Popielicowate

Popielicowate
	Gliridae
	Muirhead, 1819
	; Przedstawiciel rodziny – popielica szara (Glis glis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	żuchwowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Rodzina	popielicowate
	Typ nomenklatoryczny
	Glis Brisson, 1762
Podrodziny
	5 podrodzin (w tym 2 wymarłe) + 3 rodzaje wymarłe o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście
	5 podrodzin (w tym 2 wymarłe) + 3 rodzaje wymarłe o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Popielicowate^[2], pilchowate (Gliridae) – rodzina ssaków z podrzędu wiewiórkokształtnych (Sciuromorpha) w rzędzie gryzoni (Rodentia). Obejmuje blisko 30 gatunków.

Budowa

Żołędnica europejska (Eliomys quercinus)

Popielicowate różnią się wielkością. Mniejsze, jak orzesznica, osiągają masę 15 g. Większe, jak popielica szara, przed hibernacją osiągnąć mogą 200 g^[3].

Pseudomyomorficzna budowa aparatu szczękowego popielicowatych w przeszłości zmyliła badaczy, błędnie sugerując przynależność do myszokształtnych^[3].

Wzór zębowy popielicowatych z jednym siekaczem, jednym przedtrzonowcem i trzema zębami trzonowymi przypomina spotykany u wiewiórkowatych, u których jednak występować może drugi przedtrzonowiec, spotykany także u sewela^[3].

Wzór zębowy		I	C	P	M
20	=	1	0	1	3
20	=	1	0	1	3

Ewolucja

Popielicowate należą do najstarszych rodzin współczesnych gryzoni. Wyewoluowały na kontynencie europejskim przynajmniej na początku eocenu. Pod koniec miocenu były już obecne w Afryce. W Azji zamieszkały jeszcze później, na tym kontynencie odkryto jedynie nieliczne ich gatunki. Popielicowate zasiedliły również wyspy Morza Śródziemnego, a ich szczątki znaleziono na Malcie i Sycylii. Te plejstoceńskie skamieniałości pozostawione zostały przez zwierzęta większe od współczesnych popielicowatych, wielkością porównywalnych raczej do dużych szczurów^[3].

Systematyka

Rodzina popielicowatych należy do rzędu gryzoni. W obrębie tego rzędu zalicza się ją do podrzędu wiewiórkokształtnych, choć w przeszłości, ze względu na pośrednie cechy, zaliczano ją również do myszkokształtnych. Podrząd wiewiórkokształtnych obejmuje 3 rodziny: popielicowate, wiewiórkowate i sewelowate^[3].

Do rodziny popielicowatych zaliczane następujące występujące współcześnie podrodziny^[4]^[5]^[2]:

Graphiurinae Winge, 1887 – pędzlogony,
Glirinae Muirhead, 1819 – popielice,
Leithiinae Lydekker, 1895 – koszatki.

Podrodziny te obejmują 8 rodzajów, do których zalicza się od 26 do 29 gatunków^[3].

Opisano również podrodziny wymarłe^[6]:

Bransatoglirinae Daams & De Bruijn, 1995
Gliravinae Schaub, 1958

oraz rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej:

Brachymys Meyer, 1847^[7] – jedynym przedstawicielem był Brachymys ornatus (Meyer, 1846)
Suevoglis Werner, 1994^[8] – jedynym przedstawicielem był Suevoglis wannemacheri Werner, 1994
Tenuiglis Vianey-Liaud, 1994^[9] – jedynym przedstawicielem był Tenuiglis exiguus Vianey-Liaud, 1994

Rozmieszczenie geograficzne

Popielicowate zamieszkują prawie całą Europę, z wyjątkiem północnej i środkowej Skandynawii, Afrykę oraz środkową, wschodnią i zachodnią Azję (pasem od Azji Mniejszej aż do płn.-zach. Chin i Ałtaju oraz w Japonii)^[5]^[10]^[11] (jeden gatunek^[3]).

Behawior i ekologia

Popielicowate zamieszkują lasy. Wiodą nadrzewny tryb życia, aczkolwiek niektóre gatunki żyją także na ziemi. Ich aktywność przypada na noc. Przez istotną część roku, nawet do siedmiu miesięcy, pozostają w stanie hibernacji. Przez resztę roku odkładają duże zapasy tłuszczu pozwalające im przetrwać długie miesiące bez pobierania pokarmu. Hibernują w dziuplach drzew, tam też dochodzi do rozrodu, który może też mieć miejsce w gniazdach poczynionych z gałęzi i liści^[3].

Zwierzęta te mają dobry słuch. Wydają też rozmaite dźwięki. Wykazują też zróżnicowane zachowania społeczne^[3].

