Pryszczyrnicowate

Pryszczyrnicowate
	; Bijlia tubwelliae
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	pryszczyrnicowate
	Nazwa systematyczna
	Aizoaceae F. Rudolphi; Syst. Orb. Veg.: 53. 1830
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pryszczyrnicowate, przypołudnikowate^[3] (Aizoaceae F. Rudolphi) – rodzina roślin okrytonasiennych należąca do rzędu goździkowców. Obejmuje ok. 124 rodzajów z około 1180 do 1900 gatunkami. Występują one na wszystkich kontynentach w strefie tropikalnej i subtropikalnej, ale największe zróżnicowanie osiągają w południowej Afryce i Australii^[2]^[4]. Rośliny te rosną w miejscach suchych i silnie nasłonecznionych^[4], często zasolonych – na pustyniach i wybrzeżach morskich^[3]. Zwykle są to rośliny zielne, pokładające się, o liściach naprzeciwległych i mięsistych, magazynujących wodę^[2]. Wiele gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne^[3], przypołudnik kryształkowy^[4] i tetragonia czterorożna spożywane są jako warzywa liściowe^[5].

Morfologia

Pokrój: Przeważnie sukulenty liściowe. Głównie rośliny zielne (jednoroczne i byliny), rzadko krzewy^[4].
Liście: Naprzeciwległe^[2], mięsiste, służące do magazynowania wody. Dla ograniczenia strat wody z powodu transpiracji okryte są grubą skórką lub gęstymi włoskami. U niektórych rodzajów liście są zredukowane, czasem do jednej pary. Formy o silnie zgrubiałych i tępo zakończonych liściach określane bywają „żyjącymi kamieniami”, bowiem do kamieni są podobne. Podobieństwo jest największe w przypadku roślin o liściach maczugowatych, których tylko niewielka, szczytowa część wystaje nad poziom gruntu i jest ona spłaszczona. W tej części wykształca się tzw. okno – pod skórką nie ma tkanki asymilacyjnej (ta układa się wzdłuż ścianek bocznych słupowatego liścia) lecz przepuszczająca do wnętrza liścia tkanka magazynująca wodę^[4].
Kwiaty: Zebrane w wieloramienne lub dwuramienne wierzchotki lub pojedyncze. Zwykle obupłciowe, promieniste i efektowne – duże i barwne^[4]. Okwiat zróżnicowany na kielich i koronę. Kielich składa się z 5 działek, zwykle zielonych, mięsistych i zrośniętych^[3]. Koronę tworzą liczne, wąskie i lśniące płatki^[4]. Pręciki w różnej liczbie, u form starszych w 1 lub 2 okółkach i odpowiednio w liczbie 4–5 lub 8–10^[4]. U większości gatunków pręciki są liczne, w kilku okółkach i czasem zebrane w wiązki^[4]. Zalążnia jest pojedyncza, górna lub dolna (wówczas kwiaty z hypancjum^[2]), tworzona w różnych rodzajach przez różną liczbę owocolistków^[3].
Owoce: Zwykle suche, drewniejące, podzielone na dwie lub więcej komór^[4] torebki, rzadziej jagody^[3]. Owoce suche często z listewkami pęczniejącymi pod wpływem wilgoci (→ higrochazja), dzięki czemu nasiona uwalniane są w krótkotrwałych, sprzyjających okresach^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla grupy rodzin szkarłatkowatych, nocnicowatych, Petiveriaceae i Sarcobataceae. Wraz z szeregiem innych rodzin tworzy klad określany mianem rzędu goździkowców w obrębie dwuliściennych właściwych^[2]:

caryophylloids

Rhabdodendraceae

Simmondsiaceae – simondsjowate

	Asteropeiaceae

	Physenaceae

Macarthuriaceae

Microteaceae

Caryophyllaceae – goździkowate

	Achatocarpaceae

	Amaranthaceae – szarłatowate

Stegnospermataceae

Limeaceae – libawowate

Aizoaceae – pryszczyrnicowate

	Phytolaccaceae – szkarłatkowate

	Sarcobataceae

	Nyctaginaceae – nocnicowate

	Petiveriaceae

Molluginaceae – ugłastowate

Montiaceae – zdrojkowate

Halophytaceae

	Basellaceae – wyćwiklinkowate

	Didiereaceae

Talinaceae – porwinkowate

Anacampserotaceae

	Portulacaceae – portulakowate

	Cactaceae – kaktusowate

Podział rodziny

W obrębie rodziny wyróżnia się ok. 124 rodzaje grupowane w pięciu podrodzinach^[2]^[6]:

pryszczyrnicowate

Sesuvioideae

Aizooideae

Acrosanthoideae

	Mesembryanthemoideae

	Ruschioideae

podrodzina Sesuvioideae Lindley^[7]

