Polari

Polari (lub inaczej Palare, z włoskiego parlare, „mówić”) był rodzajem slangowej gwary używanej przez gejowską subkulturę w Wielkiej Brytanii. Został ożywiony na nowo w latach 50. i 60. XX wieku przez kampowych bohaterów popularnego programu radiowego BBC „Round the Horne”: Juliana i Sandy’ego. Historia polari sięga jednak dużo dalej, przynajmniej do XIX wieku. Toczy się debata co do początków i pochodzenia polari.

Polari,
lub: Palare, Parlary, Palarie, Palari, Parlyaree

Obszar	Wielka Brytania
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
oparty na angielskim, włoskim i romskim
Status oficjalny
Organ regulujący	brak
Ethnologue	9 wyłącznie język drugi↗
Kody języka
ISO 639-1	brak
ISO 639-2	mis
ISO 639-3	pld
IETF	pld
Glottolog	pola1249
Ethnologue	pld
SIL	pld
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Definicja

Polari jest mieszanką włoskiego, romskiego, świńskiej łaciny, cockney rhyming slang, slangu marynarzy i gwary złodziejskiej. Później rozszerzył się o słownictwo z języka jidisz żydowskiej społeczności, która osiedlała się we wschodnim Londynie, gwary żołnierzy amerykańskich (przebywających w Wielkiej Brytanii podczas drugiej wojny światowej) oraz slangu użytkowników narkotyków w latach 60. XX wieku. Polari był wciąż rozwijającą się formą języka, z małym niezmiennym jądrem słownictwa (do którego należało ok. 20 słów: bona, ajax, eek, cod, naff, lattie, nanti, omi, palone, riah, zhoosh, TBH, trade, vada), oraz ok. 500 innych mniej znanych terminów.

Użycie

Polari był używany na londyńskich targach rybnych, w teatrach i w gejowskiej subkulturze. Służył ukryciu homoseksualnej aktywności przed potencjalnie wrogimi osobami z zewnątrz (np. angielską policją po cywilnemu). Ale że polari był też używany w środowiskach teatralnych i performerskich (włącznie z wesołymi miasteczkami i cyrkami), skąd się wywodził, stąd tyle zapożyczeń z języka romskiego.

Prawie identycznym językiem posługiwano się w wesołych miasteczkach od przynajmniej XVII wieku (według Partridge’s Dictionary of Slang). Teatralno-cyrkowe trupy kiedyś były stałym elementem wesołych miasteczek, stąd zapewne obecność polari w tych dziś niezależnych instytucjach. Polari nadal jest używany przez Romów w Anglii i Szkocji.

Polari był też w intensywnym użyciu w marynarce handlowej, gdzie wielu homoseksualnych mężczyzn pracowało jako kelnerzy, stewardzi czy performerzy. Był głównie używany przez gejów pochodzących z klasy robotniczej.

Z jednej strony, był używany, aby ukryć znaczenie rozmów, pozwalając na dyskusje na gejowskie tematy bez bycia zrozumianym przez osoby z zewnątrz, z drugiej strony był także używany przez niektórych, zwłaszcza w najbardziej widoczny sposób kampowych, jako kolejny sposób podchodzenia do swojej tożsamości z pewnością siebie.

Spadające użycie

Poza wesołymi miasteczkami i cyrkami (gdzie Parlyaree nigdy nie był utożsamiany z kulturą gejowską), polari zaczął wychodzić z użycia w późnych latach 60. Popularność audycji radiowej Juliana i Sandy’ego sprawiła, że ten sekretny język stał się publiczną własnością, a gejowski ruch emancypacyjny lat 70. uznawał polari za degradujący, dzielący i politycznie niepoprawny (używany był w dużej mierze do plotkowania, krytykowania innych ludzi i omawiania seksualnych doświadczeń).

Współczesne użycie

Bona Togs – nazwa sklepu odzieżowego

Od połowy lat 90., gdy ponownie wydano kolekcje nagrań audycji Round The Horne oraz przy rosnącym zainteresowaniu akademików, polari nieco się odrodził. Prawdopodobnie nigdy nie wymrze całkowicie, a nowe słowa będą wciąż dodawane oddając zmiany zachodzące w społeczeństwie. Na przykład nowy termin „Madonna claw” (szpon Madonny) oznacza starą wysuszoną dłoń.

