Wikipedia

Pan Lodowego Ogrodu

czterotomowa powieść fantasy autorstwa Jarosława Grzędowicza

Pan Lodowego Ogrodu – czterotomowa powieść science fantasy autorstwa Jarosława Grzędowicza.

Pan Lodowego Ogrodu
Autor

Jarosław Grzędowicz

Tematyka

powieść fantastyczna

Typ utworu

science fantasy

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Polska

Język

polski

Data wydania

tom I: 2005[1]
tom II: 2007[2]
tom III: 2009[3]
tom IV: 2012[4]

Wydawca

Fabryka Słów

Cytaty w Wikicytatach
Jarosław Grzędowicz z egzemplarzami powieści, Pyrkon 2014

Pierwszy tom został wydany przez oficynę Fabryka Słów w 2005 r. i zdobył: Nagrodę im. Janusza A. Zajdla i Sfinksa. Również kolejne tomy zdobywały uznanie czytelników – oraz kolejne nagrody lub nominacje[5].

Akcja powieści toczy się na planecie Midgaard, gdzie technologia przeplata się z magią. Głównym bohaterem jest komandos Vuko Drakkainen, wysłany z Ziemi, by odnaleźć zaginioną ekspedycję naukową i przywrócić porządek, nie ingerując w miejscową kulturę. W trakcie misji Vuko odkrywa, że planeta funkcjonuje według magicznych praw, które nieraz są trudne do zrozumienia i wyjaśnienia przez Ziemian.

Równolegle śledzimy losy młodego księcia Filara, który po śmierci ojca cesarza musi uciekać i walczyć o przetrwanie. Z biegiem czasu jego ścieżki krzyżują się z Vuko, a obaj bohaterowie stają przed wyzwaniem związanym z politycznymi intrygami, walką o przetrwanie i własnym przeznaczeniem. Vuko i Filar są głównymi narratorami powieści.

Historia wydań

edytuj

Według Grzędowicza, Pan Lodowego Ogrodu "nie jest czterotomowym cyklem fantasy, a jedną powieścią, ze względów technicznych podzieloną na cztery tomy"[6].

Poszczególne tomy zostały wydane w latach 2005 (I), 2007 (II), 2009 (III) i 2012 (IV)[4].

Powieść doczekała się szeregu wydań (tom I był wznawiany m.in. w latach 2009, 2012, 2018, 2021 i 2022)[7][8] i tłumaczeń (m.in. na j. czeski, rosyjski i białoruski).

Oprawa graficzna

edytuj

Ilustracje dla powieści tworzyli: Jan J. Marek (ilustracje wydania z 2009),[9] Dominik Broniek (ilustracje wydania z 2012),[10] Grzegorz Kmin (okładka wydania z 2009), Piotr Cieśliński (okładka wydania z 2012).[7][8]

Fabuła

edytuj

Główny bohater, Vuko Drakkainen, wyposażony w zdobycze najnowszej techniki, czyniące z niego prawie nadczłowieka, szuka na obcej planecie, zwanej Midgaardem, naukowców z placówki badawczej, z którymi utracono wszelki kontakt dwa lata wcześniej; ma ich uratować albo, jeśli będzie to konieczne, zlikwidować. Zadanie jest jednak nadzwyczaj trudne, gdyż planetę zamieszkuje antropoidalna cywilizacja (pierwsza w badanym kosmosie), ale przede wszystkim wydaje się, że obecna jest tam magia. Aby upodobnić się do lokalnych mieszkańców Vuko zostaje poddany operacji oczu oraz przyjmuje lokalne imię Ulf Nitj’sefni. W jego mózg wszczepiono pasożytniczy grzyb – Cyfral. Kolejne tomy opisują poszukiwania naukowców z Ziemi prowadzone przez Drakkainena. Okazuje się, że połowa z nich zginęła, zaś pozostała czwórka odnalazła się w nowej sytuacji, stając się Czyniącymi – osobami mogącymi magicznie kształtować rzeczywistość wokół siebie. Głównymi przeciwnikami Drakkainena jest dwoje z nich, którzy bezwzględnymi metodami dążą do panowania nad światem. W trakcie rozwoju akcji Vuko sam stanie się Czyniącym, a także nawiąże kontakt z bogami Midgardu[6][11].

Równolegle przedstawione są losy Filara, młodego księcia Tygrysiego Tronu, który pobiera wszechstronne nauki na dworze swojego ojca. Gdy w cesarstwie wzmagają się niepokoje społeczne powodowane klęską suszy, powraca pradawna wiara w Podziemną Matkę, a w miastach powstają świątynie – Czerwone Wieże. Cesarz postanawia zniszczyć Czerwone Wieże, ale w wyniku przewrotu ginie wraz z całą rodziną. Młody syn cesarza jako ostatni potomek rodu musi ratować się ucieczką. Początkowo towarzyszy mu Brus, zaufany człowiek obeznany w sztuce walki i przetrwania, potem dołączają inni. Wygnańcy obserwują upadek cesarstwa oraz przejęcie władzy przez fanatycznych wyznawców Podziemnej Matki. Filar, szukając swego przeznaczenia, podróżuje przez różne krainy jako najemnik, a nawet popadając w niewolę. W końcu obaj główni bohaterowie odnajdują się w Lodowym Ogrodzie i stają wspólnie do walki; w międzyczasie Vuko zginął, ale został wskrzeszony prze Bogów Midgardu, stając się bliższy mieszkańcom planety, z którymi zaczął się identyfikować[6][11].

