Prehistoria Malty
Prehistoria Malty – historia Malty obejmująca okres neolityczny od ok. 5200 p.n.e do co najmniej 2500 p.n.e, gdy nastąpił kres cywilizacji na wyspach Malta i Gozo. W jaskini Għar Dalam odnaleziono ceramikę stworzoną przez człowieka z około 5000 r. p.n.e[1][2]. Około 3600 p.n.e. zaczęto budować pierwsze większe budowle na Malcie – megalityczne świątynie, są one najstarszymi stojącymi budowlami w Europie i jednymi z najstarszych na świecie[3][4], są starsze niż piramidy w Egipcie[5].
_092.JPG)
Okres Skorba
edytujPrehistoryczny okres Skorba, obejmujący lata 4500–4100 p.n.e, cechował się budową licznych budowli megalitycznych, głównie sarkofagów i wolnostojących bloków skalnych. Ówcześni budowniczy byli pionierami kultury megalitycznej, która w późniejszych okresach rozwinęła się na Malcie w postaci bardziej rozbudowanych świątyń: Ħaġar Qim, Mnajdra czy Ġgantija[6][7].
W okresie tym na Malcie dopiero rozwijała się kultura agrarna, która polegała głównie na łowiectwie i gromadzeniu zapasów. Mieszkańcy Malty prowadzili wówczas głównie koczowniczy tryb życia[8].
Najważniejsze osady w okresie Skorba znajdowały się na terenie dzisiejszej jednostki administracyjnej Mġarr, gdzie w późniejszym okresie zbudowano świątynie megalityczne Skorba.
Okres Żebbuġ
edytujPrehistoryczny okres Żebbuġ, obejmujący lata 4100–3800 p.n.e, cechował się budową kolejnych licznych budowli megalitycznych, głównie w postaci sarkofagów i wolnostojących bloków skalnych[7].
W okresie tym większość mieszkańców Malty porzuciło koczowniczy styl życia na rzecz bardziej osiadłego trybu życia, opartego na rolnictwie i hodowli. Potwierdzają to znaleziska archeologiczne w postaci narzędzi, ceramiki, a także figur i wizerunków ludzkich, dokumentujące aspekty życia codziennego ówczesnej cywilizacji maltańskiej[8].
Okres Mġarr
edytujPrehistoryczny okres Mġarr, obejmujący lata 3800–3600 p.n.e, cechował się powstawaniem kolejnych budowli megalitycznych (sarkofagów i wolnostojących bloków skalnych), głównie na terenie dzisiejszej jednostki administracyjnej Mġarr. Ówcześni budowniczy byli priorytetami powstania Ta’ Ħaġrat[6].
Okres Ġgantija
edytujPrehistoryczny okres Ġgantija, obejmujący lata 3600–3000 p.n.e, cechował się powstawaniem bardziej potężnych budowli megalitycznych, głównie świątyni i kompleksów cmentarzy. Do dzisiejszych czasów przetrwały ruiny świątyń Ġgantija, Ħaġar Qim i Mnajdra, które były prawdopodobnie miejscami kultu i obrzędów religijnych, o czym może świadczyć obecność zdobionych ołtarzy oraz brak śladów pochówków. Te neolityczne świątynie były prawdopodobnie związane z kultem płodności i kultem bogini-matki[3].
Okres Ġgantija to także czas, w trakcie którego na Malcie rozwijała się bardziej zaawansowana kultura neolityczna, cywilizacja maltańska doskonaliła umiejętności z zakresu rolnictwa i hodowli. Społeczeństwa tej epoki zaczęły osiedlać się w stałych miejscach i tworzyć większe osady[8].
Okres Tarxien
edytujPrehistoryczny okres Tarxien, obejmujący lata 3000–2500 p.n.e, cechował się powstawaniem i rozbudową potężnych budowli megalitycznych, głównie świątyni i kompleksów cmentarzy. Do dzisiejszych czasów przetrwały ruiny świątyń Tarxien z okresu neolitu i epoki brązu[7].
Ówcześni mieszkańcy Malty byli zręcznymi budowniczymi i artystami, co potwierdzają liczne znaleziska takie jak figurki ludzkie, ceramika i reliefy znalezione w okolicach Tarxien[8].
Okres Cmentarza Tarxien
edytujMimo wielowiekowego rozkwitu, w latach 2500–1500 p.n.e cywilizacja maltańska zniknęła z mapy historycznej. W okolicach 2500 lat p.n.e. nastąpiło załamanie kultury i społeczności na wyspie. Przyczyny kresu cywilizacji na Malcie dotychczas nie zostały jednoznacznie określone[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Għar Dalam – Heritage Malta.
- ↑ Għar Dalam – showcaves.com.
- ↑ a b Ian Shaw, Robert Jameson: A Dictionary of Archaeology. John Wiley & Sons, 2008, s. 374. ISBN 978-0-470-75196-1. [dostęp 2015-09-05].
- ↑ Emma Blake, A. Bernard Knapp: The Archaeology of Mediterranean Prehistory. John Wiley & Sons, 2008, s. 158–161. ISBN 978-1-4051-3724-9. [dostęp 2015-09-05].
- ↑ The Prehistoric Archaeology of the Temples of Malta – bradshawfoundation.com.
- ↑ a b David Trump (2002). Malta: Prehistory and Temples. Malta: Midsea Books. ISBN 978-99909-93-93-6. s. 155.
- ↑ a b c A. Bonanno i inni, Monuments in an Island Society: The Maltese Context, „World Archaeology”, 22 (2), 1990, s. 190–205, ISSN 0043-8243, JSTOR: 124876 [dostęp 2023-07-30].
- ↑ a b c d Daniel Cilia, Malta before history, 2004, s. 120-202.
- ↑ Daniel Cilia, Malta Before History: The World's Oldest Free-standing Stone Architecture, 2004, s. 326.