Plaszow

Obóz koncentracyjny Plaszow
Konzentrationslager Plaszow bei Krakau
	A-1120 z 24 października 2002
	; Widok obozu Plaszow w 1942 roku
Typ	obóz pracy, obóz koncentracyjny
Odpowiedzialny	III Rzesza
Rozpoczęcie działalności	październik 1942
Zakończenie działalności	styczeń 1945
Terytorium	Polska pod okupacją niemiecką (Generalne Gubernatorstwo)
Miejsce	Kraków Podgórze, ul. Jerozolimska
Powierzchnia	80 ha
Narodowość więźniów	Żydzi, Polacy
Komendanci	Amon Göth; 11.02.1943 – 1944
Upamiętnienie	Pomnik Ofiar Faszyzmu w Krakowie
	Położenie na mapie Krakowa Obóz koncentracyjny Plaszow
	Położenie na mapie Polski Obóz koncentracyjny Plaszow
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Obóz koncentracyjny Plaszow
	50°01′52″N 19°57′56″E/50,031111 19,965556
	Multimedia w Wikimedia Commons

Plaszow (Płaszów) – niemiecki nazistowski obóz pracy przymusowej na terenie Krakowa (niem. Zwangsarbeitslager Plaszow des SS- und Polizeiführers im Distrikt Krakau), później przekształcony w obóz koncentracyjny (niem. Konzentrationslager Plaszow bei Krakau).

Dla upamiętnienia dawnego obozu został utworzony oddział Muzeum Krakowa pod nazwą Pracownia Muzeum-Miejsce Pamięci KL Plaszow^[2], a następnie, w 2021 roku, zostało utworzone oddzielne Muzeum – Miejsce Pamięci KL Plaszow w Krakowie, współprowadzone przez miasto Kraków i przez ministra właściwego dla spraw kultury i dziedzictwa narodowego. Na terenie poobozowym znajduje się wystawa plenerowa „KL Plaszow”^[3].

Historia

Obóz został założony dla ludności żydowskiej ze zlikwidowanego 14 marca 1943 krakowskiego getta, na terenie Podgórza i Woli Duchackiej. Powstał jesienią 1942 na terenach dwóch żydowskich cmentarzy z 1887 i 1932, przy ul. Abrahama 3 i przy ul. Jerozolimskiej 25. Objął w pierwszej fazie istnienia w sumie powierzchnię ok. 5 ha.

W lipcu 1943 r. Niemcy utworzyli obóz pracy wychowawczej dla Polaków. Przetrzymywano w nim mieszkańców Krakowa oraz ofiary pacyfikacji miejscowości podkrakowskich. Jednym z komendantów obozu był SS-Hauptsturmführer Amon Göth.

W późniejszym okresie teren obozu został powiększony do 80 hektarów, a liczba więźniów z początkowych dwóch osiągnęła stan ponad 20 tysięcy, mieszkających i pracujących w 200 różnego rodzaju budynkach i barakach. Na terenie obozu szyto mundury (zakłady Madritsch), drukowano dokumenty, rozkazy i inne druki władz hitlerowskich. W obozie znajdowały się warsztaty samochodowe, elektryczne, stolarskie, ślusarskie i liczne inne. Filie obozu funkcjonowały przy większych zakładach przemysłowych; była wśród nich znana z filmu „Lista Schindlera” Fabryka Naczyń Emaliowanych, własność Oskara Schindlera.

Przez obóz Plaszow przeszło prawdopodobnie około 40 tysięcy więźniów, głównie z Małopolski, a także z Węgier i Słowacji.

Zobacz też kategorię: Więźniowie KL Plaszow.

W styczniu 1944 obóz pracy przymusowej został przekształcony w obóz koncentracyjny (niem. Konzentrationslager Plaszow bei Krakau), przez pewien czas mającym swoje filie, m.in. w Wieliczce i w Mielcu. W czasie likwidacji przez Niemców gett w różnych miastach Polski do obozu wysyłano transporty Żydów. Dokonywano tam również masowych egzekucji więźniów, m.in. z podległego gestapo krakowskiego więzienia Montelupich – przy granicach cmentarnego starego cmentarza żydowskiego, na tzw. Hujowej Górce i C-Dołku (obecnie znajduje się tam pomnik Ofiar Faszyzmu w Krakowie).

