Podgorzałka (zwyczajna)

Podgorzałka zwyczajna
	Aythya nyroca
	(Güldenstädt, 1770)
	; Samiec
	; Samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Aythyini
Rodzaj	Aythya
Gatunek	podgorzałka zwyczajna
Synonimy
	Anas nyroca Güldenstädt, 1770; Aythya nyroca nyroca (Güldenstädt, 1770); Nyroca nyroca (Güldenstädt, 1770);
	Anas nyroca Güldenstädt, 1770; Aythya nyroca nyroca (Güldenstädt, 1770); Nyroca nyroca (Güldenstädt, 1770);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania
	; lęgowiska przeloty zimowiska występuje przez cały rok
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Podgorzałka zwyczajna^[5], podgorzałka, kaczka białooka^[6], kaczka podgorzałka^[7] (Aythya nyroca) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Bliski zagrożenia wyginięciem. Nie wyróżnia się podgatunków^[8]^[9].

Występowanie

Ptak ten zamieszkuje wyspowo pas od Europy Środkowej i Wschodniej po zachodnią Mongolię. Izolowane populacje w Libii i Pakistanie. Północne populacje wędrowne. Przeloty w marcu–maju i sierpniu–listopadzie. Zimują w basenie Morza Śródziemnego, Afryce Subsaharyjskiej, Dolinie i Delcie Nilu, na Bliskim Wschodzie, południowych brzegach Morza Kaspijskiego, subkontynencie indyjskim i w południowo-wschodniej Azji. Sporadycznie zalatuje do Europy Zachodniej i Skandynawii oraz na Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka.

W Polsce to gatunek skrajnie nielicznie lęgowy, nieregularnie przelotny, zimuje sporadycznie^[10]. Gniazduje głównie na stawach w Budzie Stalowskiej, w dolinie Baryczy i na Lubelszczyźnie^[11].

Morfologia

Wygląd: Samiec nieco większy od samicy. W szacie godowej samiec ma głowę, szyję i pierś kasztanowordzawe, na podbródku biała plama, oczy białe. Boki brązowoszare, a grzbiet ciemnobrązowy lub czarniawy. Brzuch i podogonie białe. Samica podobna do samca, lecz brak jej białej plamy na podbródku, a kolor głowy i szyi zlewa się z kolorem boków. Ma też brązowe oczy i bardziej matowe upierzenie. U obu płci białe lusterko, które w locie widoczne jest jako charakterystyczny biały pas. Tęczówka samca biała, a samicy brązowa.
Wymiary średnie^[6]^[12]: długość ciała ok. 40–46 cm
długość skrzydła 17–19 cm
rozpiętość skrzydeł 63–67 cm
masa ciała ok. 400–700 g

Ekologia

Biotop: Stojące, gęsto zarośnięte zbiorniki słodkiej wody.

Jaja

Gniazdo: Na lądzie, w pobliżu wody, ukryte w gęstej roślinności.
Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju 6 do 14 jaj w kolorze od brązowego po żółto-zielony^[13].
Wysiadywanie: Jaja wysiadywane są przez okres 25 do 28 dni przez samicę^[13]. Zagniazdownik, pisklęta usamodzielniają się po 8 tygodniach.
Pożywienie: Rośliny wodne i ich nasiona z niewielką domieszką bezkręgowców, drobnych rybek i płazów, ikry i skrzeku^[10]. Pokarm zdobywa pływając z zanurzoną głową^[10] lub nurkując^[13].

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody podgorzałka od 2000 roku uznawana jest za gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened); wcześniej, od 1994 roku klasyfikowano ją jako gatunek narażony (VU), a od 1988 jako gatunek najmniejszej troski (LC). Liczebność światowej populacji oceniano w 2017 roku na 180–240 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[4].

W Polsce podgorzałka objęta jest ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej^[14]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek narażony (VU)^[11]. Liczebność populacji lęgowej na terenie kraju w latach 2013–2018 oceniano na 82–138 par lęgowych^[15].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Aythya nyroca, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Carboneras 1992 ↓, s. 617.
↑ ^a ^b Denis Lepage: Podgorzałka (Aythya nyroca) (Güldenstädt, 1770). Avibase. [dostęp 2014-01-14].
↑ ^a ^b Aythya nyroca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Aythyini Delacour & Mayr, 1945 (1831) (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-10].
↑ ^a ^b Busse i in. 1991 ↓, s. 104.
↑ Janusz Strutyński: Polskie nazwy ptaków krajowych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
↑ Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Ferruginous Duck (Aythya nyroca). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-17)].
↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-17)]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Aythya nyroca (Podgorzałka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 165–168. ISBN 83-86564-43-1.
↑ ^a ^b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 76.
↑ ^a ^b ^c Busse i in. 1991 ↓, s. 105.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. II. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Aythya nyroca (Podgorzałka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 165–168. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Aythya nyroca, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[CITEREFCarboneras1992617-2] Carboneras 1992 ↓, s. 617.

[avibase-3] Denis Lepage: Podgorzałka (Aythya nyroca) (Güldenstädt, 1770). Avibase. [dostęp 2014-01-14].

[iucn-4] Aythya nyroca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[uj-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Aythyini Delacour & Mayr, 1945 (1831) (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-10].

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki1991104-6] Busse i in. 1991 ↓, s. 104.

[7] Janusz Strutyński: Polskie nazwy ptaków krajowych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.

[hbwa-8] Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Ferruginous Duck (Aythya nyroca). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-17)].

[ioc-9] Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-17)]. (ang.).

[poradnik-10] Aythya nyroca (Podgorzałka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 165–168. ISBN 83-86564-43-1.

[clpp-11] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[CITEREFSterryCleaveClementsGoodfellow200276-12] Sterry i in. 2002 ↓, s. 76.

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki1991105-13] Busse i in. 1991 ↓, s. 105.

[rozp-14] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[biuletyn2019-15] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[1]

[2]

[3]

[4]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]