Wikipedia

Pancerniki typu Dingyuan

Okręty typu Dingyuan (Ting Yuan) – dwa chińskie pancerniki z końca XIX wieku: „Dingyuan” („Ting Yuan”) i „Zhenyuan” („Chen Yuan”), zbudowane w niemieckiej stoczni Vulcan w Szczecinie. Utracone zostały podczas wojny japońsko-chińskiej 1894–1895; jeden z nich, zdobyty przez Japonię, służył następnie w marynarce japońskiej do 1911 roku jako pancernik obrony wybrzeża „Chin’en”.

Pancerniki typu Dingyuan
Ilustracja
„Dingyuan” i „Zhenyuan”
Kraj budowy

 Cesarstwo Niemieckie

Użytkownicy

 Cesarstwo chińskie (2)
 Dai-Nippon Teikoku Kaigun (1)

Stocznia

Vulcan, Szczecin

Wejście do służby

1885

Wycofanie

1911

Zbudowane okręty

2

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

7220 t normalna
7670 t pełna

Długość

93,88 m

Szerokość

17,98 m

Zanurzenie

6,1 m

Napęd

2 maszyny parowe, 8 kotłów parowych, moc siłowni 7500 KM, 2 śruby napędowe

Prędkość

15,7 węzłów

Zasięg

4500 Mm/10 węzłów

Załoga

350

Uzbrojenie

4 działa 305 mm L/20 (2xII),
2 działa 150 mm (2xI),
6 działek 37 mm,
3 wt 356 mm (stan początkowy, szczegóły w tekście)

Multimedia w Wikimedia Commons

Historia powstania i opis

edytuj

Pancerniki typu Dingyuan zostały zamówione przez Chiny w niemieckiej stoczni Vulcan w Szczecinie w związku z rozwojem chińskich sił zbrojnych od lat 70. XIX wieku w ramach polityki tzw. samoumocnienia. Za ich zamówieniem stał przede wszystkim gubernator prowincji stołecznej Li Hongzhang, dbający o rozwój północnej Flocie Beiyang[1]. Potrzeba wzmocnienia floty o pancerniki stała się widoczna po tym, jak w 1874 roku doszło do konfrontacji na wyspie Formoza z Japonią, która miała już wówczas okręt pancerny „Azuma”, a następnie zamówiła cztery dalsze w Wielkiej Brytanii[2]. Z uwagi na brak doświadczenia stoczni chińskich w budowie i projektowaniu nowoczesnych okrętów, konieczne było zamówienie ich w Europie. Zajmował się tym ambasador chiński Li Fengbao oraz interesujący się sprawami morskimi dyplomata Xu Jingcheng[1]. Wielka Brytania, będąca wiodącą potęga morską, nie była jednak skłonna do sprzedaży większych okrętów Chinom, aby nie powodować zadrażnień z Rosją[a]. Stocznie niemieckie, dopiero wchodzące na światową arenę, były natomiast chętne do budowy okrętów dla Chin, po atrakcyjnej cenie[3]. Problemem Chin była jednak w tym okresie korupcja urzędników i defraudacje funduszy przeznaczanych na marynarkę[3]. Początkowe plany zakładały budowę 12 różnych okrętów opancerzonych, w końcu zamierzano zamówić trzy pancerniki, lecz ostatecznie z powodów finansowych zamówiono w stoczni Vulcan dwa oraz tańszy krążownik „Jiyuan”[3]. Pierwszy z nich zamówiono 2 grudnia 1880 roku, a drugi 23 maja 1881 roku[4].

Konstrukcja okrętów została oparta na niemieckich pancernikach centralnobateryjnych (cytadelowych) typu Sachsen[1] (których główny okręt był budowany w stoczni Vulcan)[5]. Głównym konstruktorem stoczni był Rudolph Haack[6]. Na życzenie Chińczyków okręty zostały jednak zupełnie inaczej uzbrojone w stosunku do swych pierwowzorów, co spowodowało konieczność wprowadzenia istotnych zmian konstrukcyjnych i zupełnie zmieniło wygląd jednostek chińskich[7]. Zastosowano nowocześniejsze diagonalne rozmieszczenie uzbrojenia w wieżach, wzorowane na brytyjskim pancerniku HMS „Inflexible”[1]. W momencie konstrukcji były nowoczesnymi okrętami pancernymi, lecz rozwój techniki morskiej spowodował ich szybkie zestarzenie się. Były one największymi i najsilniejszymi okrętami oraz jedynymi pancernikami floty Chin cesarskich.

