Prima aprilis
Prima aprilis (z łac. prima (dies) Aprilis – dosł. „pierwszy (dzień) kwietnia”), dzień żartów – obyczaj obchodzony pierwszego dnia kwietnia w wielu krajach na całym świecie. Polega on na robieniu żartów, celowym wprowadzaniu w błąd, nabierania kogoś, konkurowaniu w próbach sprawienia, by inni uwierzyli w coś nieprawdziwego. Tego dnia w wielu mediach pojawiają się różne żartobliwe informacje. Pochodzenie tego zwyczaju nie jest dokładnie wyjaśnione.
 Figiel z okazji prima aprilis (wagon kopenhaskiego metra; 2001) | |
| Dzień | |
|---|---|
| Typ święta | |
| Zwyczaje |
Wzajemne żartobliwe oszukiwanie się |
| Inne nazwy |
dzień żartów |
| Podobne święta |
Dzień Niewiniątek (hiszp. El Día de los Santos Inocentes) |
Geneza zwyczaju
edytujPrima aprilis zaczął być popularny w późnym średniowieczu. Prawdopodobnie nawiązuje on do dawnych starorzymskich praktyk[1].
Niektórzy uważają, że geneza zwyczaju ma związek z rzymskim zwyczajem Cerialii, obchodzonym na początku kwietnia na cześć bogini Ceres. Według jednej z legend, kiedy poszukiwała ona swojej porwanej córki, została wyprowadzona w pole. Grecy wiążą historię tego dnia z mitem o Demeter i Persefonie. Persefona miała zostać porwana do Hadesu na początku kwietnia. Matka Demeter, szukając jej, kierowała się echem głosu córki, ale echo ją zwiodło[1].
Prawdopodobna wydaje się również wersja, że obyczaj ten wywodzi się z rzymskiego święta Veneralia, połączonego często ze świętem Fortuny Virilis i Cerialiami (ku czci Ceres), obchodzonego 1 kwietnia. W tym dniu dozwolone były żarty, wygłupy i kawały. Kwiryci odstawiali komiczne występy, mężczyźni przebierali się w damskie palle (okrycia), zakładali peruki, tańczyli na ulicach, co nie przydarzyłoby się im w innych dniach[2].
We Francji Nowy Rok zaczynał się w Beauvais 25 grudnia (w Boże Narodzenie), w Reims, Normandii, Poitou, części środkowej i wschodniej Francji – 25 marca, a w Paryżu w Niedzielę Wielkanocną[3]. W VII wieku było to 1 marca (styl marcowy), w późniejszych wiekach 1 kwietnia (np. 1347)[4], co zależało od ruchomej daty Wielkanocy. Obchodzono go w bardzo podobny sposób, jak obecnie – z przyjęciami i tańcami[5].
25 marca witano nowy rok również w Anglii (w latach 1155-1752), tj. w święto Zwiastowania NMP (styl zwiastowania), co sugerował już w VI wieku Dionizjusz Mały, który obliczał dokładną datę narodzin Chrystusa[3].
Kiedy w 1582 roku Grzegorz XIII wprowadził nowy kalendarz dla świata chrześcijańskiego, a nowy rok rozpoczynał się w dniu 1 stycznia, nadal w wielu krajach prezenty noworoczne otrzymywano 1 kwietnia. Ponadto było wiele osób, które nie słyszały lub nie wierzyły w zmianę daty i nadal obchodziły Nowy Rok właśnie 1 kwietnia. Inni w tym dniu robili im kawały i nazywali ich „kwietniowymi głupcami”[potrzebny przypis].
Przypuszcza się, że początkowo prima aprilis zaczęło być obchodzone 1 kwietnia we Francji. W 1564 roku król Karol IX zreformował kalendarz, zmieniając pierwszy dzień nowego roku z 1 kwietnia, i z innych obowiązujących dat w tym czasie w różnych regionach kraju, na 1 stycznia[6].
Dzisiaj nazwa prima aprilis we Francji nawiązuje do przypinania do pleców kartki z rybą wtedy, kiedy się kogoś nabierze (zwyczaj znany może być również we Włoszech – Pesce d’aprile). Pierwotnie w zwyczaju tym osobom nieświeżym (nieświadomym) kazano iść po świeżą w czasie, w którym połowy były zakazane ze względu na okres tarła ryb[potrzebny przypis].
W wielu krajach Europy panowała wiara, która mówiła, że 1 kwietnia to czas, kiedy duchy zaczynają się mścić na żywych i sprowadzać nieszczęścia. Według Elżbiety Zarych chrześcijaństwo nie mogąc się pogodzić z kolejnym pogańskim świętem prima aprilis, zaczęło wiązać je z Judaszem Iskariotą. Miał się on urodzić właśnie pierwszego kwietnia i dlatego dzień ów kojarzył się z kłamstwem, obłudą, fałszem i nieprawdą[7].
