Pancernik nizinny
Pancernik nizinny[3] (Dasypus sabanicola) – gatunek ssaka z rodziny pancernikowatych[4]. Z masą ciała 1–2 kg, należy do mniejszych przedstawicieli swego rodzaju. Zamieszkuje llanos Kolumbii i Wenezueli. Aktywny jest w dzień, jest bardziej społeczny od innych pancerników. Samica rodzi 4 identyczne młode.
| Dasypus sabanicola[1] | |
| Mondolfi, 1968 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Podrodzaj |
Dasypus |
| Gatunek |
pancernik nizinny |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Genetyka
edytujGatunek dzieli 98,7% genomu z pancernikiem reliktowym[5].
Budowa
edytujWedle Chacón-Pacheco i innych całkowita długość zwierzęcia wynosi 47,6 cm, a wedle nowszych badań nawet 50,54 ±2,93 cm z zakresem 45,2–54,9 cm[6]. Jak podają McDonough i Loughry, głowa i tułów osiągają łącznie długość od 25 do 31 cm, a sam ogon aż od 17 do 21 cm, jest więc długi. Ucho mierzy 2,2 do 2,9 cm[4], średnio 2,72 cm, wedle nowszych wyników 2,4–3,7 cm, średnio 2,78 ±0,3 cm[6], jest więc w stosunku do czaszki krótkie[4], liczy jakieś dwie piąte jej długości[6]. Stopa ma 7–9 cm. Zwierzę waży od 1 do 2 kg[4] (wedle badań wenezuelskich średnia 1,36 kg ±0,28 kg, wedle wenezuelsko-kolumbijskich 1,49 kg ±0,33 kg[6]), a więc niewiele, jako że popularny pancernik dziewięciopaskowy waży 3 razy więcej, a największy z rodzaju pancernik większy do 10,5 kg[4]. Jest drugim najmniejszym przedstawicielem swego rodzaju po pancerniku siedmiopaskowym[6].
Czaszka jest kulista z esowatym górnym profilem, mierzy od 6 do 7,2 cm. Odległość od kłykci do nosa wynosi 6,8 ±0,29 cm, długość pyska 3,79 ±0,2 cm. Autorzy zwracają uwagę na wąski i dzwonowaty tylny brzeg podniebienia. Występuje uzębienie difiodontyczne, eufiodontyczne – o rosnących całe życie zębach o wysokich koronach. Wyrzynają się stożkowate, dopiero później przyjmując kształt cylindryczny. Występuje szkliwo. Zębów policzkowych górnych i dolnych występuje od 6 do 8, najczęściej 8. Określane są jako molariform[6].
Tułów pokrywa złożony z trzech części pancerz. Między tarczą ramienną a tarczą miedniczną znajduje się 8[4] (bądź 7–9 ze średnią na podstawie badań wenezuelskich 7,93 ±0,85, na podstawie wenezuelsko-kolumbijskich 8 ±0,3[6]) luźniejszych, ruchomych pasów[4]. Pancerz budują skostniałe osteodermy pokryte naskórkowymi łuskami. W tylnym rzędzie tarczy łopatkowej widnieje 47–58 osteodermów. Na czwartym z pierścieni występuje od 46 do 55 osteodermów. Mają one otwory, w głównej bruździe 2–7, na tylnym brzegu 3–4. Pancerz zabarwiony jest na brązowo, na grzbiecie ciemniej niż na bledszych bokach, niekiedy bardziej dwukolorowo z bardziej brązowym grzbietem i bardziej żółtymi bokami. Ogon, mierzący połowę długości głowy i tułowia, liczy 10–14 pierścieni. W klatce piersiowej znajduje się dwupłatowa grasica o licznych komórkach linii germinatywnych. Węzły chłonne budową nie odróżniają się od innych ssaków. Samica dysponuje dwiema parami sutków, parą piersiową i parą pachwinową. Układ rozrodczy żeński histologicznie i histochemicznie przypomina swe homologi u pancernika dziewięciopaskowego. Z kolei samiec dysponuje prąciem o dwóch dystalnych płatach bocznych otaczających jego trójdzielny koniec[6].
