Bruchidae. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (15), 1990.
- ↑ a b Purpuricenus kaehleri. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2017-06-14].
- ↑ Dz.U. 2001 nr 130, poz. 1456 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002. ISBN 83-901236-8-1.
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.
- ↑ Ana Nieto, Keith N.A. Alexander: European Red List of Saproxylic Beetles. Luxembourg: Publications Office of the European Union, International Union for Conservation of Nature, 2010.
Linki zewnętrzne
edytuj- Marek Miłkowski, Historia jedynego okazu purpurówki Kaehlera Purpuricenus kaehleri(LINNAEUS, 1758) złowionego w Polsce po II wojnie światowej, „Wiadomości entomologiczne”, 4, 35, 2016, s. 225–229.