Obchody
edytujNa świecie
edytujW krajach anglojęzycznych 1 kwietnia jest nazywany „Dniem Głupców” (April Fools’ Day lub All Fools’ Day). W Wielkiej Brytanii, Australii i RPA wzajemne żartobliwe oszukiwanie jest uprawiane tylko do południa. W innych krajach germańskojęzycznych dzień ten jest nazywany po prostu "1 kwietnia", a żart zrobiony tego dnia Aprilscherz lub np. Aprilskämt (szw.). We Francji prima aprilis jest określany jako „Dzień kwietniowej ryby” (Jour du poisson d’avril), a pierwszokwietniowe żarty nazywane są „kwietniowa ryba” (Poisson d’avril)[potrzebny przypis].
W Szkocji znany jest jako „polowanie na głupca” (Hunt the gowk Day), na Litwie „Dzień kłamcy” (Melagio diena), w Portugalii „Dzień kłamstwa” (Dia da mentira)[potrzebny przypis].
W Rosji 1 kwietnia nosi nazwę „Dzień śmiechu” (День смеха). Pierwszy pierwszokwietniowy żart miał w Rosji miejsce w Moskwie w 1703 roku. Wtedy to heroldowie na ulicach zapraszali mieszkańców Moskwy na "niesłychane przedstawienie". Kiedy ludzie masowo przybyli na wskazane miejsce, uniosła się kurtyna, odsłaniając napis "Pierwszy kwietnia – nie wierz nikomu!" Na tym przedstawienie się zakończyło[8].
W krajach hiszpańskojęzycznych 28 grudnia obchodzony jest Día de los Santos Inocentes, czyli katolickie święto Dzień Niewiniątek, odpowiednik prima aprilis[9].
W Polsce
edytujObyczaj ten dotarł do Polski z Europy Zachodniej przez Niemcy w epoce nowożytnej w XVI wieku. W XVII w. został już uznany za „modę staroletnią”, zaczął on być wtedy obchodzony w podobnej formie, w jakiej występuje do dzisiaj. Przeświadczenie to przeniknęło nawet do najwyższych kręgów państwowych – przykładowo sojusz antyturecki z Leopoldem I Habsburgiem podpisano 1 kwietnia 1683, ale antydatowano go na 31 marca, aby na dokumencie nie widniała data prima aprilis[10].
Pierwszy kwietnia poświęcano opowiadaniu zmyślonych historii, robieniu przeróżnych dowcipów i naigrawaniu się z naiwnych bądź nieostrożnych ludzi. Dzień ten uważano za niepoważny i starano się nie robić w nim żadnych ważnych rzeczy. Dziś pierwszy kwietnia obchodzimy jako dzień radosny, w którym celowo próbuje się wprowadzić innych w błąd[potrzebny przypis].
Z robieniem psikusów przez dzieci w wieku szkolnym związany był w niektórych regionach także 12 marca – dzień św. Grzegorza, patrona uczących się. Obyczaj ten nosił nazwę gregorianek lub gegołów[potrzebny przypis].
Słynne „błędy” w mediach
edytujBardzo często żarty primaaprilisowe są wykorzystywane w mediach. Ze względu na masowość wiele z nich przeszło do historii mediów[11].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b Telewizja Polska S.A, 1 kwietnia, czyli Prima aprilis! [online], lodz.tvp.pl [dostęp 2023-10-06] (pol.).
- ↑ Starożytność: Święta (Kwiecień, 1) na historica.pl.
- ↑ a b Sylwester: Wielkie zamieszanie na liturgia.wiara.pl.
- ↑ dzień 1 stycznia okrzyknięto początkiem Nowego Roku w 1582 na opoka.org.pl, strona zarchiwizowana.
- ↑ Redakcja, Czy wiesz, skąd pochodzi Prima Aprilis? » Historykon.pl [online], Historykon.pl, 1 kwietnia 2022 [dostęp 2023-10-06] (pol.).
- ↑ Prima Aprilis na halloween.friko.net.
- ↑ Elżbieta Zarych Podróż przez tradycję, Biały Kot, ISBN 978-83-7652-020-9
- ↑ Дню смеха 300 лет, «Вечерняя Москва», № 58 (23616) z dnia 01.04.2003.
- ↑ Różne oblicza Święta Niewiniątek na wiadomości24.pl [opublikowano: 2007-12-28, strona zarchiwizowana].
- ↑ Mariusz Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002, s. 581.
- ↑ 100 największych błędów primaaprilisowych w historii.
Bibliografia
edytuj- Obyczaje w Polsce. Andrzej Chwalba, Tadeusz Czekalski, Marek Ferenc, Dobrochna Kałwa, Lidia Korczak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 176. ISBN 83-01-14253-7. OCLC 254731956.
- 1 kwietnia. etnologia.amu.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-21)]. – etnologia.amu.edu.pl