Pod koniec 1943 przygotowywano plany budowy komór gazowych i krematoriów, ale nigdy ich nie zrealizowano. Kiedy jesienią 1944 Niemcy przystąpili do likwidacji obozu więźniów wysyłano do obozów, w których czynne były komory i krematoria – głównie do Auschwitz-Birkenau i do Stutthofu. Ostatnia grupa więźniów Plaszow została skierowana pieszo do Auschwitz Birkenau 14 stycznia 1945.

Wśród nielicznych ocalonych więźniów znajduje się 1100 krakowskich Żydów z tzw. „listy Schindlera”, a także obecny przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie Tadeusz Jakubowicz.

Komendant obozu Amon Göth został aresztowany we wrześniu 1944 przez władze niemieckie pod zarzutem korupcji i łamania regulaminów (ale nie pod zarzutem morderstwa bądź innych przestępstw przeciw osadzonym w obozie więźniom). Zwolniony z powodu choroby w styczniu 1945 pojechał do sanatorium, gdzie po zakończeniu wojny aresztowali go Amerykanie. Jako zbrodniarza wojennego przekazali go Polsce, gdzie został oskarżony o ludobójstwo, osądzony przez Najwyższy Trybunał Narodowy, skazany na śmierć i powieszony w Krakowie 13 września 1946.

Upamiętnienie

Przez wiele lat teren dawnego obozu pozostawał miejscem słabo oznakowanym, nieobecnym w powszechnej świadomości mieszkańców Krakowa, kojarzonym m.in. jako miejsce o charakterze parkowym^[4]. W 2017 w ramach projektu Opracowania studium dot. opieki nad krakowskimi miejscami pamięci z KL Płaszów jako częścią Trasy Pamięci MHK na terenie poobozowym ustawiona została wystawa plenerowa składająca się z 19 tablic. Na tablicach prezentowane są archiwalne zdjęcia, relacje więźniów oraz informacje historyczne przybliżające historie ludzi oraz obiektów^[5].

W 2020 rada miasta Krakowa, na wniosek prezydenta miasta, powołała nową instytucję kultury – Muzeum KL Plaszow^[6]. Część planów urzędu miasta wywołała opór ze strony mieszkańców zainteresowanych zielonym charakterem tego terenu^[7]. Protesty wzbudził m.in. pomysł wygrodzenia terenu elementami o wysokości 1,8 metra^[8] oraz planowanej wycinki ok. 300 drzew – petycję w tej sprawie podpisało ok. 12 tys. mieszkańców^[9]. W listopadzie 2021 odbyła się pikieta mieszkańców przeciwko wycince kilkuset drzew na działce przewidzianej pod budowę parkingu i jednego z budynków przyszłego muzeum^[10].

W 2022 przeprowadzona została społeczna akcja oznakowania naturalnymi barwnikami granic dwóch przedwojennych cmentarzy żydowskich^[11]. W tym samym roku rozstrzygnięty został konkurs na aranżację plastyczną wystawy stałej przyszłej przestrzeni muzealnej na terenie dawnego KL Plaszow^[12].

Pomniki

Na terenie dawnego obozu znajdują się m.in. następujące pomniki^[13]:

pomnik Ofiar Faszyzmu (1964);
pomnik poświęcony węgierskim Żydówkom (2000);
pomnik upamiętniający granatowych policjantów – żołnierzy AK, rozstrzelanych przez Niemców na przełomie lat 1943–1944 (2012)^[14].

Zobacz też

Galeria

Wejście na teren obozu od strony ul. Kamieńskiego, widoczny pomnik Ofiar Faszyzmu
Nowy żydowski cmentarz podgórski w dolinie, wyżej stary cmentarz żydowski. Po lewej znajdował się plac apelowy.
Miejsce straceń Hujowa Górka^[15]
Miejsce straceń – C-Dołek
Od lewej pomniki upamiętniające: węgierskie Żydówki, ofiary faszyzmu, węgierskich i polskich Żydów.
Szary Dom, dawny karcer obozowy
Willa komendanta obozu Amona Götha
Pomnik Ofiar Faszyzmu (wideo)