Okręty

edytuj

Zbudowano dwa okręty: „Dingyuan” (chiń. upr. 定远; chiń. trad. 定遠; pinyin Dìngyǔan; Wade-Giles Ting Yüan, spotykana także pisownia „Ting-yuën”, pol. „wieczny pokój”) i „Zhenyuan” (chiń. upr. 镇远; chiń. trad. 鎮遠; pinyin Zhènyuăn; Wade-Giles Chen Yüan, czasem też „Chen-yuën”, pol. „uderzający z daleka”[8]). Koszt budowy wynosił 6,2 miliona marek (ok. 1 milion taeli) za każdy[b].

Nazwa rozpoczęcie budowy wodowanie wejście do służby
„Dingyuan” („Ting Yuan”) 31 marca 1881[9] 28 grudnia 1881 październik 1885
„Zhenyuan” („Chen Yuan”) marzec 1882[10] 28 listopada 1882 październik 1885

„Dingyuan” rozpoczął próby morskie już w maju 1883, a „Zhenyuan” w marcu 1884, lecz dostawa pancerników została wstrzymana z powodu wojny Chin z Francją. W końcu oba pancerniki i krążownik „Jiyuan” opuściły Kilonię 3 lipca 1885 i pod niemiecką banderą handlową dopłynęły w październiku do Dagu w Chinach, gdzie zostały przyjęte do służby[11]. Specjalnie w celu zwalczania nowych pancerników chińskich Japonia podjęła budowę silnie uzbrojonych w pojedyncze działo 320 mm krążowników typu Matsushima.

Opis

edytuj

Kadłub i architektura

edytuj
 
Schemat konstrukcji pancerników.

Okręty przedstawiały sobą wczesne pancerniki barbetowo-wieżowe z czasów przed ukształtowaniem się typowych rozwiązań architektury przeddrednotów. Kadłub był gładkopokładowy, z wąską jednopiętrową nadbudówką na pokładzie górnym ciągnącą się na całą długość okrętu, przy czym na samym dziobie jej ściany stanowiły nadbudowę będącą przedłużeniem burt[12]. Wysokość burt od stępki do górnego pokładu wynosiła 7,4 m[4]. Dziobnica była pionowa, a pod wodą miała wystający na 3 m do przodu spiczasty taran[4]. Charakterystyczną cechą tych pancerników były dwie cylindryczne wieże artyleryjskie umieszczone na barbetach diagonalnie na śródokręciu, w około ⅓ długości: pierwsza prawoburtowa, za nią lewoburtowa, na obu pancernikach[c]. Nad wieżami artylerii głównej był lekki spardek z mostkiem. Na krańcach pokładu nadbudówki na dziobie i rufie były szerokie cylindryczne wieże dział artylerii średniej[13]. Sylwetkę dopełniały dwa kominy umieszczone blisko siebie pośrodku długości okrętu oraz dwa maszty, rozsunięte ku krańcom okrętu[14].

Kadłub podzielony był grodziami poprzecznymi i wzdłużnymi na 24 przedziały wodoszczelne[4]. Na większości długości, z wyjątkiem dziobu i rufy kadłub posiadał dno podwójne[4]. Okręt posiadał dwa ciągłe pokłady kadłuba, w tym dolny pokład pancerny, poniżej linii wodnej, i pokład górny[12]. Między pokładem pancernym a górnym znajdowały się m.in. zasobnie węglowe, zwiększające ochronę[12].

