Papużka falista
Papużka falista[3] (Melopsittacus undulatus) – gatunek małego ptaka z podrodziny dam (Loriinae) w rodzinie papug wschodnich (Psittaculidae). Występuje w Australii, głównie jej interiorze. Nie jest zagrożona wyginięciem.
| Melopsittacus undulatus[1] | |||
| (Shaw, 1805) | |||
 Samiec (niebieska woskówka) | |||
 Samica (brązowa woskówka) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
Melopsittacus | ||
| Gatunek |
papużka falista | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Taksonomia
edytuj
Po raz pierwszy gatunek opisał George Shaw w 1805 w 16. tomie The naturalists’ miscellany. Do opisu, zawierającego wyłącznie informacje o upierzeniu, załączona była tablica barwna opatrzona numerem 673. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Psittacus undulatus[4]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza papużkę falistą w monotypowym rodzaju Melopsittacus[5]. Potem nazwy tej użył John Gould w 5. tomie The Birds of Australia[6][7]. IOC uznaje papużkę falistą za gatunek monotypowy[5], opisano jednak dwa podgatunki[7]. Obydwa wyodrębnił Gregory Macalister Mathews w 1912; spostrzeżeniami podzielił się na łamach Novitates Zoologicae. Za cechy diagnostyczne wskazał jaśniejsze upierzenie, zwłaszcza szyi i grzbietu, a ciemniejsze na spodzie ciała (w przypadku przedstawicieli M. u. intermedius) i upierzenie ogółem jaśniejsze u przedstawicieli M. u. pallidus[8].
Nazewnictwo
edytujNazwa rodzajowa Melopsittacus wywodzi się od dwóch greckich słów – melos – pieśń, nuta i psittakos – papuga. Epitet gatunkowy pochodzi od łacińskiego słowa undulatus – prążkowany[9]. We współczesnym języku angielskim papużka falista zwie się Budgerigar[5][10]. Gould odnotował, że kolonialiści nazywali te ptaki Canary Parrots albo Scolloped Parrot (w okolicach Adelaide), a aborygeni z Liverpool Plains (południowo-zachodnia Nowa Południowa Walia) – Betcherrygah[6]. W czasach kolonialnych funkcjonowało wiele innych nazw, między innymi Warbling Grass-parrot, Zebra Parrot, Shell Parrot, Scallop Parrot i Love-bird. Obecna nazwa Budgerigar stanowi zniekształcenie słowa Betcherrygah, które w języku aborygenów znaczy „dobre jedzenie” lub „dobry ptak”[11].
Zapis kopalny
edytujBoles (1998) wspomina o datowanych na pliocen skamieniałych szczątkach z Riversleigh (Queensland), które przypisano papużce falistej (skamieniałości obejmują lewy carpometacarpus, dwa fragmenty carpometacarpus z końca bliższego ciału i prawie kompletny skok)[12].
Genetyka
edytujKariotyp papużki falistej opisano po raz pierwszy w 1984, wraz z kariotypem 6 innych gatunków papug; 2n=62, występuje 28 makrochromosomów (w tym chromosomy płci) i 34 mikrochromosomy. Chromosomy Z i W są submetacentryczne[13]. Większość odmian barwnych papużek falistych wyhodowanych do lat 80. XX wieku występuje dzięki mutacjom pojedynczego genu[14].
Morfologia
edytujDługość ciała: 18–20 cm[15]
Rozpiętość skrzydeł: 25–35 cm[16]
Masa ciała: 26–60 g[10]
Wymiary dla nieznanej liczby osobników: długość skrzydła: 93–104 mm, długość ogona: 88–103 mm, długość górnej krawędzi dzioba: 9–11 mm, długość skoku: 13–15 mm. Dalszy opis dotyczy ptaków dzikich. Występuje sezonowy dymorfizm płciowy; woskówka jest ogółem niebieska, u samic w okresie lęgowym zmienia barwę na brązową. Ciemię w tylnej części jest żółte, w tyle czoła i na pokrywach usznych występują drobne, czarne prążki. Pióra w górnej części grzbietu mają czarne środki, a żółte krawędzie, co nadaje im łuskowaty wygląd. Obszar od dolnej części grzbietu po pokrywy nadogonowe jaskrawozielone. Pokrywy skrzydłowe mniejsze i średnie ubarwione jak pióra w górnej części grzbietu. Pokrywy skrzydłowe większe również mają żółte krawędzie, ale wnętrza czarne lub zielone. Lotki czarne z żółtozielonymi krawędziami. Przez ich środek przebiega żółty pas. Pokrywy podskrzydłowe zielone. Broda i gardło żółte, po bokach brody występują fioletowe plamki i rzędy czarnych prążków. Pozostałą część spodu ciała porastają pióra jasnozielone. Sterówki jaskrawe, niebiesko-zielone, blisko zewnętrznych sterówek przebiegają żółte pasy[15].