W trakcie powieści Vuko pokonuje swoich wrogów; a Bogowie Midgardu wymazują z pamięci większości mieszkańców planety pamieć o Ziemianach-Czyniących. Sam Vuko zmuszony jest do powrotu na Ziemię, zachowuje jednak swoje umiejętności poza Midgardem, stając się pierwszym człowiekiem-magiem ("nanowektorową hybrydą")[6][11].

Świat przedstawiony

edytuj

Bohaterowie

edytuj
Ludzie
  • Vuko Drakkainen, występujący jako Nitj'sefni (Nocny Wędrowiec) – wszechstronnie wyszkolony żołnierz jednostek specjalnych, wysłany z Ziemi na ratunek ekipie naukowej[12]. Syn Aaki Drakkainena i Anity Ostrowskiej[13], posiada korzenie polskie, chorwackie i fińskie. Ma domy w 3 miastach: Hvarze, Wrocławiu i Turku[14].
  • Pier van Dyken, Aaken – jeden z poszukiwanych naukowców (lingwista kulturowy i filozof[15]), który posiada umiejętność władania magią i zmienia układ sił na planecie, przeciwnik Drakkainena[6].
  • Olaf Fjollsfinn – jeden z naukowców (ksenoetnolog[15][6]), stwórca Lodowego Ogrodu i jego władca. Był to „wysoki, dziarski starzec o długich, srebrnych włosach z rudą brodą”[14] lecz po eksperymentach w Lodowym Ogrodzie wyglądał jak „stwór o oczach wypełnionych bladoniebieskim lodem, gołej, gładkiej jak bazalt czaszce porośniętej lasem wyrostków przypominających zamek, z wieżami i blankowanymi murami”[16].
  • Ulrike Freihoff/Nahel Ifrija – Ifrija to tajemnicza postać stojąca za upadkiem cesarstwa, orędowniczka wiary w Podziemną Matkę[17], w rzeczywistości Ulrike Freihoff, jedna z poszukiwanych przez głównego bohatera naukowców z Ziemi[6].
  • Passionaria Callo – kobieta z grupy zaginionych naukowców, Hiszpanka, „nieszczególnie piękna, z krótkim, zadartym nosem, kanciastą szczęką i szerokimi ustami jak kreska wycięta pod nosem”[18], „Pogrążyła się w czymś w rodzaju magicznej katatonii i kontroluje całą dolinę”[19], nazywana Panią Bolesną[6].
Midgaardczycy

Planetę, na której rozgrywa się akcja powieści zamieszkuje gatunek bardzo podobny do ludzi,[6] różniący się od mieszkańców Ziemi tylko szczegółami takimi jak wielkość tęczówek oczu, czy liczba zębów. Składa się on z różnych nacji różniących się językiem, kulturą i zwyczajami, takich jak Kireneni, Amitraje, Kebiryjczycy, Ludzie Ziemi Ognia, Ludzie Węże.

  • Filar, syn Oszczepnika – Kirenen, noszący także amitrajskie imię Terkej Tendżaruk (Odwrócony Żuraw), syn cesarza Kirenenów i Amitrajów, po śmierci ojca – ostatni potomek i władca dynastii Tendżaruk, przyjmuje imię Ardżuk Hatarmał, aby ukryć się przed wrogami[6][20].
  • Brus, syn Piołunnika – pochodzący z klanu Strumienia, doświadczony w boju mężczyzna, który po upadku cesarstwa pomaga uciec Ardżukowi – jest jego opiekunem i przewodnikiem.
  • Benkej Habzagał – Amitraj wierny kireneńskiemu tohimonowi[21], tropiciel, razem z Filarem przemierza pustynię i dostaje się w niewolę u ludzi-niedźwiedzi.
  • Aiina – nauczycielka Filara na cesarskim dworze, oprócz wiedzy politycznej i handlowej nauczyła też młodego następcę tronu sztuki miłości. Mówiła o kontaktach seksualnych: „Zapamiętaj, to jest walka. Tylko że w walce bronią jest umiejętność zadawania bólu. Tu – umiejętność dawania rozkoszy. To, czym w walce jest groźba cierpienia, tym jest tutaj obietnica ekstazy. Jednak efekt jest ten sam. Jest to władza, jaką daje zwycięstwo nad pokonanym.”[22]
  • Njorvin – jeden z ludzi-niedźwiedzi, handluje solą, perfumami i niewolnikami.
  • Smildrun Lśniąca Rosą – bogata, gruba kobieta[23], która kupiła Benkeja i Filara jako niewolników i traktowała ich z pogardą i agresją.
  • Kruczy Cień – „jednooki karzeł na dwukołowym wózku zaprzężonym w osła”[16], handlarz magicznymi rzeczami (takimi które czynią).
  • Grunaldi Ostatnie Słowo – „starszy żeglarz z przystrzyżoną, pomarańczową brodą i związanymi na karku włosami”[24], sprzymierzeniec Vuko.
  • Sylfana Mówiąca Płomieniem – siostra styrsmana, towarzyszka Vuko, „Ma duże zęby jak na mieszkankę Wybrzeża, prawie jak ludzkie, ale równe i białe. Do tego te wyraźne brwi i wąski jak ostrze, wypukły nos. Zdecydowanie w moim typie, tylko że ja jestem w pracy” – Vuko o Sylfanie[15].
  • Warfnir Biegnący Ze Zbocza – towarzysz Vuko, wraz z nim wyrusza w morską podróż na lodowym drakkarze.
  • Spalle Rybi Nóż – towarzysz Vuko, wraz z nim wyrusza w morską podróż na lodowym drakkarze.
  • N’Dele Aligende – ciemnoskóry Kebiryjczyk, zwinny i wysoki, wraz z Filarem podróżuje przez pustynię Nahel Zym.
  • Szkarłat – kapłan Podziemnej Matki szpiegujący na Wybrzeżu Żagli dla Prorokini (Nahel Ifriji), potrafi zmieniać wygląd twarzy, wyglądał jak „niski, chudy cudzoziemiec z Południa, z czerwonymi bliznami po jakiejś chorobie na twarzy”[25], biegły w walce, włada wymyślną bronią np. biczem z macki żagiewnicy[26]

Inni

edytuj

Cyfral – cybernetycznego symbionta wspomagającego Drakkainena. Śmierć i zmartwychwstanie Drakkainena przekształca go w autonomiczną istotę "z wyrazistą osobowością o wyglądzie disneyowskiego Dzwoneczka"[27][11].

Fauna

edytuj
 
Fragment obrazu Ogród rozkoszy ziemskich, który inspirował van Dykena do tworzenia potworów[28]

Większość z fantastycznych zwierząt opisanych w książce jest odpowiednikami zwierząt na Ziemi, tzn. mieszkańcy Midgaardu jeżdżą na koniach, lecz pod tą nazwą kryją się zwierzęta o jedynie analogicznej funkcji, które nie są dokładną kopią tych ziemskich – mają pewne cechy wspólne z realnymi odpowiednikami. Podobnie jest z np. psami, kozami itp.

Poniżej znajdują się niektóre ze zwierząt tam występujących:

  • bystretki – niewielkie, inteligentne zwierzęta podobne do „mangusty, ale o krótkich ogonkach i chwytnych łapkach tak jak ręce u ludzi”[29],
  • kowce – zwierzęta kopytne, odpowiednik owiec,
  • onagry – zwierzęta wykorzystywane do transportu, mogą być osiodłane lub używane do ciągnięcia bryczki podobnie jak ziemskie onagry,
  • baktriany – kopytne zwierzęta, wykorzystywane do przenoszenia towarów, przez pustynię tak jak ziemskie baktriany[30],
  • ornipanty – olbrzymie ptaki kroczące, wykorzystywane do transportu, zdolne do podróży przez pustynię[31],
  • grendele – agresywne, bardzo zwinne i niebezpieczne potwory z „wąskimi ślepiami przypominającymi fosforyzujące wrzody na obłym, pozbawionym szyi kadłubie”[32]; nawiązanie do Grendela
  • żagiewnica – „Wygląda jak podwodny kwiat. Pośrodku ma głowę, wielką niczym głowa wołu, otoczoną oczami płonącymi cudownym światłem we wszystkich kolorach. Cała świeci jak ogromny lampion. Wokół ma płetwy delikatne niczym pióra, pod spodem zaś wieniec macek jak kałamarnica, zaopatrzonych w haki. A jeszcze niżej, wokół zębatej gęby, w której może pomieścić się pół owcy, unosi się w wodzie długi kłąb poruszających się włosów, grubych jak pęd likworośli u nasady i coraz cieńszych dalej. To za pomocą tych włosów żagiewnica zabija morskie stwory, by rozszarpać je potem kolczastymi ramionami. (...) Najlżejsze muśnięcie takiej wici wpuszcza jad, który jest jak płynny ogień.”[33] Jej macki są używane jako broń[26].

Oprócz endemicznych gatunków zamieszkujących planetę, w powieści przedstawiono wiele potworów stworzonych przez van Dykena. Były wzorowane na kulturze ziemskiej m.in. na obrazie Ogród rozkoszy ziemskich Hieronima Boscha[28].

Geografia

edytuj

Lodowy Ogród

edytuj

Miasto na wyspie stworzone przez Olafa Fjollsfinna. Powstało z wyniku wybuchu wulkanu. Jest warownym miastem-twierdzą, stylizowaną na gotycki, zgeometryzowany zamek. Istnieją de fakto dwa Lodowe Ogrody - drugi, ukryty i wewnętrzny, jest miejscem gdzie Fjollsfinn dokonuje eksperymentów, lecząc niektórych Midgarczyków ale równocześnie indoktrynując i mutując innych, przygotowując swoich magicznych wojowników do walki z innymi Czyniącymi[16][6].

Ogród rozkoszy ziemskich/Muzyczne piekło/Cierń

edytuj

Domena van Dykena, dedykowana najbardziej pierwotnym instynktom; jej elementy to "niebo" (Ogród rozkoszy ziemskich) i "piekło" (Muzyczne piekło) na ziemi (czyli Midgardzie). Cierń to jego twierdza, wielkie, mechaniczno-magiczne metalowe narzędzie tortur. Domena van Dykena jest inspirowana takimi elementami jak cuda ewangeliczne czy malarskie wizje Boscha[6][34].

Dolina Pani Bolesnej

edytuj

Rejon kontrolowany przez Passionarię Callo, pod pewnymi względami przypomina rejon baśni, ale równocześnie, koszmaru[6].

Odbiór

edytuj

Po wydaniu pierwszego tomu seria spotkała się z bardzo przychylnym przyjęciem wśród fanów i krytyków, szybko zdobywając kilka najważniejszych polskich nagród literackich science fiction i fantasy[35][36]. Autora określano jako następcę Andrzeja Sapkowskiego i serię do jego Wiedźmina[36]. Już w 2012 roku seria zyskała miano „kultowego”[37].

Przed premierą tomu IV, w 2012, Agata Połajewska pisząc dla portalu Gazeta.pl, zauważyła, że seria zdobyła znacząca popularność, porównując ją do popularnych w Polsce cyklów fantasy takich jak Wiedźmin Andrzeja Sapkowskiego czy Pieśń lodu i ognia Georga R.R. Martina[38].

Recenzje

edytuj

W 2005 tom I zrecenzowała Anna Woźniak dla czasopisma „Lampa”. Recenzentka pochwaliła „szalenie udany finał”, „prosty i logiczny schemat” zapewniający powieści „spójność i lekkość”, a samego autora jako utalentowanego, czego książka jest „mistrzowskim potwierdzeniem”[39].

W 2021 tom I zrecenzowała Elżbieta Buszko dla portalu Głos Kultury. Recenzentka zauważyła, że jest to pozycja "o ogromnej popularności", mająca wielu zwolenników ale także pewną liczbę przeciwników. Recenzentka pochwaliła głównych bohaterów ("bardzo złożeni, plastyczni"), pisząc też, że mimo tego iż są oni mężczyznami, "książka ma dość wysoki poziom emocjonalny". Pozytywnie oceniła także fabułę ("wyjątkową... wartką i wciągającą"), a równocześnie autora "za jego ogromną wiedzę i jeszcze większą wyobraźnię", zwracając uwagę na logikę fabuły i liczne odniesienia do "legend oraz starodawnych wierzeń", a także "nawiązania do artystów takich jak Bosch czy Breugel". Skrytykowała jednak język ("nieodpowiedni rozkład przecinków i układ zdań... kłujący w oczy zwolenników nienagannej polszczyzny"), później jednak pisząc, że "Słowotwórstwo, dobór przymiotników i konstrukcja świata są zadowalające"[40]. Kilka miesięcy później Bruszko zrecenzowała tom II. Według recenzentki, tom ten jest "pełen niesamowitych wizji niczym narkotyczny miraż i psychoza razem wzięte". Uznała tom za lepszy od poprzedniego pod względem językowym ("Tekst jest dużo czystszy, klarowniejszy, zdania bardziej logiczne, krótsze"). Książke oceniłą pozytywnie, pisząc, że "To naprawdę dobra książka... Ma w sobie sarkazm, komedię... ale też ból, cierpienie i emocje. Dużo emocji. Są też momenty pisane niczym przez poetę", aczkolwiek "chwilami była dość nużąca"[41].

Analiza

edytuj

Seria jest zwykle opisywana jako łączącą gatunki fantasy i science fiction[36][11]. Według Anity Całek powieść należy do gatunku science fantasy (przy czym niekiedy, rzadziej, opisywana jako należąca do gatunku techno fantasy(inne języki)). Powieść ma też elementy utopijne i nawiązujące do fantastyki socjologicznej[6]. Została też zaliczona do fantasy postmodernistycznej, nazywanej czasem postfantastyką[11].

Całek cykl uznała za posiadający bogaty "kontekst kulturowy oraz literacki". Według Całek, powieść zawiera liczne nawiązania do klasyki literatury (takich jak Edda starsza, Beowulf, Kalevala a także utworów nowszych takich jak Jądro ciemności, My, Opowieść podręcznej, Pieśń lodu i ognia) a także sztuki (np. malarstwa Hieronima Boscha)[6].

Według Całek, powieść jest skomplikowana i może być analizowane z wielu perspektyw. Jednym z wątków serii jest eksploracja obcego życia i kultury. Innym jest temat kontaktu z Obcymi[11].

Ksenia Olkusz dokonała analizy powieści pod kątem wizualnego aspektu powieściopisarstwa Grzędowicza, zwłaszcza w kontekście jego inspiracji malarstwem Boscha. Według Olkusz, Grzędowicz nie tylko wykorzystuję symbolikę Boscha, ale także jego atmosferę i technikę kreowania przestrzeni, i w konstrukcji fabuły. Olkusz zwróciła uwagę, że podróż Vuko przez domenę van Dykena znacząco przypomina podróż przez trzy części tryptyku Boscha Kuszenie św. Antoniego, a także nawiązania do innych dzieł Boscha (m.in. Wóz z sianem, Wędrowiec). W ten sposób, według Oklusz, Grzędowicz nawiązuje, ale także polemizuje, z filozofią Boscha (m.in. jansenizmem i transcendencją, zwłaszcza "przenikaniem się sfery sacrum i profanum")[34].

Utopie

edytuj

Jednym z elementów powieści, analizowanych przez Całek, są formy utopi Midgardu. Według Całek, "jedną z podstawowych kwestii [powieści] jest władza oraz to, w jaki sposób się z niej korzysta". W powieści znaleźć można krytykę czterech różnych systemów władzy, które przybysze z Ziemi, poprzez swoją inżynierię społeczną, próbują narzucić społeczeństwu Midgardu jako "idealne". Całek wymienia tutaj:

  • ideę „oświeconej wolności” tytułowego Lodowego Ogrodu Drakkainena, reprezentującą klasyczną literacką tradycję utopii. Pozornie idealny, posiada jednak ukryte, mroczne tajemnice, które realistycznie zamieniają go, tak jak i inne systemy w książce, w dystopię. Mimo iż Fjollsfinn sam krytykuję ustrój totalitarny, stosuje jednak zasadę "cel uświęca środki": przygotowując się do obrony wyspy przed inwazją innych Czyniących, przekształca niektórych mieszkańców swej wyspy w magicznych wojowników, nie zawsze za ich świadomym zrozumieniem i zgodą;
  • idea władzy absolutnej i totalitaryzmu Ogródu rozkoszy ziemskich van Dykena. Van Dyken próbuje stworzyć "nowych ludzi", operując najbardziej pierwotnymi instynktami, z systemem nagród opartym o przyjemność i strach (rozkosz i śmierć). Według Całek, utopia van Dykena "bliska jest [...] wyobrażeniom tak historycznym (totalitaryzmy), jak i literackim (klasyczne dystopijne wyobrażenia światów rządzonych przez pożądanie i brak rzeczy podstawowych dla egzystencji). W sposób skrajny pokazuje, do czego prowadzi nadmiar władzy i przejęcie roli Boga Stworzyciela";
  • utopia ładu społecznego kultu Podziemnej Matki Freihoff. Według Całek, jest to "świat oddany totalitarnej władzy religii". Utopia Freihoff przypomina wizję Margaret Atwood z Opowieści podręcznej, ale odwróceniu ulegają role płci; Całek piszę, że "Skoncentrowanie problematyki na seksualnych rolach mężczyzny i kobiety, przebudowanie hierarchii społecznej zgodnie z matriarchalnym wzorcem oraz przypisanie kobietom kierowniczej roli w społeczeństwie zbudowanym jak wielkie, religijne komuny to zdecydowanie dystopijny rys tej utopii". Pod pewnymi względami jest to "kobieca, feministyczna wersja" utopii van Dykena i "tych samych potrzeb, a więc władzy, seksualnego pożądania, dominacji jednej płci nad drugą"; aczkolwiek jest ona bardziej "wspólnotowa" i bardziej skoncentrowana na wymiarze psychologicznym niż utopia van Dykena.
  • utopia eudajmonistyczna Callo w jej Dolinie Pani Bolesnej. Utopia Callo ma "w zamierzeniach... prowadzić do indywidualnego szczęścia jednostek", jest ona jednak zniekształcona przez depresję Callo. Domena Carlo podporządkowana jest jej podświadomości, w tym znacząco, jej traumie z powodu gwałtu; prowadzi to między innymi do krytyki stosunków seksualnych (poza masturbacją), i wszystkich "gwałtownych emocji" (zarówno negatywnych jak i pozytywnych). Według Całek, "Wzorcowym modelem utopijnym, zdyskredytowanym w Dolinie, jest Roussowskie „wychowanie w stanie natury”". Docelowym staniem mieszkańców doliny jest mutacja w zwierzęta, uznawane za lepsze od ludzi; podobnie więcej praw mają dzieci niż dorośli. Inne cechy tej utopii to "kolektywizm, uniformizacja społeczeństwa, absolutna równość, kult jednostki [i] współprzeżywanie emocji".

Poza czterema ziemskimi utopiami, Całek zwraca także uwagę na zawartą w książce krytykę systemu władzy zastanego w Midgardzie, który oparty jest na zamrożeniu tamtejszego społeczeństwa w realiach średniowiecznych (a gdy społeczeństwo zaczyna się rozwijać poza ten poziom, bogowie Midgardu zwyczajowo dokonują "resetu", wymazując masowo pamięć mieszkańcom planety i niszcząc ich postęp). W tym kontekście Całek cytuje fragment powieści, przedstawiający motywacje trójki ziemskich antagonistów[6]:

Van Dyken, Freihoff i Callo. Ich zdaniem odkryliśmy coś, co jest absolutnym Kamieniem Filozo-ficznym. Kluczem do przyszłości. Odkryciem wszech czasów. Prometejskim ogniem i tak dalej. I nawet nie chodziło im o obfitość dóbr, koniec głodu i dobrobyt dla wszystkich. Najbardziej cieszyło ich, że teraz można ziścić republikę filozofów. Odkurzyć te wszystkie cudowne, niewykonalne idee społeczne, które rozbiły się o naturę ludzką. Stworzyć nowego, lepszego człowieka i nowy, lepszy świat. Mając magię w rękach, można tworzyć utopie. Kiedy natura ludzka stanie na drodze, można ją ukształtować jak plastelinę. Koniec nietolerancji, przemocy, nierówności, nędzy i chorób. Utopia (PLO, III: 289-290)

W podsumowaniu swojej analizy Całek zauważa, że książka jest krytyką utopii, której tworzenie autor uznaje za nieetyczne[6].

Narratorzy

edytuj

W powieści występuje dwóch głównych narratorów[6]:

  • Vuko Drakkainen – narracja pierwszoosobowa z punktu widzenia mieszkańca Ziemi,
  • Filar, syn Oszczepnika – narracja pierwszoosobowa z punktu widzenia mieszkańca Midgaardu

Spotyka się też okazjonalnie trzeciego narratora, Cyfral – jest to narracja trzecioosobowa, występuje w momencie aktywacji implantu[11].

Vuko Drakkainen

edytuj

Postać Vuko doczekała się szeregu analiz w literaturze. Całek wróciła uwagę, że postać Vuko jest inspirowana bohaterem klasycznego utworu science fantasy, Świat Rocannona Ursuli K. Le Guin (1966)[6]. Omawiając rolę Vuko zwróciła uwagę na jako miejsce jako pośrednika między kulturą ludzi (Ziemian) i obcych (mieszkańców Midgaardu). Analizując postać Vuko, zwróciła tutaj uwagę na pojęcie obcości(inne języki) i figurę Obcego w kontekście teorii Bernharda Waldenfelsa[11] Całek zauważa, że Drakkainen nie wierzy w możliwość zaistnienia utopii; dlatego też jest protagonistą powieści, sprzymierzeńcem mieszkańców Midgardu (a następnie, po swoim zmartwychwstaniu, sam staje się jego mieszkańcem, zmieniając się z Obcego w Swojego) i niszczycielem utopii[6][11].

Karolina Kowalczyk określiła Vuko jako mającego wiele cech baśniowego bohatera. Zauważa, że chociaż Vuko jest generalnie sympatycznym bohaterem, z którym czytelnicy mogą się identyfikować, ma też wady. Jedną z nich jest rodzaj suprematystycznej(inne języki) wyższości wobec tubylców, których często uważa za gorszych, porównując swój status „przybysza z zaawansowanej cywilizacji” do ich statusu „prymitywnych barbarzyńców”. Kowalczyk omawia także historię Vuko jako przykład asymilacji kulturowej i akceptacji „innego”, gdyż w całej książce Vuko, odcięty od kontaktu z Ziemią, coraz bardziej ulega wpływom i akceptuje lokalną kulturę[36].

Olkusz z kolei spojrzała na postać Vuko jako na archetyp żołnierza lub wojownika, omawiając jego rolę bohatera („wojownika fantasy”) i jego aspekty ("archetypy charakterystyczne dla kilku tradycji wojowniczych"), takie jak bycie komandosem, genetycznie zmodyfikowanym nadczłowiekiem lub superżołnierzem(inne języki). Omawia ewolucję bohatera-wojownika, analizując także ukazaną w serii koncepcję kultury wojownika, zwracając uwagę na liczne inspiracje i nawiązania do mitologii skandynawskiej i kultury japońskiej. W kontekście nawiązań do tego pierwszego kręgu kulturowego, Olkusz wymienia m.in. liczne nawiązania do skandynawskiego mitu wojownika i podobieństwo historii Vuko a mitologicznego Odyna. Zwraca także uwagę na chorwackie imię bohatera, Vuko, które ma także liczne skojarzenia z symboliką wojowniczości taką jak berserkerowie; podobnie jego pseudonim Ulf i przydomek Nocny Wędrowiec nawiązują do skandynawskiej Sagi o Egilu. W kontekście nawiązań do kultury japońskiej zwraca uwagę na koncepcję samuraja (do której coraz bardziej zbliża się Vuko, w trakcie ewolucji swojej postaci w książce - najpierw fizycznie, a potem duchowo) i fakt, że Vuko był szkolony w walce bronią białą na sposób dalekowschodni; określa swoje niektóre ruchy terminologią japońską (np. hassō-no-kamae)[12]. W innym artykule z kolei Oklusz opisała Vuko jako postać inspirowaną postacią św. Antoniego, jako niezłomnego, samotnego bohatera przeciwstawiającego się złu i wierzącego w dobro[34].

Nagrody

edytuj

Tłumaczenia

edytuj

Gra planszowa

edytuj
 
Prototyp gry „Pan Lodowego Ogrodu”, Pyrkon 2014

W 2013 roku rozpoczęły się prace nad przygotowaniem gry planszowej „Pan Lodowego Ogrodu”. W 2014 gra została wydana w Polsce pomocy serwisu crowdfundingowego wspieram.to[54] a wersja angielska, przy pomocy serwisu Kickstarter[55].

Gra komputerowa

edytuj

W 2024 rozpoczęły się prace nad przygotowaniem gry komputerowej opartej na powieści. Gra będzie tworzona przez studio Mighty Koi i ma nosić tytuł Nocny Wędrowiec (Night Wanderer)[56][57][58]. W marcu 2024 termin premiery gry nie był jeszcze znany (prawdopodobnie nie nastąpi ona wcześniej niż 2026 lub 2027)[57].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ 10 czerwca 2005 – goodreads.com: Pan Lodowego Ogrodu. Tom 1. [dostęp 2013-06-05].
  2. ↑ 16 listopada 2007 – empik.com: Pan lodowego ogrodu. Tom 2. [dostęp 2013-06-05].
  3. ↑ 27 listopada 2009 – polter.pl: Pan Lodowego Ogrodu. Tom 3 – Jarosław Grzędowicz. 2009-03-11. [dostęp 2013-06-05].
  4. ↑ a b 30 listopada 2012 – Polskie Radio: „Pan Lodowego Ogrodu” tom 4. tuż, tuż. 2012-09-13. [dostęp 2013-06-05].
  5. ↑ Nominacje do Nagrody Zajdla 2010−2012. zajdel.art.pl. [dostęp 2021-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-03)].
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Anita Całek, "Pan Lodowego Ogrodu" Jarosława Grzędowicza, czyli o (nie)możliwości utopii, Ośrodek Badawczy Facta Ficta, 2017, s. 225–252 [dostęp 2024-10-16] (pol.).
  7. ↑ a b Pan Lodowego Ogrodu 1, [w:] encyklopediafantastyki.pl [dostęp 2024-10-16].
  8. ↑ a b NUKAT | Prosto do informacji - katalog zbiorów polskich bibliotek naukowych [online], katalog.nukat.edu.pl [dostęp 2024-10-16].
  9. ↑ galeria: Grzędowicz, Jarosław - "Pan Lodowego Ogrodu", tom 2 – katedra.nast.pl [online], katedra.nast.pl [dostęp 2024-10-17].
  10. ↑ Produkty znalezione dla Dominik Broniek [online], Gildia.pl - księgarnia internetowa - komiksy, filmy, książki, muzyka, rpg [dostęp 2024-10-17] (pol.).
  11. ↑ a b c d e f g h i j Anita Całek, Między „swoim” a „obcym”: figura pośrednika w powieściach „Świat Rocannona” Ursuli K. Le Guin i „Pan Lodowego Ogrodu” Jarosława Grzędowicza, „Wielogłos” (30), 2016, s. 47–67, ISSN 1897-1962 [dostęp 2024-07-14] (pol.).
  12. ↑ a b Ksenia Olkusz, Portret fantastycznego żołnierza. O postaci i drodze wojownika w powieści Jarosława Grzędowicza „Pan Lodowego Ogrodu”, Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2009, ISBN 978-83-7481-296-2 [dostęp 2024-07-14] (pol.).
  13. ↑ Tom II, Rozdział 1 „Drzewo”
  14. ↑ a b Tom I, Rozdział 3 „Koń, kruk i człowiek”
  15. ↑ a b c Tom III, Rozdział 7 „Przeszpiegi”
  16. ↑ a b c Tom III, Rozdział 5 „Lodowy Ogród”
  17. ↑ „Nahel Ifrija także nie miała niczego. Wyszła z pustyni, na której nie może przetrwać ani człowiek, ani zwierzę. I w pół roku zwaliła tysiącletnie cesarstwo w pył, pokonała nas wszystkich, zamkniętych za murami pałaców, bogatych wiedzą setek kireneńskich mędrców, otoczonych uzbrojonymi po zęby żołnierzami.”, Tom I, Rozdział 8 „Spalona Ziemia”
  18. ↑ „Bardzo łatwo można było ją sobie wyobrazić w gabinecie, prowadzącą wymagającą terapię rodzinną”. – Tom III, Rozdział 9 „Śpiąca królewna”
  19. ↑ Tom III, Rozdział 9 „Śpiąca królewna”
  20. ↑ ojciec jest imperatorem Amitrajów wywodzącym się z ludu Kirenenów, tohimon klanu Żurawia, władca dynastii Tendżaruk – Tom I, Rozdział 6 „Ogień Pustyni”
  21. ↑ „Amitraj? (...)Benkej kocha wszystko to, co tam jest zabronione, i woli być obcym wśród Kirenenów niż żyć wśród swoich” Tom III, Rozdział 8 „Górski szlak”
  22. ↑ Tom I, Rozdział 6 „Ogień Pustyni”
  23. ↑ „Smildrun szła jako pierwsza, stawiając mocno grube nogi, patrzyłem, jak kołyszą się jej ogromne pośladki, i od tyłu wydała mi się podobna do krowy. Nie podobała mi się.” Tom III, Rozdział 2 „Ludzie Niedźwiedzie”
  24. ↑ Tom I, Rozdział 5 „Żmijowe Gardło”
  25. ↑ Tom III, Rozdział 3 „Szkarłat”
  26. ↑ a b „ukazało się coś, co przypominało ciasno zwinięty motek sznura, tylko że ten sznur świecił dziwnym, zielonym i czerwonym blaskiem. Kapłan odwrócił dłoń, kierując tę świecącą część do dołu, a wtedy sploty zaczęły się luzować, macka rozwinęła się i zaczęła rozciągać, lśniąca i galaretowata, migocąca światłem, a jej koniec robił się coraz cieńszy, gdy opadał ku podłodze i wił się jak robak.”Tom IV, Rozdział 7 „Czas szpiegów”
  27. ↑ Tom I, Rozdział 1 „Nocny Wędrowiec”
  28. ↑ a b „Wszystkie natrętnie przypominały postaci z obrazów Boscha. Te same karykaturalne rysy, taki sam sadystyczny surrealizm, tylko że nie miały stałego kształtu. Cały czas rosły, zmieniały się, pulsowały” Tom I, Rozdział 2 „Dwór szalonego krzyku”
  29. ↑ Tom I, Rozdział 4 „Odwrócony Żuraw”