Przednią łapę kończą 4 palce[6].
Fizjologia
edytujPancernik nizinny słabo utrzymuje temperaturę ciała, która jest niższa niż u większości ssaków. Zmierzona w odbycie temperatura wynosi 34–35 °C. Również tempo metabolizmu ustępuje innym ssakom podobnych rozmiarów. Podczas pory suchej samica magazynuje tłuszcz[6].
Układ limfatyczny nie przedstawia istotnych odrębności. Wykazano jego reakcję na owoalbuminę, dinitrochlorobenzen i mykobakterie. Przez mikroorganizmami skórę zwierzęcia bronią komórki ziarniniakowe wydzielające enzymy[6].
Systematyka
edytujPancernik nizinny opisany został przez Mondolfiego w 1968[4]. Nazwa rodzajowa Dasypus pochodzi od greckiego dasy oznaczającego owłosiony i pus oznaczającego stopa. Oznacza więc owłosione stopy. Epitet gatunkowy sabanicola odnosi się do miejsca występowania zwierzęcia, wenezuelskich sawann stanów Apure i Guarico[6]. Autor podał jako miejsce typowe Hato Macanillal, Distrito Achaguas del Estado Apure w Wenezueli[4]. Nie wyróżnia się podgatunków[3]. Istnieje natomiast pewna wątpliwość, czy pancernik nizinny nie należy do tego samego odrębnego gatunku, co jeden z podgatunków pancernika dziewięciopaskowego. Wskazują na to badania genetyczne opublikowane przez Arteagę i innych. Pomysł ten nie został jeszcze powszechnie zaakceptowany, nie zaproponowano też żadnej nowej nazwy dla postulowanego gatunku[4]. Obecnie status gatunku pozostaje niejasny[7].
W przeszłości wszystkie współczesne pancernikowce zaliczano do rodziny pancernikowatych Dasypodidae. Jednakże kolejne badania wskazały odrębność rodzaju pancernik Dasypus, wobec czego pozostałe współczesne taksony wyodrębniono do nowej rodziny Chlamyphoridae, w Dasypodidae pozostawiając pojedynczy rodzaj pancernik[4] ze zmienną liczbą gatunków[4][6][7].
Kladogram z pracy Feijó et al. z 2019[7] (uproszczono):
| Dasypus |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Powyższy kladogram bazuje na badaniach mtDNA. Podgatunki pancernika większego uznano za osobne gatunki, a pancernik dziewięciopaskowy nie jest monofiletyczny[7].
Rozmieszczenie geograficzne i siedlisko
edytujZwierzę występuje w Wenezueli i Kolumbii[4]. Jego zasięg występowania obejmuje 445 000 km²[6].
Ekologia
edytujSiedlisko pancernika nizinnego stanowią llanos[4], choć IUCN wskazuje ogólnie tereny trawiaste, krzaczaste i sawannowe[2]. Zwierzę zasiedla nisko położone tereny zalewowe, poczynając od wysokości 25 m nad poziomem morza aż do 500 m. W czasie rokrocznych powodzi pancerniki te przenoszą się w wyższe rejony[4]. Skamieniałości z Mene de Inciarte w wenezuelskiej Sierra de Perijá wskazują na rozpowszechnienie pancernika nizinnego i odpowiedniego dlań siedliska podczas ostatniego maksimum glacjalnego[6].
Pokarmem pancernika nizinnego są bezkręgowce, zwłaszcza pierścienice i owady, wśród których wymienia się szczególnie termity, mrówkowate i chrząszcze[4].
Tryb życia
edytujW przeciwieństwie do niektórych swych krewnych pancernik nizinny jest aktywny w dzień. Na żer wychodzi ze swej nory rankiem, żerując od około 8 do 10:30, po czym wraca do nory, którą opuszcza znowu po południu, po 16[4].
Pancerniki zazwyczaj wiodą samotny tryb życia, pozbawiony istotnych relacji społecznych. Jeden pancernik nizinny zajmuje areał o powierzchni od 1,6 do 1,7 ha, przy czym średnia gęstość wynosi 2,8 osobnika na ha[4] wedle danych z Wenezueli. Zwierzę w nietkniętych działalnością ludzką rejonach wydaje się względnie pospolity[2]. Odnotowano jednak wspólne korzystanie z jednej nory przez kilka samic. Zjawiska takiego nie zaobserwowano u większości gatunków pancernika, w przypadku których zdarza się, by kilka osobników korzystają z tej samej nory, ale nigdy w tym samym czasie. Może to wskazywać na większą rolę relacji społecznych w przypadku pancernika nizinnego, ale obecnie nie ma pewnych informacji na ten temat[4].
Cykl życiowy
edytujOkres rozrodczy pancernika nizinnego zaczyna się w październiku, by trwać do marca. Po kopulacji i zapłodnieniu nie dochodzi od razu do implantacji. Zarodek zagnieżdża się w ścianie macicy dopiero po okresie od dwu do czterech miesięcy. Zjawisko to określa się mianem opóźnionej implantacji i obserwuje się także u innych gatunków pancerników, w tym u pancernika dziewięciopaskowego, u którego w niewoli zarodki zagnieżdżały się nawet po dwóch-trzech latach. Innym, znacznie rzadszych zjawiskiem spotykanym u tego rodzaju, jest poliembrionia. Mianowicie pojedyncza zygota dzieli się, dając w efekcie więcej niż jeden zarodek. W przypadku pancernika nizinnego ciąża obejmuje 4 zarodki, podobnie jak u pancernika dziewięciopaskowego. Ciąża przypada na wiosnę, a przynajmniej tą porą roku odławiano ciężarne samice. Prawdopodobnie zaczyna się ona w kwietniu bądź maju, trwać może do września czy października[4]. Nie wiadomo, kiedy pancernik nizinny osiąga dojrzałość płciową, nieznana jest całkowita długość życia. Przez porównanie z blisko spokrewnionym Dasypus hybridus uważa się, że pokolenie może trwać 4 lata[2].
Zagrożenia i ochrona
edytujCałkowita liczebność gatunku zmniejsza się. IUCN przyznaje mu status NT. Wśród zagrożeń wymienia się polowania oraz pułapki. Pancernik nizinny bywa spożywany jako źródło białka. Stosowany jest także w medycynie oraz w rzemiośle[2]. Z innych zagrożeń wymienić można niszczenie siedlisk związane z produkcją biopaliw, drewna i rolnictwem[4].
Zwierzę objęto ochroną w Wenezueli. Ponadto jego zasięg występowania obejmuje kilka terenów chronionych. Obejmuje go też program edukacyjny prowadzony w Kolumbii przez Fundación Omacha[2].
Przypisy
edytuj- ↑ Dasypus sabanicola, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f Dasypus sabanicola, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 24. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u CM McDonough, WJ Loughry, Family Dasypodidae (Long-nosed Armadillos), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 30–47, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ Feijó A, Patterson BD, Cordeiro-Estrela P, Taxonomic revision of the long-nosed armadillos, Genus Dasypus Linnaeus, 1758 (Mammalia, Cingulata), „PLoS One”, 13, 2018, e0195084, DOI: 10.1371/journal.pone.0195084 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Julio Chacón-Pacheco, Carlos Aya-Cuero, Teresa Cristina S. Anacleto, Dasypus sabanicola (Cingulata: Dasypodidae), „Mammalian Species”, 52 (991), 2000, s. 49–56, DOI: 10.1093/mspecies/seaa004 (ang.).
- ↑ a b c d Anderson Feijó i inni, Phylogeny and molecular species delimitation of long-nosed armadillos (Dasypus: Cingulata) supports morphology-based taxonomy, „Zoological Journal of the Linnean Society”, 186 (3), 2019, s. 813–825 (ang.).