Zasięg występowania
edytuj
Papużki faliste występują w Australii, głównie w jej interiorze; poza obrzeżami nie występują także na półwyspie Jork[10]. Prowadzą nomadyczny tryb życia, więc zasięg zmienia się. Próbowano, z niepowodzeniem, introdukować papużki faliste do wielu regionów świata, w tym do Południowej Afryki, Wielkiej Brytanii, Japonii, Hongkongu, Portoryko, Brazylii, Szwajcarii, Kolumbii, na Wyspy Towarzystwa, Nową Zelandię i do Omanu. Wprowadzona populacja przeżyła na Florydzie[15].
Ekologia i zachowanie
edytujŚrodowiskiem życia papużek falistych są różnorodne środowiska w pustynnych rejonach Australii. Zamieszkują obszary trawiaste porośnięte trawami Triodia, Eucalyptus gracilis i mulgą z Acacia aneura oraz nadrzeczne zadrzewienia i tereny rolnicze. Papużki faliste żerują na ziemi, żywią się ziarnem. Zbierają się przy wodopojach w dużych liczbach sięgających 15 tysięcy osobników[15]. Papużki żyjące w niewoli w pewnej ptaszarni piły dziennie 3–5 ml na ptaka[17]. Najaktywniejsze są wcześnie rano[15]. Lot prosty i gwałtowny[6]. Papużki faliste żyją w stadach. Dzikie osobniki są trudne do badania. Przynajmniej w stadach żyjących w niewoli samice dominują nad samcami i są bardziej agresywne wobec innych papużek niż samce. Samce są bardziej towarzyskie; często wraz z innymi zachowują się, jak gdyby kopulowały z samicami. Przypuszczenie, jakoby miało to pomagać młodym samcom, ćwicząc ich w nawiązywaniu relacji z mało towarzyskimi samicami, okazało się nieprawdziwe[18]. Podobnie jak u ptaków wróblowych, u papużek falistych również występuje pieśń. Jest melodyjna i wielosylabowa, trwa do kilku minut. Przeważnie odzywają się nią samce podczas zalotów wobec samic, niekiedy jednak śpiewają same lub komunikując się z innymi samcami. Głos kontaktowy jest krótki (100–300 ms) i ma wąski zakres częstotliwości (2–4 kHz)[19]. Wyniki badań na 23 żyjących w niewoli papużkach falistych wspierają tezę, jakoby u papużek falistych miały być zaznaczone typy osobowości (od śmiałych po nieśmiałe)[20].
Lęgi
edytuj
Okres lęgowy w północnej części zasięgu trwa od czerwca do września, w południowej – od sierpnia do stycznia; papużki faliste mogą jednak gniazdować o każdej porze roku, zależnie od opadów[10]. Papużki faliste gniazdują w dziuplach drzew lub w leżących na ziemi kłodach, a na Florydzie także w budkach lęgowych. Mogą gniazdować kolonijnie. W zniesieniu od 4 do 8 jaj; skorupka biała. Inkubacja trwa około 18 dni. Wysiaduje jedynie samica, karmiona jest przez samca. Młode są w pełni opierzone po 5 tygodniach. W wieku 3–4 miesięcy osiągają dorosłe upierzenie. Samce są zdolne do produkcji nasienia po około 60 dniach od opuszczenia gniazda[15].