W 1990 Morrissey zatytułował swój album Bona Drag („fajny ciuch”) – a tytuł jego singla to „Piccadilly Palare”. Także w 1990 autor komiksów Grant Morrison stworzył bohatera o imieniu Danny the Street, który mówi głównie w polari.

W 1998 powstał film Velvet Goldmine, który opowiada fikcyjną historię powstania i upadku glam rocka. Jest w nim scena z lat 60., pokazująca grupę bohaterów rozmawiających w polari, a ich humorystyczne dialogi są tłumaczone na angielski i wyświetlane na dole ekranu.

W 2002 opublikowano dwie książki na temat polari: Polari: The Lost Language of Gay Men, i Fantabulosa: A Dictionary of Polari and Gay Slang (autorem obu jest Paul Baker). Także w 2002 artysta hip-hopowy Juha wydał album zatytułowany Polari, z refrenem jednej z piosenek całkowicie wykonanym w polari.

Słowa polari w standardowym angielskim

Wiele słów z polari weszło do slangu w standardowym angielskim.

Naff

Słowo spopularyzowane przez sitcom Porridge z lat 70., w którym używano go zamiast wulgaryzmów wówczas uważanych za niemożliwe do wyemitowania w telewizji.

Etymologii doszukiwano się w skrótach (np. Not Available For Fucking). Bardziej prawdopodobne, że pochodzi ono z

• północno-brytyjskich dialektów języka angielskiego:
  • naffhead, naffin, lub naffy – prostak, głupek
  • niffy-naffy niekonsekwentny, głupi
• lub języka Scots:
  • nyaff termin pasujący do każdej nieprzyjemnej dla nas osoby.

Można też doszukiwać się etymologicznych powiązań z romskim naflo, znaczącym niedobry, zepsuty lub bezużyteczny.

Późniejsze użycie z lat 80., które przetrwało do dzisiaj, odnosi się do osób heteroseksualnych, nosząc ze sobą konotacje z przymiotnikami „nudny”, „paskudny”. Porridge także wprowadził zwrot „naff off!”, znany z użycia go przez księżną Annę w 1982 ^{Przeczytaj, co powiedziała:}.

Zhoosh

„Zhoosh” wszedł do powszechnego użycia w języku angielskim stosunkowo niedawno, za sprawą programu telewizyjnego Porady różowej brygady (Queer Eye for the Straight Guy). Nietypowe dla angielskiego zestawienie początkowych spółgłosek sprawia, że pojawiają się alternatywne sposoby zapisywania: „zoosh”, „soozh” etc.

Cottaging

Słowo oznacza uczestniczenie w pikiecie w publicznym szalecie. Termin został spopularyzowany dzięki kilku głośnym sprawom z gwiazdami z pierwszych stron gazet w rolach głównych.

