Piotr Krzesimir IV
Piotr Krzesimir IV (chorw. Petar Krešimir IV; zm. 1074) – władca Królestwa Chorwacji od ok. 1058 do ok. 1074 r.[1][2]; przedstawiciel dynastii Trpimirowiczów; przez wielu historyków uważany za najpotężniejszego władcę średniowiecznego państwa chorwackiego[3].
 Pomnik Piotra Krzesimira IV w Szybeniku. | |
| król Chorwacji | |
| Okres | |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data śmierci |
ok. 1074 |
| Ojciec | |
Kryzys religijny
edytujPiotr Krzesimir IV panował w okresie ruchu reformatorskiego w Kościele Zachodnim, który w 1059 r. zaoczątkował na Lateranie opat Hildebrand, później znany jako papież Grzegorz VII[3]. W owym czasie kryzys religijny związany z walką kleru łacińskiego z obrządkiem słowiańskim znacznie przybrał na sile[4]. Wobec sporów kościelnych Piotr Krzesimir IV najprawdopodobniej zachował neutralność[5]. Na początku panowania walczył o tron ze swoim bratem Gojsławem II, który zginął najprawdopodobniej z jego polecenia[4]. W 1060 r. papież Mikołaj II wysłał do Chorwacji legata Majnarda celem zbadania sprawy zabójstwa Gojsława[1]. Oskarżony o tę zbrodnię Piotr Krzesimir IV złożył przed legatem papieskim, wraz z dwunastoma żupanami, przysięgę, że jest niewinny[5]. Wkrótce potem Majnard został ponownie wysłany do Chorwacji w celu zwołania synodów kościelnych[1]. Nie wiadomo, jakie było stanowisko Piotra Krzesimira IV wobec zakazania kultu słowiańskiego przyjętego na synodzie w Splicie[1].
Opierając się na informacjach, iż władca założył dwa klasztory benedyktyńskie w Biogradzie na Moru i utrzymywał dobre stosunki z klasztorami w Zadarze i Splicie oraz z diecezją na wyspie Rab, można przypuszczać, że popierał reformy kościelne, sprzeciwiał się liturgii słowiańskiej i zwyczajom Kościoła Wschodniego. Jednakże źródła nie mówią nic o jego dotacjach dla archidiecezji Split, chociaż na jej czele stał abp Lovro – główny orędownik reform w Chorwacji[1]. Istnieje możliwość, że Krzesimir IV, chociaż był zwolennikiem liturgii łacińskiej i oficjalnie popierał papieskie reformy, to unikał represjonowania głagolitów i w Chorwacji niewiele się zmieniało, szczególnie w północnej części wybrzeża adriatyckiego (m.in. wyspa Krk i Cres), gdzie ruch głagolicki zakorzenił się bardzo głęboko[6][7].
Panowanie
edytujRekonstrukcja panowania Piotra Krzesimira IV jest niezwykle utrudniona, ponieważ autentyczność wielu dokumentów, w których jest on wymieniony budzi kontrowersje. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1060 r. w dokumencie z wyspy Rab dotyczącym założenia klasztoru św. Piotra w Supetarska Draga[1].
Według chorwackiej tradycji historycznej i zdaniem niektórych mediewistów, m.in. chorwackiego badacza, Tomislava Raukara, w czasie rządów Piotra Krzesimira IV Chorwacja zyskała władzę nad, bizantyjskimi dotąd, miastami dalmatyńskimi. Potwierdzeniem tej tezy ma być zauważalne w owym czasie słabnięcie dominacji bizantyjskiej, czego skutkiem miało być uznanie Królestwa Chorwacji za Królestwo Chorwacji i Dalmacji (łac. Regnum Croatiae et Dalmatiae). Według tezy chorwackiego historyka, Luja Margeticia, od 1060 r. Piotr Krzesimir miał nosić tytuł króla Chorwacji i Dalmacji (łac. rex Croatiae et Dalmatiae). Nie brakuje jednak badaczy, którzy wątpią w realną władzę Chorwacji nad miastami dalmatyńskimi w okresie rządów Piotra Krzesimira IV. Władza symboliczna nie musiała bowiem oznaczać władzy rzeczywistej[2].
Nie ulega wątpliwości, że Piotr Krzesimir miał ważną pozycję w bizantyjskich miastach nadmorskich (pomimo braku pewności co do władzy formalnej), o czym zaświadczają liczne zgody na budowy i odnowy kilku klasztorów benedyktyńskich, m.in. na wyspie Rab, dwóch klasztorów w Biogradzie na Moru oraz wystawienie zgody na fundację klasztoru Benedyktynek w Zadarze[8][1]. Liczne dokumenty potwierdzają również istnienie stałej kancelarii królewskiej i rozwiniętych służb państwowych[9].