Uzbrojenie

edytuj

Artylerię główną stanowiły cztery działa odtylcowe Kruppa kalibru 305 mm wz. 1880, umieszczone w dwóch barbetach nakrytych wieżami (stanowiska barbetowo-wieżowe)[15]. Miały one długość 7625 mm (25 kalibrów – L/25), a długość przewodu lufy 6720 mm i masę 31,5 t[d]. Ich szybkostrzelność wynosiła 1 strzał na 3 minuty[15]. Strzelały one pociskami o masie 329 kg, z prędkością początkową 500 m/s na efektywną odległość 7800 m[15][e]. Mogły strzelać różnymi pociskami, o długości 2,8 kalibrów, 3,5 kalibrów, 4 i 5 kalibrów, o różnej masie materiału kruszącego, od 16 do 40 kg[16]. Były to najmocniejsze działa zastosowane do tej pory na okręcie niemieckiej budowy[15]. Diagonalne rozmieszczenie wież, stosowane w tym czasie, miało teoretycznie zapewniać prawie okrężny ostrzał wszystkich armat[15]. Każda wieża mogła prowadzić ogień w zakresie 180° na swoją burtę i 70–80° na przeciwną[15]. W praktyce jednak wszystkie cztery działa nie mogły prowadzić ognia na tę samą burtę z powodu ryzyka spowodowania zniszczeń na pokładzie od podmuchu dział z przeciwległej burty. Wszystkie cztery działa mogły teoretycznie prowadzić ogień jedynie na wprost dokładnie w kierunku dziobu, a w pozostałym zakresie cele ostrzeliwały dwa działa. Pociski były podawane mechanizmem hydraulicznym, a zapas amunicji wynosił po 50 pocisków na działo (ogółem 200, w tym 29 burzących)[16].

Artyleria średnia składała się tylko z dwóch dział odtylcowych Kruppa kalibru 15 cm (faktyczny kaliber 149,1 mm), o długości 5220 mm (L/35), w tym przewodu lufy 4800 mm[17]. Działa te miały zamek klinowy i niską szybkostrzelność 1 strzał/minutę[17]. Umieszczone były na obrotowych platformach nakrytych cylindrycznymi wieżami na pokładzie dziobowym i rufowym, z naprowadzaniem ręcznym[17][13]. Strzelały pociskami o masie 51 kg na odległość do 11 000 m[17].

Uzbrojenie pomocnicze do walki z torpedowcami stanowiło początkowo według różnych źródeł 6 lub 8 wielolufowych działek 37 mm Hotchkiss, w tym dwa na marsach bojowych[18]. W toku wojny z Japonią uzbrojenie to było wzmacniane. Według opisu zdobytego pancernika „Zhenyuan”, w lutym 1895 roku stanowiło je: 2 działa 57 mm Maxim-Nordenfeldt, 4 działa szybkostrzelne 57 mm Hotchkiss, 5 dział pięciolufowych 47 mm Hotchkiss, 4 działka pięciolufowe 37 mm Hotchkiss, 2 działka szybkostrzelne 37 mm Hotchkiss[18]. Ponadto łodzie okrętu były uzbrojone w dwa działa desantowe 75 m, które mogły być stosowane na lawecie lądowej przez oddziały desantowe[18].

Uzbrojenie uzupełniały trzy wyrzutnie torpedowe systemu Schwarzkopf kalibru 350 mm[f]. Wyrzutnie były nadwodne, jedna zamontowana w stewie rufowej, strzelając do tyłu, a dwie w burtach przed cytadelą[g].

Okręty etatowo mogły przenosić na śródokręciu za kominami dwa 16-tonowe parowe kutry torpedowe II klasy[13]. Miały one długość po 19,74 m, mogły rozwijać prędkość do 15,5 węzła i były uzbrojone w dwie stałe wyrzutnie torped 350 mm na dziobie i działko kalibru 37 mm Hotchkiss[19]. Były również zbudowane przez stocznię Vulcan (numery 121-122 i 127-128) i na każdym pancerniku nosiły numery 1 i 2[19].

Opancerzenie

edytuj
 
Schemat rozmieszczenia opancerzenia i uzbrojenia pancerników (wieże artylerii głównej są błędnie pokazane na przeciwnych burtach).

Zasadniczy element opancerzenia kadłuba stanowiła pancerna cytadela na śródokręciu o długości 43,5 m, przykrywająca kotłownie, maszynownie i komory amunicyjne[20]. Jej pancerz był typu compound (warstwowy)[13]. Jej boki w formie burtowego pasa pancernego miały grubość 356 mm na linii wodnej, zmniejszającą się w dolnej części do 152 mm, a w górnej do 254 mm[h]. Cytadela sięgała od 1,5 m pod linią wodną do górnego pokładu[20]. Pas najgrubszego pancerza 356 mm miał wysokość ok. 2,9 m i sięgał na 0,6 m pod linię wodną[20]. Przejścia między burtowymi ścianami cytadeli a poprzecznymi ścianami takiej samej grubości z przodu i tyłu, były według rysunków zaokrąglone[14]. Na całej długości kadłuba był pokład pancerny grubości 76 mm, który poza cytadelą przebiegał w rejonie linii wodnej i w części dziobowej obniżał się w kierunku stewy[i].

