Wikipedia

Patricia Highsmith

pisarka amerykańska

Mary Patricia Highsmith (ur. jako Mary Plangman[a] 19 stycznia 1921 w Fort Worth, zm. 4 lutego 1995 w Locarno) – amerykańska pisarka, autorka ponad dwudziestu powieści i kilkudziesięciu opowiadań, głównie thrillerów psychologicznych i kryminalnych[1]. Jej najbardziej znane książki to Znajomi z pociągu (Strangers on a Train, 1950) i Utalentowany pan Ripley (The Talented Mr. Ripley, 1955). Ponad 30 powieści pisarki zostało zekranizowanych[2].

Patricia Highsmith
Claire Morgan
Ilustracja
Patricia Highsmith (1962)
Imię i nazwisko

Mary Patricia Highsmith

Data i miejsce urodzenia

19 stycznia 1921
Fort Worth, Stany Zjednoczone

Data i miejsce śmierci

4 lutego 1995
Locarno, Szwajcaria

Narodowość

amerykańska

Język

angielski

Alma Mater

Barnard College

Dziedzina sztuki

powieść kryminalna, thriller psychologiczny, opowiadanie

Ważne dzieła
  • Znajomi z pociągu
  • cykl „Riplejada”
Faksymile
Odznaczenia
Oficer Orderu Sztuki i Literatury (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Patricia Highsmith (1988)

Życiorys

edytuj

Urodziła się w Fort Worth w Teksasie. Wraz z rodziną przeniosła się do Nowego Jorku, gdzie ukończyła filologię angielską na Barnard College[1], a także kurs dramatopisarstwa i pisania opowiadań[2]. Początkowo pracowała jako asystentka redaktora, pisała również komiksy. Trudno znosiła jednak restrykcje nakładane przez wydawców. Na krótko wyjechała do Meksyku, gdzie malowała i napisała swoją pierwszą powieść, której jednak nigdy nie wydała, uznając ją za niewystarczającą dobrą[3].

W 1945 ukazało się jej pierwsze dzieło, The Heroine, za którą otrzymała O. Henry Award. Powieść rozsławiła ją w amerykańskim środowisku literackim. Dzięki wsparciu Trumana Capote wyjechała w 1948 do słynnej komuny artystycznej Yaddo w Saratoga Springs[4]. Po dwóch latach ukończyła tam powieść Znajomi z pociągu (Strangers on a Train, 1950), którą w 1951 zekranizował Alfred Hitchcock pod tytułem Nieznajomi z pociągu[3]. Po sukcesie powieści wyjechała do Europy, podróżując głównie po Francji i Szwajcarii[5].

W 1952 ukazała się powieść The Price of Salt, znana później jako Carol, będąca romansem lesbijskim opartym w dużej mierze na wątkach autobiograficznych, co skłoniło pisarkę do opublikowania jej pod pseudonimem Claire Morgan[3]. Pod jej prawdziwym nazwiskiem opublikowano ją dopiero w 1990[2].

W 1955 wydano jedną z jej najpopularniejszych książek, Utalentowany pan Ripley. Duży sukces skłonił pisarkę do napisania kolejnych historii skupionych wokół tytułowego Toma Ripleya. Ostatecznie Highsmith napisała pięć powieści, które składają się na tzw. Riplejadę[6]. Zdobyła za nie dwie nominacje do Nagrody Edgara w 1951 i 1956, a kilka z nich zostało zekranizowanych, m.in.: W pełnym słońcu René Clémenta (1960) i Utalentowany pan Ripley Anthony’ego Minghelli (1999).

Highsmith spędziła ostatnie lata życia w Locarno, gdzie zmarła na nowotwór 4 lutego 1995. Swój majątek zapisała m.in. komunie Yaddo[3].

