Państwo hukwaldzkie
Państwo hukwaldzkie (cz. Hukvaldské panství, pełna nazwa: Olomoucké knížecí arcibiskupské panství Hukvaldy, léno Koruny české, niem. Olmützer Fürst-Erzbischöfliche Herrschaft Hochwald, Lehen der böhmischer Krone) – historyczne państwo (latyfundium) feudalne w północno-wschodnim Margrabstwie Moraw z centrum administracyjnym w Hukvaldach, od połowy XIII wieku należące jako lenno Królestwa Czech do biskupów ołomunieckich (od 1744 arcybiskupów). W XVI wieku w procesie wchłaniania okolicznych włości biskupich do państwa hukwaldzkiego osiągnęło ono znaczne rozmiary i pod koniec wieku oprócz zamku w Hukwaldach obejmowało również 2 miasta (Morawska Ostrawa i Příbor), 3 miasteczka (Brušperk, Frenštát i Mistek) i 29 wsi. Od tamtej pory terytorium państwa nie ulegało znaczącym zmianom. W połowie XIX wieku, podczas wprowadzania w Austrii nowoczesnego podziału administracyjnego likwidującego stare struktury feudalne, państwo hukwaldzkie przekształciło się w wielki majątek ziemski.
Historia
edytuj
Pierwszym znanym właścicielem majątku hukwaldzkiego był Arnold z Hückeswagen, który uzyskał go jako lenno od króla czeskiego Przemysła Ottokara I za służbę dyplomatyczną w Anglii. W czeskich dokumentach występował jako świadek w latach 1234–1237. Arnold w swym majątku najpierw założył gród Stary Jiczyn, który miał również chronić granicę Królestwa Czech od strony Polski i Węgier. Po Arnoldzie dobra hukwaldzkie objął jego syn, Franko. Udało się mu uniknąć większego spustoszenia podczas ataku Mongołów w 1241 roku, jednak kolonizacja obszaru nie nabrała większego rozmachu. Pomiędzy rokiem 1252 a 1258 swe włości, rozciągające się pomiędzy Sedlničką, Odrą, Ostrawicą[a] a północnym skłonem Beskidu Morawsko-Śląskiego, sprzedał biskupowi ołomunieckiemu Brunowi ze Schauenburga. Biskup Bruno południowo-zachodnią część zyskanej ziemi (okolice Przyboru, Hukwaldu i Frensztatu) przydzielił z powrotem Frankowi z Hückeswagen, natomiast część wschodnią (okolice Bruszperku i Mistka) włączył do włości biskupich.
Następnie biskup Bruno we wschodniej części, która była dotąd przeważnie zalesiona (spośród wsi istniały prawdopodobnie tylko Staříč i Paskov), rozpoczął akcję kolonizacyjną. Biskup ten uchodził długo za germanizatora Moraw, a wiele z nowych osad otrzymywało niemieckie nazwy. Z opinią taką nie zgadzała się m.in. Libuše Hrabová, która po analizie źródeł z czasów kolonizacji północnych Moraw, przypisała wiele lokacji jego ministeriałom, a nie jemu samemu. Mieli oni przybyć za biskupem jako drobni rycerze, chłopów miało za nim przybyć jednak dużo mniej, a nowo zakładane osady były raczej mieszane[1]. Nowe miejscowości rozdawał często w lenno (1267 Fryčovice, 1272 Bělá, 1277 Sviadnov). W zachodniej części Franko (już jako lennik biskupów) najpierw przeniósł swą siedzibę do Přiboru a następnie rozpoczął budowę zamku Hukvaldy (Hückeswalde). W latach 70. XIII wieku lenno przejęli Jindřich i Blud, w 1285 piszący się „z Hukwald”, co świadczy o tym, iż gród ten już służył jako centrum lenna. Oprócz niego zarządzali zamkiem Šostýn i podejmowali zakładanie nowych wsi (np. Kozlovice – 1294). Z kolei we wschodniej części włości biskupich biskupa Bruno zastąpił Dětřich z Hradce (1281–1302), który – poza kontynuacją kolonizacji – dużą część majątku oddał w lenno rodzinie Stangów, co utworzyło w 1288 maństwo misteckie. W 1299 wymieniona jest wieś Metylovice w związku z zasiedlaniem okolic dzisiejszego Frydlantu, który w 2 połowie XIV wieku również uzyskali Stangowie, co z kolei utworzyło mistecko-frydlanckie maństwo (Místek, Frýdlant, Sviadnov, Malé Kunčice, Bahno, Hodoňovice, Metylovice).
Przed 1316 rokiem lenno Hückeswagenów uzyskali ołomunieccy kanonicy Dětřich i Jindřich z Füllsteina, a w 1327 było ono we władaniu Jindřicha z Kytlic. Był to okres w Królestwie Czech wysoce niespokojny; również w państwie hukwaldzkim panoszyli się raubritterzy. Sytuacja uspokoiła się za panowania Karola IV Luksemburskiego. W 1400 roku całe państwo hukwaldzkie zastawiono królowi węgierskiemu Zygmuntowi Luksemburskiemu, który przekazywał je dalej w lenno (np. w 1438 Janowi Čapkowi z Sán). W 1466 król czeski Jerzy z Podiebradów odkupił je dla biskupa Tasa z Boskovic (1457–1482), który jednak w 1478 r. zastawił je ponownie Černohorskim z Boskovic. W 1512 r. odzyskał je biskup Stanislav I. Thurzo. Odtąd biskupi zarządzali nim prawie bez przerwy, z wyjątkiem lat 1593–1596 i 1617.