Słowniczek polari

Polari	język angielski	język polski
ajax	nearby (from adjacent?)	blisko (od słowa „adjacent”?)
alamo	hot for you/him	napalony na ciebie/niego
aunt nell	listen, hear	słuchaj
aunt nells	ears	uszy
aunt nelly fakes	earrings	kolczyki
balonie	rubbish	bzdury
basket	the bulge of male genitals through clothes	wybrzuszenie uwidaczniające męskie genitalia przez ubranie
batts	shoes	buty
bevvy	drink (beverage)	napój
bitch	effeminate or passive gay man	zniewieściały lub pasywny gej
bijou	small/little (French)	mały (z francuskiego)
blag	pick up	podrywać
bod	body	ciało
bold	daring	śmiały, odważny
bona	good	dobry
bona nochy	goodnight	dobranoc
bonaroo	wonderful, excellent	świetnie, wspaniale
bungery	pub	pub
butch	masculine; masculine lesbian	męski, męska lesbijka
buvare	a drink	drink
cackle	talk/gossip	rozmawiać/plotkować
camp	effeminate	zniewieściały (polskie znaczenie nie do końca odpowiada angielskiemu), zobacz też camp
capello/capella	hat	kapelusz
carsey, także pisane kharzi	toilet	toaleta
carts/cartso	penis	penis
charper	to search	szukać
charpering omi	policeman	policjant
chaver	to shag/a shag (sexual intercourse)	czynność: uprawiać seks, lub rzeczownik: stosunek seksualny
chicken	young boy	młody chłopak
clobber	clothes	ubrania
cod	naff, vile	w złym guście, niemodny, do kitu, prostacki
cottage	public loo (particularly with reference to cottaging)	publiczna toaleta (zwłaszcza w kontekście pikietowania)
cottaging	having or looking for sex in the above cottage	pikietowanie w publicznej toalecie
cove	friend	przyjaciel
crimper	hairdresser	fryzjer
dinarly	money	pieniądze
dish	butt(ocks)	tyłek/pośladki
dog and bone	telephone	telefon
dolly	pretty, nice, pleasant	ładny, miły, przyjemny
dona	woman	kobieta
drag	clothes, esp. women’s clothes	ciuchy, zwłaszcza kobiece
ecaf	face (backslang)	twarz
eek	face (abbreviation of ecaf)	twarz
ends	hair	włosy
esong	nose (backslang)	nos
fantabulosa	fabulous/wonderful	wspaniały, cudowny
feele/freely/filly	child/young	dzieciak/młody
fruit	queen	królowa
funt	pound	funt
gelt	money (Yiddish)	pieniądze (jidysz)
glossies	magazines	magazyny (prasa)
handbag	money	pieniądze
hoofer	dancer	tancerz
HP (homy polone)	effeminate gay man	zniewieściały gej
jarry, mangarie	food	jedzenie
jubes	breasts	piersi
kaffies	trousers	spodnie
khazi (także zapisywaane: carsey)	toilet	toaleta
lacoddy	body	ciało
lallies	legs	nogi
latty/lattie	room, house or flat	pokój, dom lub mieszkanie
lills	hands	ręce
lilly	police (Lilly Law)	policja
lyles	legs	nogi
lucoddy	body	ciało
luppers	fingers	palce
mangarie (także: jarry)	food	jedzenie
martinis	hands	ręce
measures	money	pieniądze
meese	plain, ugly (from Yiddish)	nijaki, brzydki (z Jidysz)
meshigener	nutty, crazy, mental (Yiddish)	głuptas, wariat, szaleniec (z Jidysz)
metzas	money	pieniądze
mince	walk (affectedly)	chodzić (niemęsko)
naff	awful, dull, hetero	paskudny, nudny, hetero
nanti	not, no, none	nie, żaden, wcale
national handbag	dole, welfare, government financial assistance	zasiłek, pieniężna pomoc społeczna
nishta	nothing, no	nic, nie
ogle	look, admire	patrz, podziwiaj
oglefakes	glasses	okulary
ogles	eyes	oczy
omi	man	mężczyzna
omi-polone	effeminate man, or homosexual	zniewieściały mężczyzna albo homoseksualista
onk (lub: conk)	nose	nos
orbs	eyes	oczy
palare pipe	telephone	telefon
palliass	back	tył
park	give	dawać
plate	feet; to fellate	stopy; czynność: być stroną aktywną w fellatio
palone	woman	kobieta
palone-omi	lesbian	lesbijka
pots	teeth	zęby
remould	sex change	zmiana płci
riah/riha	hair (backslang)	włosy
riah zhoosher	hairdresser	fryzjer
scarper	to run off (from Italian scappare, to escape)	uciec (z włoskiego scappere)
schlumph	drink	napój
scotch	leg (scotch egg=leg)	noga
screech	mouth, speak	usta, mówić
sharpy	policeman	policjant
sharpy polone	policewoman	policjantka
shush	steal (from client)	ukraść (klientowi)
shush bag	hold-all	torba podróżna
shyker/shyckle	wig	peruka
slap	makeup	makijaż
so	homosexual (e.g. "Is he ‘so’?")	homoseksualista (dosł. „taki”) np. czy on jest „taki”?
stimps	legs	nogi
stimpcovers	stockings, hosiery	rajstopy
strides	trousers	spodnie
strillers	piano	pianino
switch	wig	peruka
thews	thighs	uda
tober	road	szosa
todd (Sloanne)	alone	sam
tootsie trade	sex between two passive homosexuals (as in: ‘I don’t do tootsie trade’)	seks pomiędzy dwojgiem pasywnych homoseksualistów
trade	sex	seks
troll	to walk about (esp. looking for trade)	spacerować, wałęsać się (zwłaszcza: szukając seksu)
to vada (vadered; vadering)/varder	to see (past form, continuous form)	widzieć (w nawiasie – czas przeszły; imiesłów)
vera (lynn)	gin	gin
vogue	cigarette	papieros
vogueress	woman smoker	kobieta-palacz papierosów
willets	breasts	piersi
yews	eyes	oczy
zhoosh	style hair, tart up, mince	stylizować fryzury, strzyc
zhoosh our riah	style our hair	wystylizuj nasze fryzury
zhooshy	showy	pokazowy, lanserski

Polari w zdaniach

„Omies and palones of the jury, vada well at the eek of the poor ome who stands before you, his lallies trembling.” (Cytat pochodzi z „Bona Law”, skeczu z audycji Round The Horne, której autorami są Barry Took i Marty Feldman)

(Tłumaczenie: „Panie i panowie przysięgli, przyjrzyjcie się dobrze twarzy biednego mężczyzny, który stoi przed wami, z trzęsącymi się nogami”.)