Barbety dział, ustawione na pokładzie górnym, były osłonięte wspólnym pancerzem compound o grubości 305 mm[13][20]. Wieże nad nimi miały grubość ścian 152 mm i były nakryte zdejmowanym wypukłym dachem o grubości 25 mm[j]. Między wieżami znajdowało się opancerzone stanowisko dowodzenia o grubości ścian 203 mm[20]. Wieże dział 150 mm miały grubość ścian 51 mm i dachu 10 mm[20] (inne źródła podają grubość ścian 76 mm[13]).

Napęd

edytuj

Okręty miały po dwie trzycylindrowe maszyny parowe podwójnego rozprężania, umieszczone we wspólnej maszynowni, o łącznej mocy projektowej 6200 KM[19]. Maszyny były typu leżącego[21]Suliga 1995 ↓. Parę dostarczało osiem cylindrycznych kotłów parowych, umieszczonych po dwa w przedziałach wodoszczelnych, z paleniskami w kierunku burt, gdzie znajdowały się zasobnie węglowe[19]. Maszyny napędzały dwie czteropłatowe śruby napędowe z brązu[19]. Prędkość projektowa wynosiła 14,5 węzła, natomiast na próbach oba okręty przekroczyły moc i prędkość projektową, osiągając 15,3–15,4 węzła i moc indykowaną 7200–7400 KM[k]. Normalny zapas węgla wynosił 700 ton, a pełny 1000 ton; zasięg wynosił 4500 mil morskich przy 10 węzłach[4].

Służba

edytuj
 
Zniszczony Dingyuan po ataku torpedowym i eksplozji, która zniszczyła śródokręcie

„Dingyuan” był okrętem flagowym floty chińskiej, służąc w północnej eskadrze, tzw. Flocie Beiyang. Oba pancerniki uczestniczyły w działaniach wojny japońsko-chińskiej i brały udział w głównej bitwie u ujścia Jalu 17 września 1894. Były potężniejsze od ówczesnych okrętów japońskich, jednak na skutek ograniczeń wynikających z rozmieszczenia artylerii, nie najlepszego wyszkolenia marynarzy chińskich, a także faktu, że – jak się okazało – część zapasu amunicji stanowiły pociski ćwiczebne, pancerniki nie odniosły sukcesów, oprócz uszkodzenia krążownika „Matsushima”. Z kolei japońskie okręty, ostrzeliwując pancerniki szybkostrzelnymi armatami średniego kalibru, nie mogły zagrozić ich pływalności, lecz spowodowały duże zniszczenia w ich nieopancerzonych nadbudówkach.

 
„Zhenyuan” zdobyty w 1895 w Weihaiwei

Oba okręty przeszły następnie do Weihaiwei, gdzie wzięły udział w obronie bazy podczas jej oblężenia przez Japończyków. W nocy z 4 na 5 lutego 1895 „Dingyuan” został storpedowany przez japoński torpedowiec Nr 10, po czym został osadzony na płyciźnie. Wrak wysadzono dodatkowo w powietrze w nocy z 16 na 17 lutego. Pancernik „Zhenyuan” osiadł jeszcze w listopadzie na mieliźnie w Weihaiwei, częściowo wyremontowany, został ostatecznie, 17 lutego, przejęty przez Japończyków po kapitulacji twierdzy 12 lutego.

„Zhenyuan” został następnie wyremontowany i wcielony 16 marca 1895 do japońskiej służby jako pancernik II klasy „Chin’en”. Uzbrojenie częściowo zmieniono na 4 działa 305 mm, 4 działa 152 mm, 2 działa 57 mm, 8 działek 47 mm i 2 działka 37 mm (działo 150 mm w wieży dziobowej zamieniono na 152 mm, rufową wieżę działa 150 mm zastąpiono przez działo 152 mm w masce pancernej i dodano dwa takie działa na skrzydłach nadbudówki w części rufowej, natomiast działa mniejszych kalibrów ustawiono na nadbudówce i pokładzie)[22]. Brał udział w wojnie japońsko-rosyjskiej, uczestnicząc w 1904 w blokadzie Port Artur. W charakterze wspomagającym wchodził w skład zespołów japońskich podczas bitwy na Morzu Żółtym 10 sierpnia 1904 i pod Cuszimą 27 maja 1905, nie biorąc bezpośrednio udziału w walce. Po wojnie, 12 grudnia 1905 przeklasyfikowany na pancernik obrony wybrzeża. Wycofany ze służby 1 kwietnia 1911, następnie sprzedany na złom w 1912.