Twórczość

edytuj

Motywy powtarzające się w prozie Highsmith to m.in. miłość, nienawiść, obsesja czy zazdrość[7]. W swoich dziełach skupiała się nie tyle na opisach zbrodni, co na psychologicznym podłożu jej sprawców i ich psychologii. Jej ulubioną książką z dzieciństwa był podręcznik doktora psychiatrii Karla Menningera, popularyzującego psychoanalizę Freuda. Dzięki niej zainteresowała się zburzeniami psychicznymi[8], które stanowiły dla niej inspirację już od pierwszych dzieł. Przykładowo w The Heroine główną bohaterką jest psychopatyczna guwernantka, która podpala dom pracodawcy, by następnie mieć perwersyjną przyjemność z ratowania jego dzieci. W Znajomych w pociągu przypadkowi spotkani mężczyźni wymieniają się pomysłami na popełnienie zbrodni doskonałej. Prawdopodobnie jej najbardziej znanym bohaterem jest Tom Ripley, oszust i morderca niezdolny do odczuwania wyrzutów sumienia. Czytelnicy mieli mimowolnie utożsamiać się z nim jako z głównym bohaterem, pomimo negatywnej oceny jego czynów[3].

W twórczości Highsmith, na którą składają się głównie powieści kryminalne, wyróżnia się The Price of Salt. Znany również pod nazwą Carol, ów romans lesbijski inspirowany jest przeżyciami autorki. Wyróżniał się na tle innych powieści o homoseksualnych związkach, przede wszystkim obalaniem stereotypów oraz zakończeniem historii happy endem[3].

Recepcja i ekranizacje

edytuj

Jej powieści spotykały się z pozytywnymi reakcjami krytyków, którzy podkreślali psychologiczną przenikliwość jej utworów, ich ironiczność i surowość[9], jak również elegancki i klarowny styl[3]. Biografka autorki, Joan Schenkar, określała ją mianem „kustoszki muzeum XX-wiecznych chorób amerykańskich”, która w swoich historiach pokazywała „mroczną stronę american dream”[2]. Według angielskiego pisarza Grahama Greene, pisarka:

Stworzyła specyficzny świat – klaustrofobiczny i irracjonalny – w którym nieodmiennie towarzyszy nam uczucie osobistego zagrożenia[3].

W Polsce kilkanaście jej książek wydała oficyna Noir sur Blanc[10].

Wiele z powieści Highsmith doczekało się ekranizacji. Do sławniejszych należą m.in. Nieznajomi z pociągu Alfreda Hitchcocka, W pełnym słońcu René Clémenta, Utalentowany pan Ripley Anthony’ego Minghelli oraz Carol Todda Haynesa. W postacie Highsmith wcielali się znani aktorzy: Toma Ripleya grali Alain Delon (1960) i Matt Damon (1999), zaś w 2015 w tytułową rolę Carol wcieliła się Cate Blanchett. Sama pisarka nie przykładała dużej roli do filmowych adaptacji. W wywiadzie z 1988 stwierdziła:

Nie chcę znać reżyserów. Nie chcę być blisko nich. Nie mam zamiaru wtrącać się w ich pracę i nie chciałabym, żeby oni wtrącali się w moją[3].

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Patricii Highsmith.

Życie prywatne

edytuj

Pisarka od wczesnej młodości prowadziła pamiętniki, dzięki czemu zachowało się wiele prywatnych szczegółów z jej życia i poglądów na różne kwestie. Jej matka Mary była graficzką[2]. Biologiczny ojciec Highsmith próbował namówić ją do aborcji, ostatecznie opuścił ją kilka dni przed narodzinami pisarki. Wychowywana była przez ojczyma, artystę Stanleya Highsmith’a. Jego związek z matką pisarki nie należał jednak do szczęśliwych, a sama Highsmith traktowała go raczej jako intruza.

Pisarka zmagała się z niską samooceną, a jako nastolatka cierpiała na anoreksję[3]. Całe życie doświadczała epizodów depresyjnych, walczyła z alkoholizmem[11]. Cierpiała także na anemię i chorobę Buergera[8]. Przez znajomych określana była często jako osoba trudna w obyciu, niemal mizantropka[12]. Sama Highsmith twierdziła, że od towarzystwa ludzi woli zwierzęta, szczególnie ślimaki. Miała je nawet zabierać na przyjęcia w torbie wypełnionej sałatą[2].

Poglądy

edytuj

Highsmith była ateistką[13]. Swoje poglądy oceniała jako liberalne obyczajowo, politycznie zaś opowiadała się za socjaldemokracją[14]. Wspierała autonomię Palestyny. Pomimo tego, że wśród jej przyjaciół, partnerów i partnerek było wiele osób pochodzenia żydowskiego (np. Arthur Koestler) w wielu swoich wypowiedziach była jawnie antysemicka[15].

Seksualność i związki

edytuj

Była osobą biseksualną[16][17]. Pociąg do osób tej samej płci czuła już w okresie dojrzewania, za to fizyczny kontakt z mężczyznami nie interesował jej wówczas wcale, co było źródłem konfliktów z jej matką. Pisarka uważała, że sama ma męski mózg i utożsamiała się ze swoimi męskimi bohaterami[2]. Highsmith nigdy nie wyszła za mąż, jednak angażowała się w liczne związki, zarówno z mężczyznami, jak i kobietami. W 1949 pozostawała w bliskiej relacji z powieściopisarzem Markiem Brandelem, który oświadczał jej się bezskutecznie przez wiele lat. Podczas trwania ich związku Highsmith udała się nawet na sześciomiesięczną terapię konwersyjną[3]. By za nią zapłacić, zatrudniła się w domu towarowym Bloomingdale, gdzie spotkanie z jedną z klientek stało się później inspiracją do napisania romansu The Price of Salt. Jedna z kochanek pisarki, graficzka Mary Ronin, była z kolei inspiracją do powieści Słodka choroba opowiadającej o szaleństwie z miłości[2]. W latach 1959–1961 Highsmith była partnerką pisarki Marijane Meaker, która ich związek opisała w swoim pamiętniku Highsmith: A Romance of the 1950s.

Publikacje

edytuj

Powieści

edytuj
  • Znajomi z pociągu (Strangers on a Train 1950), wyd. pol. Iskry – Klub Srebrnego Klucza 1978
  • Carol (The Price of Salt lub Carol 1952), wyd. oryg. pod pseudonimem Claire Morgan, wyd. pol. SAWW 1994
  • Niedołęga (The Blunderer 1954), wyd. pol. Noir sur Blanc 2009
  • Głęboka Woda (Deep Water 1957), wyd. pol. Noir sur Blanc 2022
  • A Game for the Living (1958)
  • Słodka choroba (This Sweet Sickness 1960), wyd. pol. Iskry – Klub Srebrnego Klucza 1980
  • Krzyk sowy (The Cry of the Owl 1962), wyd. pol. Noir sur Blanc 2003
  • The Two Faces of January (1964)
  • The Glass Cell (1964)
  • A Suspension of Mercy lub The Story-Teller (1965)
  • Those Who Walk Away (1967)
  • Drżąca ręka fałszerza (The Tremor of Forgery 1969), wyd. pol. Noir sur Blanc 2004
  • A Dog’s Ransom (1972)
  • Edith’s Diary (1977)
  • People Who Knock on the Door (1983)
  • Found in the Street (1987)
  • Small g: a Summer Idyll (1995)

Cykl „Riplejada”

edytuj
  • Utalentowany pan Ripley (The Talented Mr. Ripley 1955), wyd. pol. Noir sur Blanc 2004
  • Ripley pod ziemią (Ripley Under Ground 1970), wyd. pol. Noir sur Blanc 2005
  • Gra Ripleya (Ripley’s Game 1974), wyd. pol. Noir sur Blanc 2008 (tłum. Michał Kłobukowski)
  • Uczeń Ripleya (The Boy Who Followed Ripley 1980), wyd. pol. Noir sur Blanc 2010
  • Ripley pod wodą (Ripley Under Water 1991), wyd. pol. Noir sur Blanc 2011
Ekranizacje Ripley’a

Zbiory opowiadań

edytuj
  • Eleven lub The Snail-Watcher and Other Stories (1970)
  • Siedemnaście miłych pań (Little Tales of Misogyny 1974), wyd. pol. Noir sur Blanc 2009
  • Księga zemsty dla miłośników zwierząt (The Animal Lover’s Book of Beastly Murder 1975), wyd. pol. Noir sur Blanc 2008
  • Slowly, Slowly in the Wind (1979)
  • The Black House (1981)
  • Mermaids on the Golf Course (1985)
  • Tales of Natural and Unnatural Catastrophes (1987)
  • Nothing That Meets the Eye: The Uncollected Stories (2002) – wyd. pośmiertne