„So bona to vada...oh you! Your lovely eek and your lovely riah.” (Cytat pochodzi z „Piccadilly Palare”, piosenki autorstwa muzyka Morrisseya)

(Tłumaczenie: „Tak dobrze cię widzieć...ach ty! Twoje wspaniała twarz i twoje wspaniałe włosy..”)

„As feely ommes...we would zhoosh our riah, powder our eeks, climb into our bona new drag, don our batts and troll off to some bona bijou bar. In the bar we would stand around with our sisters, vada the bona cartes on the butch omme ajax who, if we fluttered our ogle riahs at him sweetly, might just troll over to offer a light for the unlit vogue clenched between our teeth.” (Cytat z pamiętników znanego dziennikarza Petera Burtona pt. Parallel Lives)

(Tłumaczenie na angielski: „As young men...we would style our hair, powder our faces, climb into our fabulous new clothes, don our shoes and wander/walk off to some fabulous little bar. In the bar we would stand around with our gay companions, look at the fabulous genitals on the butch man nearby who, if we fluttered our eyelashes at him sweetly, might just wander/walk over to offer a light for the unlit cigarette clenched between our teeth.”)

(Tłumaczenie na polski: „Jako młodzi kolesie... podrasowywaliśmy nasze fryzury, przypudrowywaliśmy nosy, wskakiwaliśmy w nowe szałowe ciuchy, pastowaliśmy buty i wychodziliśmy do jakiegoś miłego malutkiego baru. W tym barze staliśmy z naszymi kolegami gejami, patrzyliśmy na wspaniałe genitalia stojącego obok macho, który, jeśli posłało się mu powłóczyste spojrzenie w odpowiednio słodki sposób, przeszedłby się do nas oferując ogień do niezapalonego papierosa wetkniętego między zębami”).

Czy polari jest językiem?

Dokładne badania nie odnalazły żadnych gramatycznych struktur polari, które byłyby inne niż te w języku angielskim. Zatem byłoby właściwszym mówić o polari jako o szyfrze, słownictwie zastępczym czy slangu niż języku czy dialekcie. Ponieważ używany jest naprzemiennie ze standardowym angielskim, można polari nazywać także żargonem.

Niemniej, niektórzy użytkownicy polari wypowiadają frazy daleko odbiegające od prostej substytucji wyrazów angielskich, na przykład:
palone vadas omi-palone very cod,
dosłownie po angielsku Woman looks man-woman very bad
po polsku Kobieta patrzy mężczyzna-kobieta bardzo źle

gdy w rzeczywistości znaczy to po angielsku „that woman is giving this gay man a dirty look”,
a po polsku „ta kobieta przesyła temu gejowi frywolne spojrzenie”.

Bibliografia

• Quinton, Michael (1996) How bona to vada eek! http://www.worldwidewords.org/articles/polari.htm
• Baker, Paul (2002) Fantabulosa: A Dictionary of Polari and Gay Slang. London: Continuum: ISBN 0-8264-5961-7.
• PaulP. Baker PaulP., Polari: The Lost Language of Gay Men, London: Routledge, 2002, ISBN 0-415-26180-5, OCLC 252915898 . Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Julian i Sandy feature na stronie Kennetha Williamsa
• Artykuł na temat polari z bibliografią
• Leksykon polari Hugh Younga. homeusers.prestel.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-08-04)].
• „World Wide Words” o użyciu polari w audycjach Round the Horne
• The Polari Bible. thesisters.demon.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-07-21)].
• Colin Richardson, The Guardian, 17 stycznia 2005, „What brings you trolling back, then?”
• BBC – Voices – projekt BBC dokumentowania sposobów porozumiewania się w Wielkiej Brytanii, Nagranie wywiadu z czterema mężczyznami uczestniczącymi w projekcie dla starszych homoseksualnych mężczyzn. (W klipie dźwiękowym nr 2 mówi się w polari)
• Polari FAQ
• Polari album