W połowie XVI wieku państwo hukwadzkie składało się z zamku Hukvaldy, miasta Morawska Ostrawa, miasteczek Přibor, Brušperk i Frenštat oraz 17 wsi. Ponadto w okolicy znajdowało się wiele mniejszych, dzierżawionych włości biskupich - niektóre z nich stanowiły enklawy wewnątrz państwa hukwaldzkiego. Biskupi ołomunieccy prowadzili od połowy XVI wieku starania, aby zyskać te włości na trwałe i włączyć je do większych majątków. W ten sposób do państwa hukwaldzkiego pozyskali Przywóz (1555), Závišice (1561), Rychaltice (1570), Véskę (1577) oraz całe mistecko-frydlanckie państwo (1584), które wcześniej było zakupione przez cieszyńskich Piastów. Jednocześnie wykorzystując zadłużenie swych wasali biskupi ołomunieccy starali się przyłączać ich lenna do swego państwa, co stwarzało jednak problemy ekonomiczne i zmuszało do zastawiania części majątku.
W 1760 zarząd państwa przeniesiono do nowo wybudowanego pałacyku. Dwa lata później zamek spłonął od uderzenia piorunu i opustoszał.
W 1835 państwo hukwaldzkie obejmowało około 20 tysięcy hektarów, zamieszkałych przez 32 tysiące osób (w większości katolików, jedynie 19 nie-katolików i 43 żydów). Z etnicznego punktu widzenia były to dwie grupy: Wałasi zamieszkujący około 20 miejscowości[b] na Pogórzu Morawsko-Śląskim na południe od Wysoczyzny Příborskiej (cz. Přiborská parkohatina) wokół centralnego masywu Ondřejník i Lasi w północnej. Zdecydowana większość posługiwała się na co dzień gwarami laskimi (morawskimi), z polskim lub słowackim akcentem, jedynie w Prchalovie oraz w Skotnicach posługiwano się językiem niemieckim (w 1900 roku obie miejscowości były już w większości czeskojęzyczne). Gospodarka w największym stopniu oparta była na rolnictwie, ponadto istniały huty żelaza we Frydlancie, Czeladnej i Witkowicach. W 1852 państwo hukwaldzkie zostało zamienione w wielki majątek ziemski.
Spis miejscowości (1835)
edytuj
| osada | status | liczba mieszkańców |
|---|---|---|
| Brušperk | miasto chronione | 2781 |
| Frenštát | miasto chronione | 4483 |
| Příbor | miasto chronione | 4760 |
| Morawska Ostrawa | miasto chronione | 1712 |
| Mistek | miasto | 2601 |
| Frydlant nad Ostrawicą | miasteczko | 1905 |
| Hukvaldy | wieś | 526 |
| Antonínov | wieś | 452 |
| Bezkyd | wieś | 433 |
| Bordovice | wieś | 366 |
| Chlebovice | wieś | 488 |
| Čeladná | wieś | 1657 |
| Drnholec | wieś | 219 |
| Fryčovice | wieś | 1197 |
| Hájov | wieś | 354 |
| Hodoňovice | wieś | 318 |
| Klokočov | wieś | 558 |
| Skotnice | wieś | 421 |
| Kozlovice | wieś | 1326 |
| Velké Kunčice | wieś | 1311 |
| Malé Kunčice | wieś | 342 |
| Koloredov | wieś | 835 |
| Lhotka | wieś | 433 |
| Lichnov | wieś | 924 |
| Lysůvky | wieś | 139 |
| Metylovice | wieś | 1156 |
| Měrkovice | wieś | 295 |
| Myslík | wieś | 488 |
| Mniší | wieś | 409 |
| Kopřivnice | wieś | 972 |
| Ostravice | wieś | 1317 |
| Palkovice | wieś | 1662 |
| Prchalov | wieś | 253 |
| Pstruží | wieś | 521 |
| Ptáčník | wieś | 128 |
| Rychaltice | wieś | 611 |
| Sýkorec | wieś | 110 |
| Sklenov | wieś | 568 |
| Staříč (Starý) | wieś | 1229 |
| Nový Staříč | wieś | 208 |
| Závišice | wieś | 335 |
| Sviadnov | wieś | 440 |
| Tichá | wieś | 1321 |
| Trojanovice | wieś | 1914 |
| Vlčovice | wieś | 283 |
| Vítkovice | wieś | 199 |
| Větřkovice | wieś | 402 |
| Zelinkovice | wieś | 229 |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Średniowieczna kolonizacja w pracach historyków czeskich. W: Dorota Leśniewska: Kolonizacja niemiecka i na prawie niemieckim w średniowiecznych Czechach i na Morawach w świetle historiografii. Poznań-Magdeburg: 2004, s. 154. ISBN 83-7063-402-8. ISSN 0079-4651.
Uwagi
edytuj- ↑ Przeprowadzana krótko potem kolonizacja osadnicza wymusiła uregulowanie granicy pomiędzy Morawami a Śląskiem na rzece Ostrawicy w 1261 roku, zob. Idzi Panic: Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod redakcją Idziego Panica. T. II: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528 roku). Cieszyn: Starostwo Powiatowe, 2010, s. 50. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Jako wałaskie Gregor Wolny określił 20 miejscowości: Beskid, Bordowitz, Czeladna, Friedland, Hodoniowitz, Kozlowitz, Groß und Klein Kuntschitz, