Digesta Justyniana

Digesta Justyniana (łac. Digesta Iustiniani, pełna nazwa: Iustiniani Augusti Digesta seu Pandectae) – Wybór fragmentów pism 39 jurystów dokonany urzędowo i podniesionych do rangi ustawy. Najobszerniejsza z trzech części wielkiej kompilacji prawa rzymskiego podjętej w latach 528 – 534 przez cesarza Justyniana I Wielkiego.

Prace nad ułożeniem Digestów

Konstytucją Deo auctore z 15 grudnia 530 cesarz powierzył Trybonianowi utworzenie komisji w celu ułożenia wyboru cytatów z pism wybitnych prawników, głównie klasycznych. Komisja liczyła 17 osób, obok przewodniczącego Tryboniana i urzędnika zwanego comes sacrarum largitionum należeli do niej 4 profesorowie (antecessores) Theophilus i Cratinus z Konstantynopola oraz Dorotheus i Anatollius z Berytu, a także 11 adwokatów z sądu prefekta pretorii Wschodu (praefectus praetorii Orientis).

Szereg kwestii spornych wyłaniających się w pracy komisji Justynian rozstrzygnął wydając decyzje zwane Quinquaginta decisiones ("50 decyzji").

Sposób pracy komisji jest treścią różnych teorii (np. iż istniały 3 lub 4 podkomisje, z których jedna zajmowała się dziełami Ulpiana i Paulusa, druga komentarzami do edyktów, trzecia dziełami Papiniana, czwarta mniejszą objętościowo resztą, tzw. appendix). Inna hipoteza głosi, że kompilatorzy opierali się na gotowym zbiorze (tzw. predigesta).

Promulgacja i treść

Digesta ogłosił Justynian 16 grudnia 533 konstytucją Tanta z mocą od 29 grudnia. Zawierają 9 142 pogrupowane tematycznie fragmenty z pism 38 prawników rzymskich, tworzących od I wieku p.n.e. aż do III wieku n.e. Z założenia fragmenty te miały pochodzić od prawników posiadających przywilej ius publice respondendi, jednakże kompilatorzy wykorzystali również dzieła trzech prawników z okresu przedklasycznego, którzy przywileju tego (nadawanego od czasów Oktawiana Augusta) posiadać jeszcze nie mogli. Według informacji przekazanej przez Justyniana komisja wyselekcjonowała materiał z 2000 ksiąg mających ogółem 3 miliony wersów (duo paene milia librorum esse conscripta et plus quam tricies centena milia versuum), z czego do Digestów trafiło ok. 150 tysięcy wersów (centum quinquaginta paene milia versuum). Do tekstów tych kompilatorzy wprowadzali interpolacje, aby uzgodnić dawne prawo ze współczesnym im. Ich analiza i odkrywanie pierwotnego tekstu od dawna jest przedmiotem zainteresowania uczonych.

Digesta podzielone są na księgi (50), tytuły (429), fragmenty (zwane też leges 'ustawy'). Treścią jest prawo ustrojowe (księga 1), cywilne (2 - 46), karne (47 i 48), procesowe (49) i administracyjne (50). Księgi omawiające prawo karne Justynian nazwał "strasznymi" (terribiles libri). Cytowanie podobnie jak Kodeksu - D. lub Dig., kolejne numery: księgi, tytułu, fragmentu i paragrafu (pierwszy paragraf oznaczany jest pr., skrót od principium lub proemium 'początek', drugi jako 1 itd).

Konstytucją Omnem z 16 grudnia 533 Justynian zreformował program nauczania prawa w oparciu o Digesta.

W trosce o zachowanie ładu prawnego Justynian zabronił komentowania Digestów oraz dokonywania z nich skrótów. Zakaz ten był lekceważony już za jego panowania.

Najstarszy rękopis Digestów, pochodzący z VI wieku, odnaleziono w połowie XI wieku w Pizie, obecnie przechowywany jest we Florencji, nosi miano Florentina.

Bibliografia

• Władysław Rozwadowski, Prawo rzymskie. Zarys wykładu z wyborem źródeł, Poznań 1990
• Katarzyna Sójka-Zielińska, Historia prawa, Warszawa 1993.
• Wiesław Litewski, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1990 i późniejsze wydania.
• Michał Sczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa, oprac. Katarzyna Sójka-Zielińska, Warszawa 1995.
• Witold Wołodkiewicz, Maria Zabłocka Prawo rzymskie. Instytucje, Warszawa 1996
• Kazimierz Kolańczyk, Prawo rzymskie, wydanie 5 zmienione, zaktualizował Jan Kodrębski, Warszawa 1997

Zobacz też

• Corpus Iuris Civilis

Linki zewnętrzne

• Corpus Iuris Civilis Paul Krüger (1840-1926), Theodor Mommsen (1817-1903)
  • tom 1 Institutiones, Digesta
• Corpus iuris Civilis: Iustiniani Digesta
• digesta.edu.pl
• Iustiniani Digesta
• The Digest or Pandects of of Justinian (ang.)