Zbudowana przez zarząd portu Weihai w Chinach pełnowymiarowa pływająca replika „Dingyuan” jest obecnie atrakcją turystyczną w tym mieście[23].

Dane techniczne

edytuj
  • wyporność:
    • normalna 7220 t
    • pełna 7670 t[24]
  • wymiary: długość / szerokość / zanurzenie: 93,88 / 17,98 / 6,1 m
  • siłownia: 2 poziome 3-cylindrowe maszyny parowe compound (dwukrotnego rozprężania), moc indykowana: 7200 KM („Zhenyuan”) lub 6200 KM („Dingyuan”)[11], 8 cylindrycznych kotłów parowych, 2 śruby
  • prędkość maksymalna: 15,7 węzłów (inne dane: 14,5 w)
  • zapas węgla: normalny 650 t, maksymalny 1000 t
  • zasięg: 4500 mil morskich przy prędkości 10 węzłów
  • załoga: 350 (inne dane 360-378)[25]

Uzbrojenie: (oryginalne)

  • 4 działa kalibru 305 mm Krupp w 2 wieżach diagonalnie (2xII)
    • długość lufy L/22 (22 kalibry; inne źródła: L/20[26] lub L/25[11]), masa pocisku 328 kg, donośność ok. 8000 m, szybkostrzelność ok. 1 strz/4 min (dane[22])
  • 2 działa 150 mm L/30[27] w 2 wieżach na dziobie i rufie (2xI)
  • 6 działek 37 mm[11] lub według innych źródeł, 8 dział 10-funtowych i 2 6-funtowe (57 mm)[22]
  • 3 stałe wyrzutnie torped 356 mm (jedna na rufie, dwie w burtach przed cytadelą)

Opancerzenie: (pancerz compound)

  • burty: 356–203 mm (pas pancerny 44 × 3 m)
  • pokład pancerny: 76 mm
  • wieże artylerii głównej: 152 mm[22] (inne dane: 25 mm[11])
  • barbety: 305 mm
  • wieże dział 152 mm: 51 mm[22] (inne dane: 76 mm[11])
  • stanowisko dowodzenia: 203 mm

