Pszeniec

Pszeniec
	; Pszeniec zwyczajny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	pszeniec
	Nazwa systematyczna
	Melampyrum L.; Sp. Pl. 605. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Melampyrum pratense L.
Synonimy
	Marinellia Bubani;
	Marinellia Bubani;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pszeniec (Melampyrum L.) – rodzaj roślin z rodziny zarazowatych, dawniej zaliczany do tradycyjnie szeroko ujmowanej rodziny trędownikowatych. Należy tu 38 gatunków występujących w strefie umiarkowanej półkuli północnej^[3]. Są to półpasożyty^[5]^[6], których gospodarzami są rośliny z różnych rodzin i siedlisk^[6]. Rodzaj wyróżnia się w rodzinie zarazowatych stosunkowo dużymi i nielicznymi nasionami, zaopatrzonymi w elajosomy, dzięki czemu są one rozprzestrzeniane przez mrówki^[6].

Nasiona pszeńca różowego M. arvense rosnącego w zbożu zanieczyszczały plon i dlatego gatunek ten był zwalczany w uprawach^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje strefę umiarkowaną w Europie, Azji i Ameryce Północnej^[3]. Centrum zróżnicowania rodzaju znajduje się w Europie, gdzie występują 24 gatunki^[5]. W Chinach rosną trzy gatunki^[7], w Ameryce Północnej – jeden (Melampyrum lineare)^[6].

W Polsce rośnie w zależności od ujęcia 7 lub 8 gatunków rodzimych (różnica wynika z wyodrębniania w niektórych ujęciach pszeńca Herbicha M. herbichii, w innych utożsamianego z pszeńcem białym M. saxosum) oraz jednego gatunku przejściowo dziczejącego^[8].

Gatunki flory Polski^[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[3]

pszeniec biały Melampyrum saxosum Baumg.
pszeniec brodaty Melampyrum barbatum Waldst. & Kit. ex Willd. – efemerofit
pszeniec gajowy Melampyrum nemorosum L.
pszeniec grzebieniasty Melampyrum cristatum L.
pszeniec Herbicha Melampyrum herbichii Woł. ≡ Melampyrum saxosum Baumg.
pszeniec leśny Melampyrum sylvaticum L.
pszeniec polski Melampyrum polonicum (Beauverd) Soó
pszeniec różowy Melampyrum arvense L.
pszeniec zwyczajny Melampyrum pratense L.

Morfologia

Pszeniec grzebieniasty

Pszeniec brodaty

Pokrój: Rośliny jednoroczne, o pędach niemięsistych, prosto wzniesionych, pokrytych miękkimi włoskami^[6].
Liście: Nakrzyżległe, łodygowe, siedzące lub krótkoogonkowe, o blaszce cienkiej, całobrzegiej lub ząbkowanej tylko przy wierzchołku^[6].
Kwiaty: Zebrane w górnej części pędów w grona i kłosy lub wyrastające pojedynczo w kątach podobnych do liści przysadek, aczkolwiek zwykle ostro lub szczecinkowato zaostrzonych, czasem z ostrymi, wydłużonymi ząbkami. Kielich dzwonkowaty, tworzony jest przez cztery działki, z których dwie górne są większe od dolnych. Korona u nasady rurkowata, wyżej rozszerza się i tworzy dwie wargi. Dolna warga jest otwarta, z dwiema fałdami i trzema łatkami na końcu. Górna warga krótsza, z brzegami odwiniętymi. Pręciki cztery, dwusilne^[7], o nitkach nagich^[6]. Zalążnia dwukomorowa, z dwoma zalążkami w każdej z komór. Znamię główkowate^[6].
Owoce: Pękające komorowo torebki zawierające od 1 do 4 nasion, dużych, podługowatych, gładkich^[7], ciemniejących w czasie dojrzewania^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj klasyfikowany do plemienia Rhinantheae Lamarck & de Candolle w rodzinie zarazowatych Orobanchaceae^[2]. W tradycyjnym, szerokim ujęciu rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae, dominującym przez znaczną część XX wieku, rodzaj był zaliczany do niej^[5].

W obrębie plemienia rodzaj zajmuje pozycję bazalną. Potwierdzono także monofiletyzm rodzaju^[9].

Wykaz gatunków^[3]

Melampyrum alboffianum Beauverd
Melampyrum aphraditis S.B.Zhou & X.H.Guo
Melampyrum arvense L. – pszeniec różowy
Melampyrum barbatum Waldst. & Kit. ex Willd. – pszeniec brodaty
Melampyrum bihariense A.Kern.
Melampyrum × burnatii Beauverd
Melampyrum catalaunicum Freyn
Melampyrum caucasicum Bunge
Melampyrum chinense Dahl ex Diels
Melampyrum chlorostachyum (Hohen.) Beauverd
Melampyrum ciliatum Boiss. & Heldr.
Melampyrum cristatum L. – pszeniec grzebieniasty
Melampyrum doerfleri Ronniger
Melampyrum × dolosum Beauverd
Melampyrum elatius Reut. ex Boiss.
Melampyrum fimbriatum Vandas
Melampyrum heracleoticum Boiss. & Orph.
Melampyrum hoermannianum K.Malý
Melampyrum indicum Hook.f. & Thomson
Melampyrum italicum (Beauverd) Soó
Melampyrum × knetschii Beauverd
Melampyrum koreanum K.J.Kim & S.M.Yun
Melampyrum laxum Miq.
Melampyrum lineare Lam.
Melampyrum macranthum Murata
Melampyrum mulkijanianii T.N.Popova
Melampyrum nemorosum L. – pszeniec gajowy
Melampyrum polonicum (Beauverd) Soó – pszeniec polski
Melampyrum pratense L. – pszeniec zwyczajny
Melampyrum roseum Maxim.
Melampyrum saxosum Baumg. – pszeniec biały, pszeniec Herbicha
Melampyrum scardicum Wettst.
Melampyrum setaceum (Maxim. ex Palib.) Nakai
Melampyrum stenophyllum Boiss.
Melampyrum subalpinum (Jur.) A.Kern.
Melampyrum sylvaticum L. – pszeniec leśny
Melampyrum trichocalicinum Vandas
Melampyrum variegatum (Porta & Rigo) Huter
Melampyrum vaudense (Ronniger) Soó
Melampyrum velebiticum Borbás
Melampyrum × viviscense Beauverd
Melampyrum yezoense T.Yamaz.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Melampyrum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-01].
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-06].
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 573, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Melampyrum Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. Flora of North America Association. [dostęp 2022-11-01].
↑ ^a ^b ^c Melampyrum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-01].
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 115, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Jakub Těšitel, Pavel Říha, Šárka Svobodová, Tamara Malinová, Milan Štech. Phylogeny, Life History Evolution and Biogeography of the Rhinanthoid Orobanchaceae. „Folia Geobotanica”. 45, s. 347–367, 2010.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[powo-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Melampyrum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-01].

[A-4] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-06].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 573, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[america-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Melampyrum Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. Flora of North America Association. [dostęp 2022-11-01].

[china-7] Melampyrum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-01].

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 115, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[9] Jakub Těšitel, Pavel Říha, Šárka Svobodová, Tamara Malinová, Milan Štech. Phylogeny, Life History Evolution and Biogeography of the Rhinanthoid Orobanchaceae. „Folia Geobotanica”. 45, s. 347–367, 2010.

[3]

[5]

[6]

[1]

[2]

[4]

[7]

[8]

[9]