Hodowla
edytuj
Po raz pierwszy papużki faliste pojawiły się w Europie w 1840, w Anglii (sprowadzone zostały przez Johna Goulda[21]) i przez kolejne 20 lat rozprzestrzeniły się w hodowlach w pozostałych częściach Europy. Pierwsze odmiany barwne pojawiły się w latach 70. i 80. XIX wieku[14]. Papużki faliste zyskały szeroką sympatię ze względu na pozorną łatwość w opiece. Nie jest to jednak prawdą – papugi te są jednymi z najbardziej wymagających i trudnych w utrzymaniu zwierząt domowych. W przeciwieństwie do kanarków czy ozdobnych gołąbków mają silne tendencje do niszczenia otoczenia, również mebli i ścian. Ponadto wykazują skłonności do nadmiernej i uciążliwej wokalizacji, a także zanieczyszczania okolic klatki resztkami pokarmu. Mimo wielu wad zazwyczaj łatwo się oswajają i pozwalają opiekunom na dotykanie się, preferując głowę i jej okolice. Przy właściwej opiece mogą przeżyć w niewoli około 15–20 lat. Ze względu na ich dużą towarzyskość nie należy trzymać papużek pojedynczo, jest to krzywdzące dla ich psychiki i może objawiać się różnego rodzaju zaburzeniami – apatią, niechęcią lub nawet agresją w stosunku do opiekuna[22]. Właściwym pokarmem podstawowym dla papużek falistych jest odpowiednio dobrana mieszanka ziaren, która powinna zawierać proso, kanar, proso senegalskie, proso japońskie, owies i niewielką ilość nasion oleistych; podawać można również dzikie trawy, bardziej wartościowe od gotowych mieszanek. Gotowe mieszanki sklepowe dla papużek falistych nierzadko zawierają zbyt duży odsetek tłustych nasion. Poza ziarnem papużki muszą codziennie otrzymywać owoce i warzywa – podobnie jak inne australijskie papugi, najchętniej jedzą dziko rosnącą zieleninę[23] taką jak gwiazdnica, mniszek lekarski, babka lancetowata, gałęzie brzozy i wierzby wraz z liśćmi.
Choroby
edytujPapużki faliste mają skłonności do niedoczynności tarczycy[23].
Mutacje
edytujPierwsze odmiany barwne papużek falistych to żółta i niebieska. W 2012 znano 28 odmian; według danych z 1997 (kiedy znano jeszcze mniej odmian) 7 jest sprzężonych z płcią i dziedziczonych recesywnie oraz autosomalne, 3 dziedziczone autosomalnie recesywnie, 9 autosomalnie dominująco, 6 w inny sposób. Występują wśród nich wyłącznie mutacje barwne lub polegające na pojawieniu się „czubka”. Podobnie jak u kanarków (Serinus canaria) „czubek” jest kręgiem sterczących piór rosnących na ciemieniu. Przy jego dziedziczeniu występuje dominacja niezupełna; homozygoty recesywne mają większe „czubki”, niż heterozygoty lub homozygoty dominujące[24].
W wyniku selektywnej hodowli stworzono również tzw. wystawowe papużki faliste. Są większe i cięższe niż normalnie zbudowane papużki faliste, pióra na czole i ciemieniu są dłuższe i bardziej rozwinięte, dzięki czemu częściowo zasłaniają oczy. Występują w wielu odmianach barwnych. U tych, u których obecne są czarne "perełki" występujące pod dziobem, są one większe i jest ich więcej w porównaniu do standardowych papużek. Wystawowe papużki faliste różnią się także swoim zachowaniem, zdają się być spokojniejsze i mniej aktywne. Ich długość życia jest krótsza niż osobników o naturalnej budowie ciała.
Status
edytujIUCN uznaje papużkę falistą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Trend liczebności populacji uznaje się za wzrostowy[25].
Przypisy
edytuj- ↑ Melopsittacus undulatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ BirdLife International, Melopsittacus undulatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2016-3 [dostęp 2017-03-14] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Loriini Selby, 1836 (wersja: 2020-07-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-10-11].
- ↑ George Shaw: The naturalist’s miscellany, or Coloured figures of natural objects. T. 16. 1805.
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-10-11]. (ang.).
- ↑ a b c John Gould: The birds of Australia. T. 5. 1840 [„1848”].