Sesuvium L.
Trianthema L.
Tribulocarpus S. Moore
Zaleya N.L. Burman

podrodzina Aizooideae Arnott^[8]

Aizoanthemopsis Klak
Aizoanthemum Friedrich
Aizoon L. – pryszczyrnica
Gunniopsis Pax
Tetragonia L. – tetragonia, trętwian

podrodzina Acrosanthoideae Klak^[8]

Acrosanthes Eckl. & Zeyh.

podrodzina Mesembryanthemoideae Ihlenfeldt, Schwantes & Straka

Mesembryanthemum L. – przypołudnik

podrodzina Ruschioideae Schwantes^[6]

Acrodon N.E.Br.
Aloinopsis Schwantes
Amphibolia L.Bolus ex Herre
Antegibbaeum Schwantes ex C.Weber
Antimima N.E.Br.
Apatesia N.E.Br.
Argyroderma N.E.Br.
Astridia Dinter
Bergeranthus Schwantes – bergerantus^[9]
Braunsia Schwantes
Brianhuntleya Chess., S.A.Hammer & I.Oliv.
Calamophyllum Schwantes
Carpanthea N.E.Br. – karpantea
Carpobrotus N.E.Br. – karpobrot^[9]
× Carruanthophyllum G.D.Rowley
Carruanthus (Schwantes) Schwantes
Cephalophyllum (Haw.) N.E.Br. – głowkolist^[9]
Cerochlamys N.E.Br.
Chasmatophyllum (Schwantes) Dinter & Schwante – szczelinowiec^[9]
Cheiridopsis N.E.Br. – cheiridopsis^[9]
Circandra N.E.Br.
Cleretum N.E.Br. – dorotka
Conicosia N.E.Br.
Conophytum N.E.Br. – konofit
Cylindrophyllum Schwantes
Deilanthe N.E.Br.
Delosperma N.E.Br. – delosperma
Dicrocaulon N.E.Br.
Didymaotus N.E.Br.
Dinteranthus Schwantes
Diplosoma Schwantes
Disphyma N.E.Br.
Dracophilus (Schwantes) Dinter & Schwante
Drosanthemopsis Rauschert
Drosanthemum Schwantes
Eberlanzia Schwantes
Ebracteola Dinter & Schwantes
Enarganthe N.E.Br.
Erepsia N.E.Br. – erepsja^[9]
Esterhuysenia L.Bolus
Faucaria Schwantes – faukaria^[9]
Fenestraria N.E.Br. – okienkowiec^[9]
Frithia N.E.Br.
Gibbaeum Haw. ex N.E.Br. – garbatka^[9]
Glottiphyllum Haw. – językowiec^[9]
Hallianthus H.E.K.Hartmann
Hammeria Burgoyne
Hartmanthus S.A.Hammer
Hereroa (Schwantes) Dinter & Schwante – hereroa^[9]
Hymenogyne Haw.
Jacobsenia L.Bolus & Schwantes
Jensenobotrya A.G.J.Herre
Jordaaniella H.E.K.Hartmann
Juttadinteria Schwantes
Khadia N.E.Br.
Lampranthus N.E.Br.
Lapidaria Dinter & Schwantes – lapidaria
Leipoldtia L.Bolus
Lemonanthemum Klak
Lithops N.E.Br. – litops, kamyk
Machairophyllum Schwantes
Malephora N.E.Br.
Malotigena Niederle
Marlothistella Schwantes
Mestoklema N.E.Br. ex Glen
Meyerophytum Schwantes
Mitrophyllum Schwantes
Monilaria Schwantes
Mossia N.E.Br.
Muiria N.E.Br.
Namaquanthus L.Bolus
Namibia (Schwantes) Dinter & Schwante
Nananthus N.E.Br.
Nelia Schwantes
Neohenricia L.Bolus
Octopoma N.E.Br.
Oophytum N.E.Br.
Orthopterum L.Bolus
Oscularia Schwantes
Ottosonderia L.Bolus
Peersia L.Bolus
Phiambolia Klak
Pleiospilos N.E.Br. – plejospilos^[9]
Prepodesma N.E.Br.
Psammophora Dinter & Schwantes
Rabiea N.E.Br. – rabiea^[9]
Rhinephyllum N.E.Br.
Rhombophyllum (Schwantes) Schwantes – rombowiec^[9]
Roosia van Jaarsv.
Ruschia Schwantes – ruschia^[9]
Ruschianthus L.Bolus
Ruschiella Klak
Saphesia N.E.Br.
Sarcozona J.M.Black
Schlechteranthus Schwantes
Schwantesia Dinter
Scopelogena L.Bolus ex A.G.J.Herre
Skiatophytum L.Bolus
Smicrostigma N.E.Br.
Stayneria L.Bolus
Stoeberia Dinter & Schwantes
Stomatium Schwantes – stomacjum^[9]
Tanquana H.Hartmann & Liede
Titanopsis Schwantes
Trianthema L.
Trichodiadema Schwantes – diadema^[9]
Vanheerdea L.Bolus ex H.E.K.Hartmann
Vanzijlia L.Bolus
Vlokia S.A.Hammer
Wooleya L.Bolus
Zeuktophyllum N.E.Br.