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Tak według Wright 2001 ↓, s. 50. Według natomiast Pastuchow 2014 ↓, s. 11, Li Hongzhang zdecydował o zamówieniu okrętów w Niemczech, aby uniknąć zamawiania okrętów w kraju stanowiącym zagrożenie dla Chin, jak Wielka Brytania lub Francja, mimo lobbingu brytyjskich przedstawicieli.
  2. ↑ Pastuchow 2014 ↓, s. 15 podaje, że koszt wynosił 6,2 mln. marek lub 1 mln juanów, lecz według Wright 2001 ↓, s. 9 i 50, koszt okrętów chińskich był zawsze wyrażany w taelach i wynosił w tym przypadku ok. 1 mln taeli.
  3. ↑ Pastuchow 2014 ↓, s. 19-20 i Wright 2001 ↓, s. 51, wbrew błędnym informacjom w niektórych publikacjach, że układ wież na obu pancernikach był lustrzany i jeden miał dziobową wieżę po lewej burcie.
  4. ↑ Pastuchow 2014 ↓, s. 19, Wright 2001 ↓, s. 195. Według innych źródeł cytowanych przez Pastuchowa, masa wynosiła 37 ton.
  5. ↑ Według innych źródeł cytowanych w Pastuchow 2014 ↓, s. 19, masa pocisku wynosiła 382 kg i prędkość początkowa 540 m/s.
  6. ↑ Tak według Pastuchow 2014 ↓, s. 15 i 22, z tym że na s. 22 błąd co do kalibru (320 mm).
  7. ↑ Tak według Wright 2001 ↓, s. 50-51. Według Pastuchow 2014 ↓, s. 22, wyrzutnie torped były podwodne, lecz budzi wątpliwości jak była umieszczona rufowa wyrzutnia pod wodą z uwagi na ster.
  8. ↑ Tak według opisu z epoki przytoczonego w Pastuchow 2014 ↓, s. 18, z tym, że grubość pancerza podana jest w oryginalnym opisie w calach i może być zaokrąglona.
  9. ↑ Według Pastuchow 2014 ↓, s. 18, cały pokład pancerny był w rejonie linii wodnej, ale według rysunku w Suliga 1995 ↓, w rejonie cytadeli opancerzony był pokład górny nad nią o grubości 76 mm, co jest bardziej racjonalne.
  10. ↑ Tak według Pastuchow 2014 ↓, s. 18, z tym że jest tam jeszcze niejasna informacja o pancerzu grubości 305 mm w rejonie ambrazur. Wright 2001 ↓, s. 51 natomiast podaje w kontekście wież tylko tarcze grubości 25 mm (1 cala).
  11. ↑ Dane według Pastuchow 2014 ↓, s. 15, z tym że nie precyzuje on sposobu pomiaru mocy. Z Wright 2001 ↓, s. 50 wynika, że chodzi o moc indykowaną, lecz autor ten dla „Dingyuan” podaje moc na próbach 6200 KM i prędkość 14,5 w.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Pastuchow 2014 ↓, s. 11.
  2. ↑ Wright 2001 ↓, s. 41-42, 50.
  3. ↑ a b c Wright 2001 ↓, s. 50, Pastuchow 2014 ↓, s. 11-12
  4. ↑ a b c d e f Pastuchow 2014 ↓, s. 15.
  5. ↑ Conway’s... 1979 ↓, s. 245.
  6. ↑ Pastuchow 2014 ↓, s. 12.
  7. ↑ Piotr Olender: „Wojna japońsko-chińska na morzu, 1894–1895”, Wydawnictwo Lampart, Warszawa 1997, s. 241, ISBN 83-86776-33-1.
  8. ↑ Polskie tłumaczenia na podst. R.N.J. Wright (op.cit.).
  9. ↑ Położenie stępki „Dingyuan” 31. 3. 1881 według R.N.J. Wright (op.cit.). Według Conway’s... – 1879.
  10. ↑ Położenie stępki „Zhenyuan” marzec 1881 według R.N.J. Wright (op.cit.). Według Conway’s... i S.Suliga (op.cit.) – 1880.
  11. ↑ a b c d e f Wright 2001 ↓
  12. ↑ a b c Pastuchow 2014 ↓, s. 15, 18.
  13. ↑ a b c d e f Wright 2001 ↓, s. 51.
  14. ↑ a b Pastuchow 2014 ↓, s. 17 (rysunek).
  15. ↑ a b c d e f Pastuchow 2014 ↓, s. 18-19.
  16. ↑ a b Pastuchow 2014 ↓, s. 20.
  17. ↑ a b c d Pastuchow 2014 ↓, s. 19, 21.
  18. ↑ a b c Pastuchow 2014 ↓, s. 21.
  19. ↑ a b c d e Pastuchow 2014 ↓, s. 22.
  20. ↑ a b c d e f Pastuchow 2014 ↓, s. 18.
  21. ↑ Wright 2001 ↓, s. 50.
  22. ↑ a b c d e S.Suliga, op.cit.
  23. ↑ Andrew Burke, Damian Harper: China. Lonely Planet, 2007, s. 235, seria: Country Guides. ISBN 978-1-74059-915-3.
  24. ↑ Wyporność 7220/7670 t według Conway’s... i S. Suliga (op.cit.).
  25. ↑ Załoga 350 według Conway’s..., 363 według R.N.J. Wright (op.cit.).
  26. ↑ Conway’s..
  27. ↑ Długość lufy dział 150 mm: L/30 według S. Suliga (op.cit.), L/35 według R.N.J. Wright (op.cit.), L/40 według Conway’s...

Bibliografia

edytuj
  • Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
  • Siergiej Suliga: Japonskij fłot. Korabli Russko-Japonskoj wojny 1904–1905. Wypusk 2. Moskwa: Askold, 1995. ISBN 5-86579-001-3. (ros.).
  • Aleksiej Pastuchow. Pancerniki typu „Dingyuan”. „Okręty Wojenne”. Nr specjalny 48. Z dziejów floty chińskiej, 2014. Tarnowskie Góry. 
  • Richard N.J. Wright: The Chinese Steam Navy, 1862-1945. London: Chatham Publishing, 2001. ISBN 1-86176-144-9. (ang.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Pancerniki_typu_Dingyuan&oldid=72020320”