Prawo prywatne

Prawo prywatne (łac. ius privatum) – jedna z dwóch podstawowych gałęzi prawa (obok prawa publicznego), skupiająca normy prawne, których zadaniem jest ochrona interesu jednostek i regulacja stosunków pomiędzy nimi.

Prawo prywatne a prawo publiczne

Podstawowym kryterium rozróżnienia prawa prywatnego i publicznego jest "korzyść" (łac. utilitas). Zadaniem norm prawa prywatnego jest przynoszenie korzyści poszczególnym jednostkom, co odróżnia je od prawa publicznego, które tworzone jest w interesie całego społeczeństwa lub państwa.

Ewolucja historyczna

Prawo rzymskie

Rozróżnienie prawa prywatnego i publicznego jest dorobkiem jurysprudencji rzymskiej. W źródłach literackich oba terminy odnotowali już w II i I wieku p.n.e. Terencjusz, Cyceron i Tytus Liwiusz chwalący Ustawę XII tablic jako "źródło całego prawa, publicznego i prywatnego". Najprawdopodobniej pierwszego, dokładniejszego rozróżnienia, dokonał Ulpian Domitius. W Digestach Justyniana (D.1,1,6,1), zachowało się ono w takiej formie:

[...] publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem: sunt enim quaedam publice utilia quaedam privatim.

[...] prawem publicznym jest to, które dotyczy ustroju państwa rzymskiego, [prawem] prywatnym to, które dotyczy korzyści jednostek, są bowiem pewne [normy] ogólnie użyteczne, pewne prywatne.

Dalej dokonał on podziału prawa prywatnego, pisząc:

Privatum ius tripertitum est: collectum etenim est ex naturalibus praeceptis aut iure gentium aut civilibus.

Prawo prywatne ma trzy części: składa się bowiem z przepisów prawa naturalnego albo [z przepisów] prawa narodów, albo [z przepisów] prawa obywatelskiego.

Ius privatum rozwijało się w starożytnym Rzymie zdecydowanie szybciej niż ius publicum, co w efekcie poskutkowało utożsamianiem "prawa" z "prawem prywatnym" (tak np. u żyjącego w II wieku n.e. Gaiusa). Po upadku Imperium, rzymskie prawo prywatne doczekało się przede wszystkim w średniowieczu szerokiej recepcji do systemów prawnych państw europejskich.

Współcześnie

Współczesne postrzeganie prawa prywatnego, właściwie nie zmieniło koncepcji rzymskiej. Do gałęzi prawa prywatnego zaliczyć można obecnie:

• prawo cywilne
• prawo rodzinne
• prawo pracy
• prawo handlowe.

Cechy norm

Podmioty

Prawo prywatne charakteryzuje równouprawnienie stron stosunków prawnych.

Zatem obie strony mogą układać swoje wzajemne stosunki mając do dyspozycji te same środki. Przede wszystkim będą nimi umowy. W odróżnieniu od prawa publicznego, nie może tu być mowy o stosunku władczości jednego podmiotu do drugiego. Nie ma też możliwości stosowania siły fizycznej lub żadnych innych form przymusu, które są zarezerwowane dla aparatu państwowego i ewentualnie podmiotów prywatnych, którym państwo przyznało takie uprawnienia (np. poprzez koncesję dla firmy ochroniarskiej).

Charakter norm

Normy prawa prywatnego, to w dużej mierze normy względnie obowiązujące (łac. l.p. ius dispositivum). Zatem są to normy, które pozwalają obu stronom stosunku prawnego na ułożenie go wedle ich woli w pewnych granicach.

Natomiast prawo publiczne cechuje przewaga norm bezwzględnie obowiązujących.