Antologie

edytuj
  • Patricia Highsmith: Selected Novels and Short Stories (2010) – wyd. pośmiertne

Inne publikacje

edytuj
  • Plotting and Writing Suspense Fiction (1966)
  • Miranda the Panda Is on the Veranda (1958) – książka z obrazkami dla dzieci, napisana wspólnie z Doris Sanders

Nagrody

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Pisarka nosiła nazwisko swojego ojczyma, drugiego męża matki – Stanleya Highsmitha.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Patricia Highsmith [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2021-02-27].
  2. ↑ a b c d e f g h Katarzyna Wajda, Patricia Highsmith. Mistrzyni psychothrillera, historii pozbawionych morału i czarnego humoru [online], Zwierciadlo.pl, 14 sierpnia 2020 [dostęp 2021-02-27] (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Patricia Highsmith: piękno tkwi w szaleństwie [online], Onet Kultura, 19 stycznia 2021 [dostęp 2021-02-27] (pol.).
  4. ↑ Patricia Highsmith, Yaddo and America – Saratoga Living [online], web.archive.org, 25 marca 2017 [dostęp 2021-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-25].
  5. ↑ Oficyna Literacka Noir sur Blanc [online], noir.pl [dostęp 2021-02-27].
  6. ↑ „Utalentowany” Thomas Ripley – Portal Kryminalny [online], portalkryminalny.pl [dostęp 2021-03-01].
  7. ↑ Katarzyna Wajda, Patricia Highsmith: Seks z mężczyzną – żadna przyjemność [online], wysokieobcasy.pl, 3 listopada 2011 [dostęp 2021-02-27].
  8. ↑ a b Internet Archive, The talented Miss Highsmith. The secret life and serious art of Patricia Highsmith, New York: St. Martin’s Press, 2009, ISBN 978-0-312-30375-4 [dostęp 2021-02-27].
  9. ↑ Highsmith Patricia – Portal Kryminalny [online], portalkryminalny.pl [dostęp 2021-02-27] (ang.).
  10. ↑ Oficyna Literacka Noir sur Blanc. [dostęp 2011-11-12].
  11. ↑ Internet Archive, Beautiful Shadow, Bloomsbury USA, 15 lipca 2003, ISBN 978-1-58234-198-9 [dostęp 2021-02-27].
  12. ↑ Review: A Life of Patricia Highsmith by Andrew Wilson [online], the Guardian, 12 lipca 2003 [dostęp 2021-02-27] (ang.).
  13. ↑ A Point of View: Tom Ripley and the meaning of evil, „BBC News”, 17 maja 2013 [dostęp 2021-02-27] (ang.).
  14. ↑ Obituary: Patricia Highsmith [online], The Independent, 22 października 2011 [dostęp 2021-02-27] (ang.).
  15. ↑ Patricia Highsmith: the ‘Jew-hater’ who took Jewish women as lovers [online], the Guardian, 17 stycznia 2021 [dostęp 2021-02-27] (ang.).
  16. ↑ Anjuli Raza Kolb, Interpretations: The Metonymyville Horror (Put a Ring on it), „3 Quarks Daily”, March 3, 2009 (ang.) [dostęp 2009-09-28].
  17. ↑ Patricia Highsmith w bazie Notable Names Database (ang.)
  18. ↑ Edgars Database, Search the Edgars Database [online], theedgars.com [dostęp 2021-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2015-01-22].
  19. ↑ The 50 Greatest Crime Writers, No 1: Patricia Highsmith – Times Online [online], web.archive.org, 5 września 2008 [dostęp 2021-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2008-09-05].

Bibliografia

edytuj
  • Andrew Wilsson, Beautiful Shadow. A life of Patricia Highsmith, 2004
  • Joan Schenkar, The Talented Miss Highsmith: The Secret Life and Serious Art of Patricia Highsmith, 2009

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Patricia_Highsmith&oldid=75041565”