Wikipedia

Przęślowate

Przęślowate (Ephedraceae) – monotypowa rodzina z rzędu gniotowców (Gnetales). Należy tu jeden rodzaj – przęśl (Ephedra L.) z 71 gatunkami[5]. Rośliny te występują na terenach suchych, najczęściej na stepach i pustyniach. Największe zróżnicowanie gatunkowe znajduje się w południowo-wschodniej Europie i zachodniej Azji. W sumie na szerokim obszarze rozciągającym się od Wysp Kanaryjskich, poprzez południową Europę i północną Afrykę, po wschodnią Azję występuje ponad 40 gatunków z tego rodzaju, ok. 14 gatunków rośnie w Ameryce Północnej (zachodnia część USA i północna Meksyku) oraz ok. 13 w Ameryce Południowej (w Andach i Patagonii)[6]. W granicach współczesnej Polski przęśle nie występują, ale przęśl dwukłosowa rośnie niedaleko – w zachodniej Ukrainie i na Słowacji[7][8]. Rośliny te rzadko są uprawiane, zwykle tylko w kolekcjach ogrodów botanicznych[8] i jako ciekawostki botaniczne[9]. Dzięki zawartości tanin i alkaloidu efedryny wykorzystywane były i są leczniczo[10].

Przęślowate
Ilustracja
Przęśl dwukłosowa
Systematyka[1][2][3]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

telomowe

Gromada

naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

nagonasienne

Klasa

gniotowe

Rząd

gniotowce

Rodzina

przęślowate

Nazwa systematyczna
Ephedraceae Dumort.
Anal. Fam. Pl.: 11, 12. 1829[4]
Typ nomenklatoryczny

Ephedra L. (1753)[4]

Zasięg
Mapa zasięgu
Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiaty żeńskie Ephedra foliata
Nasiona Ephedra distachya otoczone zmięśniałymi przysadkami

Morfologia

edytuj
 
Kwitnąca Ephedra fragilis
 
Pokrój Ephedra viridis
Pokrój
Niewysokie rośliny o pokroju krzewiastym (zazwyczaj do ok. 1 m wysokości[9]), rzadziej niewysokie drzewa (do 5 m wysokości[8][9]) lub pnącza[6]. Wzniesione lub płożące łodygi są cienkie, zielone, żółtozielone lub sine, miotlasto rozgałęzione, często okółkowo, na przekroju są okrągłe, podłużnie są kreskowane lub delikatnie żebrowane, mają długie międzywęźla i nieco zgrubiałe węzły – przypominają nieco skrzypy[6][8][11]. Łodygi pełnią funkcje asymilacyjne[8].
Liście
Drobne, łuskowate i szybko opadają. Wyrastają w węzłach naprzeciwlegle lub w okółkach po trzy, u nasady połączone w krótką, błoniastą pochwę[6][8]. Końce liści są tępe lub zaostrzone do szczeciniasto wyciągniętych[12]. Zwykle nie pełnią funkcji asymilacyjnej[11] i są brązowe[9].
Organy generatywne
Nazywane w tej grupie już kwiatami, są jednopłciowe, a rośliny są dwupienne – jedne wytwarzają tylko kwiaty męskie, inne – tylko żeńskie[6][8]. Rzadko zdarzają się kwiatostany obupłciowe. W kwiatach męskich mikrosporangia zrośnięte są po 2–8 w mikrosynangium wyrastające na trzoneczku spomiędzy dwóch łusek przypominających okwiat u okrytonasiennych. Kwiaty męskie wsparte dodatkowo łuskowatą przysadką zebrane są po kilka w kłos. W kwiatach żeńskich pojedynczy zalążek osadzony jest podobnie między dwoma łuskami. Między nimi a zalążkiem znajduje się integument na szczycie wyciągnięty w długą rurkę mikropylarną. Kwiaty żeńskie wsparte są przysadkami[7], które podczas dojrzewania nasion stają się skórzaste i suche[6] albo mięśnieją i stają się żywo zabarwione (od barwy żółtej do ciemnobrązowej[10], często czerwone[7]) przypominając w efekcie owoce okrytonasiennych[7]. Nasiona u części gatunków są oskrzydlone[9].

Biologia

edytuj
Rozwój
Mikrospory rozwijają się już w mikrosporangiach i stopień uproszczenia mikrogametofitu jest kolejną cechą bardzo podobną do okrytonasiennych. W zalążni rozwija się pojedyncza makrospora tworząc duże i wielokomórkowe przedrośle zakończone na szczycie zwykle dwiema rodniami. W sąsiedztwie rodni ścianka makrosporangium degeneruje tworząc komorę pyłkową. Ziarna pyłku (mikrospory) transportowane przez wiatr, prawdopodobnie także przenoszone przez owady, wciągane są do zalążni za pomocą wysychającej kropli słodkiego płynu (to on wabi owady). Z mikrospory rozwija się łagiewka pyłkowa przenosząca haploidalne jądra męskiego gametofitu. Jedno z tych jąder zapładnia komórkę jajową, drugie zlewa się z jądrem komórki kanałowo-brzusznej, lecz nie dzieli się dalej, jak to ma miejsce w przypadku zapłodnienia podwójnego u okrytonasiennych[7].
Rozsiewanie
Nasiona otoczone mięsistymi i żywo zabarwionymi przysadkami rozsiewane są przez ptaki, natomiast te otoczone suchymi, skórzastymi przysadkami rozsiewane są przez wiatr[6].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna według Simpsona (2010)[13] i APweb[2]
gniotowce

Ephedraceae – przęślowate




Welwitschiaceae – welwiczjowate



Gnetaceae – gniotowate




Podział i wykaz gatunków

Rodzaj: Ephedra Linnaeus, Sp. Pl. 1040. 1 Mai 1753 (gatunek typowy: E. distachya Linnaeus)[14]

Wykaz gatunków[5]

Znaczenie w kulcie hinduistycznym

edytuj

W przęśli upatruje się rośliny rytualnej, znanej wedyjskim wieszczom jako soma. Znaleziono przęśl na stanowiskach archeologicznych na domniemanej trasie wędrówki Ariów[15].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Gnetales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-05-08] (ang.).
  3. ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
  4. ↑ a b James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. [dostęp 2011-05-08]. (ang.).
  5. ↑ a b Ephedra Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-13].
  6. ↑ a b c d e f g K.U.Kramer, P.S. Green (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. I. Pteridophytes and Gymnosperms. Berlin, Heidelberg, New York, London, Paris, Tokyo, Hongkong, Barcelona: Springer-Verlag, 1990, s. 379-382. ISBN 0-387-51794-4.
  7. ↑ a b c d e Szweykowska Alicja, Szweykowski Jerzy 1993. Botanika. T.2. Systematyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. ISBN 83-01-10951-3.
  8. ↑ a b c d e f g Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna strony=719-720, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
  9. ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 54. ISBN 0-333-73003-8.
  10. ↑ a b Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 78. ISBN 978-1842466346.
  11. ↑ a b Liguo Fu, Yong-fu Yu, Harald Riedl: Ephedraceae Dumortier. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-13].
  12. ↑ Ephedra Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-13].
  13. ↑ Michael G. Simpson: Plant Systematics. Elsevier Academic Press, 2010. ISBN 978-0-12-374380-0.
  14. ↑ Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2011-05-09]. (ang.).
  15. ↑ Joanna Jurewicz: Wędrówka za przestrzenią. Wybrane hymny Rygwedy. Wyd. 1. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, 2013, s. 10. ISBN 978-83-7151-001-4.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Przęślowate&oldid=74712491”