Niektóre popielicowate żywią się wyłącznie pokarmem roślinnym. Spożywają one miękkie owoce, orzechy, nasiona drzew, pąki. Przykładem popielica szara czy orzesznica leszczynowa. Ich pożywienie zawiera niewiele celulozy, albowiem w przeciwieństwie do wszelkich innych gryzoni nie mają jelita ślepego. Inne popielicowate przed hibernacją nie gardzą także pokarmem mięsnym, stanowiącym wtedy istotny element ich diety. Spożywają wtedy owady i inne bezkręgowce, jak również niewielkie kręgowce. Dzięki temu dostarczają swemu ciało więcej energii pozwalającej na odłożenie niezbędnego dla przetrwania snu zimowego tłuszczu. W ten sposób odżywia się żołędnica i popielicowate afrykańskie^[3].

Rozmnażanie

Gryzonie przystępują do rozrodu od jednego w przypadku gatunków większych do 2-3 razy w roku w przypadku gatunków o mniejszych rozmiarach. Rozmnażanie odbywa się w gniazdach z gałęzi i liści bądź w dziuplach, gdzie samica wydaje na świat młode w liczbie od czterech do sześciu. Początkowo niepokryte futrem ani niewidzące, rozwijają się szybko, by jeszcze pierwszego roku swego życia przed zapadnięciem w sen zimowy osiągnąć wielkość porównywalną z rozmiarami dorosłego osobnika^[3].

Popielicowate w Polsce

W Polsce żyją 4 gatunki popielicowatych: popielica, orzesznica, koszatka i żołędnica europejska. Niegdyś zabijane dla cennych futer (zwłaszcza popielice), obecnie wszystkie gatunki podlegają ochronie gatunkowej. Status ochronny od 2016 roku^[12]:

Nazwa polska	Nazwa łacińska	Ochrona na terenie Polski
koszatka leśna	Dryomys nitedula	ścisła, wymaga ochrony czynnej
orzesznica leszczynowa	Muscardinus avellanarius	ścisła
popielica szara	Glis glis	częściowa
żołędnica europejska	Eliomys quercinus	ścisła, wymaga ochrony czynnej

Zobacz też

ssaki Polski

Przypisy

↑ L. Muirhead: Mazology. W: The Edinburgh encyclopaedia. D. Brewster (red.). Cz. 13. Edinburgh: William Blackwood, 1819, s. 393–480, ryc. 353–358. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 214–215. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k JoannaJ. Gliwicz JoannaJ., Systematyka, [w:] CzesławC. Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, s. 148, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-21]. (ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 628–630. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Gliridae, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-21] (ang.).
↑ Ch.E.H. von Meyer. Mittheilungen an Professor Bronn gerichtet. „Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde”. Jahrgang 1847, s. 456, 1847. (niem.).
↑ J. Werner. Beiträge zur Biostratigraphie der Unteren Süßwassermolasse Süddeutschlands – Rodentia und Lagomorpha (Mammalia) aus den Fundstellen der Ulmer Gegend. „Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde”. Ser. B. 200, s. 147, 1994. (niem.).
↑ M. Vianey-Liaud. La radiation des Gliridae (Rodentia) à l’Eocène supérieur en Europe Occidentale et sa descendance Oligocѐne. „Münchner Geowissenschaftliche Abhandlungen”. A. 26, s. 150, 1994. (fr.).
↑ M.E. Holden-Musser, R. Juškaitis & G. Musser: Family Gliridae (Dormice). W: Handbook of the Mammals of the World. D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy). Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 838. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Gliridae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-29].
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[Muirhead-1] L. Muirhead: Mazology. W: The Edinburgh encyclopaedia. D. Brewster (red.). Cz. 13. Edinburgh: William Blackwood, 1819, s. 393–480, ryc. 353–358. (ang.).

[Cichocki&inni-2] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 214–215. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[B-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k JoannaJ. Gliwicz JoannaJ., Systematyka, [w:] CzesławC. Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, s. 148, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).

[mdd-4] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-21]. (ang.).

[Burgin&inni-5] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 628–630. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[zij-6] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Gliridae, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-21] (ang.).

[mey-7] Ch.E.H. von Meyer. Mittheilungen an Professor Bronn gerichtet. „Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde”. Jahrgang 1847, s. 456, 1847. (niem.).

[wer-8] J. Werner. Beiträge zur Biostratigraphie der Unteren Süßwassermolasse Süddeutschlands – Rodentia und Lagomorpha (Mammalia) aus den Fundstellen der Ulmer Gegend. „Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde”. Ser. B. 200, s. 147, 1994. (niem.).

[lia-9] M. Vianey-Liaud. La radiation des Gliridae (Rodentia) à l’Eocène supérieur en Europe Occidentale et sa descendance Oligocѐne. „Münchner Geowissenschaftliche Abhandlungen”. A. 26, s. 150, 1994. (fr.).

[Holden-Musser&inni-10] M.E. Holden-Musser, R. Juškaitis & G. Musser: Family Gliridae (Dormice). W: Handbook of the Mammals of the World. D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy). Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 838. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-11] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Gliridae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-29].

[rozp2016-12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]