  30. ↑ „Baktriany nie przejmowały się niczym, zbyt tępe, by cokolwiek wyczuć, żuły paszę z chrzęstem obracając szczękami.”, Tom II, Rozdział 10 „Erg Krańca Świata”
  31. ↑ „Moja głowa sięgała może do kolana stwora, ale na pewno nie wyżej. (...) Od zakończonych zakrzywionymi pazurami palców do wbijającego się w żwir ostatniego tylnego szpona długości rogu wielkiego bawołu, stopa ornipanta mierzyła dobre cztery kroki.”, Tom II, Rozdział 10 „Erg Krańca Świata”
  32. ↑ „Stwór (...) z szarą, lśniącą skórą pokrytą zielonkawymi plamami, jak gnijące mięso, (...) szczerzył rzędy podobnych do kościanych igieł zębów i stroszył grzebień rzadkich kolców, podobnych do kolców jeżozwierza.Tom III, Rozdział 3 „Szkarłat”
  33. ↑ Tom IV, Rozdział 7 „Czas szpiegów”
  34. ↑ a b c Ksenia Olkusz, Wiesław Olkusz, Pisarz w krainie obrazów. O inspiracji malarstwem Hieronima Boscha w twórczości Jarosława Grzędowicza, 2008, ISSN 1897-9718 [dostęp 2024-10-26] (pol.).
  35. ↑ Instytut Książki [online], instytutksiazki.pl [dostęp 2024-07-14] (pol.).
  36. ↑ a b c d Karolina Kowalczyk, Sposoby oswajania rzeczywistości w powieściowym cyklu fantasy Jarosława Grzędowicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 81–90 [dostęp 2024-07-14] (pol.).
  37. ↑ "Pan Lodowego Ogrodu" autorstwa Jarosława Grzędowicza - Czwórka [online], polskieradio.pl, 23 maja 2012 [dostęp 2024-07-14] (pol.).
  38. ↑ Agata Połajewska, Dlaczego tak kręci nas fantasy? "Pan Lodowego Ogrodu" - oto kolejny dowód [online], gazeta.pl, 27 listopada 2012 [zarchiwizowane z adresu 2013-06-07].
  39. ↑ Anna Woźniak, Dziękuję, Panie Jarosławie, „Lampa” (7/8), 2005, s. 68.
  40. ↑ Elżbieta Buszko, Jarosław Grzędowicz - Pan Lodowego Ogrodu - Głos Kultury [recenzja] [online], Głos Kultury, 17 września 2021 [dostęp 2024-10-16] (pol.).
  41. ↑ Elżbieta Buszko, Narkotyczny miraż – Jarosław Grzędowicz – „Pan Lodowego Ogrodu, tom 2” [recenzja] [online], Głos Kultury, 24 listopada 2021 [dostęp 2024-10-16] (pol.).
  42. ↑ a b Instytut Książki [online], instytutksiazki.pl [dostęp 2022-06-26] (pol.).
  43. ↑ "Pan Lodowego Ogrodu" autorstwa Jarosława Grzędowicza [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2022-06-26].
  44. ↑ Paweł Chrobak, Analiza wybranych zagadnień w czeskim przekładzie “Pana Lodowego Ogrodu” Jarosława Grzędowicza [online], 19 października 2021 [dostęp 2024-10-16].
  45. ↑ Pán ledové zahrady 1 (Jarosław Grzędowicz) | Detail knihy [online], čbdb.cz [dostęp 2019-02-06] (cz.).
  46. ↑ Pán ledové zahrady 2 (Jarosław Grzędowicz) | Detail knihy [online], čbdb.cz [dostęp 2019-02-06] (cz.).
  47. ↑ Pán ledové zahrady 3 (Jarosław Grzędowicz) | Detail knihy [online], čbdb.cz [dostęp 2019-02-06] (cz.).
  48. ↑ Pán ledové zahrady 4. (Jarosław Grzędowicz) | Detail knihy [online], čbdb.cz [dostęp 2019-02-06] (cz.).
  49. ↑ «Владыка ледяного сада» Гжендович Ярослав – описание книги | Легендарные фантастические сериалы | Издательство АСТ [online], ast.ru [dostęp 2019-02-07] (ros.).
  50. ↑ «Владыка ледяного сада: В сердце тьмы» Гжендович Ярослав – описание книги | Легендарные фантастические сериалы | Издательство АСТ [online], ast.ru [dostęp 2019-02-07] (ros.).
  51. ↑ «Владыка ледяного сада. Носитель судьбы» Гжендович Ярослав – описание книги | Шедевры фэнтези | Издательство АСТ [online], ast.ru [dostęp 2019-02-07] (ros.).
  52. ↑ «Владыка ледяного сада. Конец пути» Гжендович Ярослав – описание книги | Шедевры фэнтези | Издательство АСТ [online], ast.ru [dostęp 2019-02-07] (ros.).
  53. ↑ Gaspadar Ledzânoga Sadu. T. 1 / Âraslaǔ Gžèndovìč ; peraklalì z polʹskaj Maryâ Puškìna ì Alena Pâtrovìč. [online], katalog.nukat.edu.pl [dostęp 2024-10-16].
  54. ↑ Gra planszowa – Pan Lodowego Ogrodu w serwisie wspieram.to
  55. ↑ The Lord of the Ice Garden [online], BoardGameGeek [dostęp 2022-07-03] (ang.).
  56. ↑ Powstają gry o Panu Lodowego Ogrodu i Thorgalu. Polskie studio chce powalczyć z Wiedźminem 4, „Eurogamer.pl”, 8 marca 2024 [dostęp 2024-06-03] (pol.).
  57. ↑ a b Na Wiedźminie się nie skończy? Mighty Koi zapowiada dwie duże gry, na punkcie których możecie oszaleć [online], CHIP - Technologie mamy we krwi!, 8 marca 2024 [dostęp 2024-06-03] (pol.).
  58. ↑ Nocny wędrowiec z kilkoma interesującymi szczegółami. Ujawniono czas rozgrywki [online], gram.pl, 18 marca 2024 [dostęp 2024-06-03] (pol.).


Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Pan_Lodowego_Ogrodu&oldid=75311750”