- ↑ a b Richard Schodde & I.J. Mason: Zoological Catalogue of Australia. T. Aves (Columbidae to Coraciidae). Csiro Publisking, 1997. ISBN 978-0-643-06037-1.
- ↑ Gregory Macalister Matthews, A Reference-List to the Birds of Australia. Genus Melopsittacus, „Novitates Zoologicae”, 18, 1912, s. 279–280 (ang.).
- ↑ James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 250, 396. ISBN 1-4081-2501-3.
- ↑ a b c d Collar, N: Budgerigar (Melopsittacus undulatus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (14 grudnia 2016)].
- ↑ Neville William Cayley: Budgerigars in bush and aviary. Angus & Robertson, 1935, s. 15.
- ↑ David M. Waterhouse, Parrots in a nutshell: The fossil record of Psittaciformes (Aves), „Historical Biology”, 18 (2), 2006, s. 227–238, DOI: 10.1080/08912960600641224 [dostęp 2022-10-02] (ang.).
- ↑ M.W.M. Van Dongen, L.E.M. De Boer, Chromosome studies of 8 species of parrots of the families Cacatuidae and Psittacidae (Aves: Psittaciformes), „Genetica”, 65 (1), 1984, s. 109–117, DOI: 10.1007/BF00056768 [dostęp 2022-10-02] (ang.).
- ↑ a b A. Daniell, N.D. Murray, Effects of inbreeding in the budgerigar Melopsittacus undulatus (Aves: Psittacidae), „Zoo Biology”, 5 (2), 1986, s. 233–238, DOI: 10.1002/zoo.1430050216 (ang.).
- ↑ a b c d e f Mike Parr, Tony Juniper: Parrots: A Guide to Parrots of the World. Bloomsbury Publishing, 2010, s. 368–369. ISBN 978-1-4081-3574-7.
- ↑ Budgerigar aka "Budgie" - One of the most popular pet birds and one of the best TALKING birds [online], beautyofbirds.com, 16 września 2021 [dostęp 2023-08-16] (ang.).
- ↑ K.E. Earle, N.R. Clarke, The nutrition of the budgerigar (Melopsittacus undulatus), „The Journal of Nutrition”, 121 (11 Suppl), 1991, S186–192, DOI: 10.1093/jn/121.suppl_11.S186, PMID: 1941225 [dostęp 2022-10-02] (ang.).
- ↑ Puya Abbassi, Nancy Tyler Burley, Nice guys finish last: same-sex sexual behavior and pairing success in male budgerigars, „Behavioral Ecology”, 23 (4), 2012, s. 775–782, DOI: 10.1093/beheco/ars030 (ang.).
- ↑ Hsiao-Wei Tu, Michael S. Osmanski, Robert J. Dooling, Learned vocalizations in budgerigars (Melopsittacus undulatus): The relationship between contact calls and warble song, „The Journal of the Acoustical Society of America”, 129 (4), 2011, s. 2289–2297, DOI: 10.1121/1.3557035, PMID: 21476684, PMCID: PMC3087398 [dostęp 2022-10-02] (ang.).
- ↑ Taylor Eilers Callicrate i inni, Personality traits and the effects of DHA supplementation in the budgerigar (Melopsittacus undulatus), „Applied Animal Behaviour Science”, 130 (3), 2011, s. 124–134, DOI: 10.1016/j.applanim.2010.11.014 [dostęp 2022-10-02] (ang.).
- ↑ F.A.E. Crew & Rowena Lamy: The Genetics of the Bidgerigar. 1935, s. 1.
- ↑ Hildegard Niemann: Budgerigars: Everything about Purchase, Care, Nutrition, Behavior, and Training. Barron’s Educational Series, 2008, s. 5–6. ISBN 978-0-7641-3897-3.
- ↑ a b Justyna Żukowska: Żywienie papug. Papużki faliste, nimfy, łąkówki, świergotki. 2010. [dostęp 2016-12-14].
- ↑ W.J. Etges, M.A. Noor: Genetics of Mate Choice: From Sexual Selection to Sexual Isolation. Springer Science & Business Media, 2012, s. 313–314, 320. ISBN 978-94-010-0265-3.
- ↑ Budgerigar Melopsittacus undulatus. BirdLife International. [dostęp 2016-12-12].
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).