W 1069 r., w akcie darowizny nadającym wyspę Maun klasztorowi św. Krzysztofa (sv. Krševana), Petar określa Adriatyk, jako nasze morze dalmatyńskie (łac. propriam insulam in nostro Dalmatico mari sitam)[8][1][1]. Wspomina się również, że jego panowanie rozprzestrzeniło się na lądzie i morzu, co może wskazywać na fakt, że Chorwacja anektowała ziemie Neretlan, o których ostatnio wspominano jako o niezależnym podmiocie w 1050 r.[1] Informacje jakoby Krzesimir IV miał sprawować władzę nad Bośnią nie mają potwierdzenia w źródłach[1].
Siedzibami władcy były, inaczej niż u poprzedników, miasta nadmorskie: Biograd na Moru i Nin. Piotr Krzesimir najprawdopodobniej był również fundatorem Szybenika[2][3], który powstał w pobliżu nadmorskich ośrodków bizantyjskich, o tradycji antycznej, co może wskazywać na fakt, iż z jakiegoś powodu miasta dalmatyńskie wciąż nie były dla władcy w pełni dostępne[8]. Faworyzowanym przez władcę miastem był Biograd na Moru[5].
Większość historyków chorwackich jest zgodna, że Piotr Kresimir IV był najpotężniejszym królem Chorwacji. W czasie jego panowania państwo Chorwatów obejmowała największe terytorium w całej swojej historii[3]. Znaczenie chorwackich władców w basenie Morza Śródziemnego wyraźnie wzrosło[2]. Oprócz prawdopodobnego anektowania ziem Neretlan[5], król umocnił również swoją władzę nad Slawonią. Pod jego jurysdykcją znajdowało się dwóch banów – jeden odpowiadał za Likę (dotąd urząd bana dotyczył tylko tego regionu), drugi za Slawonię. Na bana Slawonii został mianowany przyszły król – Dymitr Zvonimir[10][5], który uzyskał pozycję niemal równą chorwackiemu władcy. W owym czasie Zvonimir mógł nawet w imieniu króla i swoim wydawać dokumenty państwowe. W tym czasie wzmacniała się również pozycja i rosło bogactwo grupy możnowładców, co prowadziło do nasilenia się w Chorwacji tendencji odśrodkowych[7]. Piotr Krzesimir, podobnie jak jego poprzednicy i następcy, rozdawał królewskie posiadłości możnym i rycerstwu dworskiemu. Nadawał im również stałe dochody z całych żupanii[5].
Państwo Chorwackie, rozdarte sprawami wewnętrznymi, było jednak zbyt słabe, aby utrzymać na stałe zdobycze terytorialne[5]. Nie można wiarygodnie ustalić, co dokładnie było przyczyną ataku na Chorwację, jakiego dokonali w 1074 r., wasale papieża, Normanowie z południowych Włoch[1]. Najazd Normanów italskich najprawdopodobniej popierały miasta dalmatyńskie, nieprzychylne chorwackiemu panowaniu[5][7]. Dokument legata papieskiego, Gerarda, z listopada 1074 r., wspomina, że normański władca Amico II schwytał chorwackiego króla. Nie ma dalszych wiadomości o losie władcy[1]. Prawdopodobnie zmarł wkrótce w normańskiej niewoli[9]. Najprawdopodobniej Piotr Krzesimir ożenił się z córką doży weneckiego[2] i nie miał potomka płci męskiej[1]. Następcą chorwackiego tronu został, niespokrewniony z Piotrem Krzesimirem, dotychczasowy ban Slawonii – Zvonimir[11].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Petar Krešimir IV. Hrvatska enciklopedija [online], www.enciklopedija.hr [dostęp 2021-01-21] (chorw.).
- ↑ a b c d e Czerwiński 2020 ↓, s. 83.
- ↑ a b c d Pavličević 2004 ↓, s. 54.
- ↑ a b Wasilewski i Felczak 1985 ↓, s. 50.
- ↑ a b c d e f g h Wasilewski i Felczak 1985 ↓, s. 51.
- ↑ Pavličević 2004 ↓, s. 55.
- ↑ a b c Salamon 2005 ↓, s. 420.
- ↑ a b c d Czerwiński 2020 ↓, s. 85.
- ↑ a b Pavličević 2004 ↓, s. 56.
- ↑ Czerwiński 2020 ↓, s. 86.
- ↑ Wasilewski i Felczak 1985 ↓, s. 52.
Bibliografia
edytuj- Maciej Salamon: Chorwacja. W: Wielka Historia Świata. T. 4. Kształtowanie średniowiecza. Kraków: Oficyna Wydawnicza Fogra, 2005, s. 413-423. ISBN 83-85719-85-7.
- Dragutin Pavličević: Historia Chorwacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2004. ISBN 83-232-1357-7.
- Tadeusz Wasilewski, Wacław Felczak: Historia Jugosławii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1985. ISBN 83-04-01638-9.
- Maciej Czerwiński: Chorwacja. Dzieje, kultura, idee. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2020. ISBN 978-83-66419-09-4.