Pozycja systematyczna rodziny w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa goździkowe (Caryophyllidae Takht.), nadrząd Caryophyllanae Takht., rząd goździkowce (Caryophyllales Perleb), rodzina przypołudnikowate (Aizoaceae F. Rudolphi)^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-12-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 712-713. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 429-433. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 27-28. ISBN 1-55407-206-9.
↑ ^a ^b List of Genera in AIZOACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2017-12-18] (ang.).
↑ Katharina Bohley, Olga Joos, Heidrun Hartmann, Rowan Sage, Sigrid Liede-Schumann, Gudrun Kadereit. Phylogeny of Sesuvioideae (Aizoaceae) – Biogeography, leaf anatomy and the evolution of C4 photosynthesis. „Perspectives in Plant Ecology, Evolution and Systematics”. 17, 2, s. 116-130, 2015. DOI: 10.1016/j.ppees.2014.12.003.
↑ ^a ^b C. Klak, P. Hanáček, PV. Bruyns. Out of southern Africa: Origin, biogeography and age of the Aizooideae (Aizoaceae).. „Mol Phylogenet Evol”. 109, s. 203-216, Apr 2017. DOI: 10.1016/j.ympev.2016.12.016. PMID: 27998816.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 91-92.
↑ Crescent Bloom: Caryophyllaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-09-17]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-12-18] (ang.).

[slownik-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 712-713. ISBN 83-214-1305-6.

[ency-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 429-433. ISBN 83-7079-778-4.

[heywood-5] Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 27-28. ISBN 1-55407-206-9.

[kew-6] List of Genera in AIZOACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2017-12-18] (ang.).

[7] Katharina Bohley, Olga Joos, Heidrun Hartmann, Rowan Sage, Sigrid Liede-Schumann, Gudrun Kadereit. Phylogeny of Sesuvioideae (Aizoaceae) – Biogeography, leaf anatomy and the evolution of C4 photosynthesis. „Perspectives in Plant Ecology, Evolution and Systematics”. 17, 2, s. 116-130, 2015. DOI: 10.1016/j.ppees.2014.12.003.

[klak-8] C. Klak, P. Hanáček, PV. Bruyns. Out of southern Africa: Origin, biogeography and age of the Aizooideae (Aizoaceae).. „Mol Phylogenet Evol”. 109, s. 203-216, Apr 2017. DOI: 10.1016/j.ympev.2016.12.016. PMID: 27998816.

[karpowiczowa-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 91-92.

[10] Crescent Bloom: Caryophyllaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-09-17]. (ang.).

[3]

[2]

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]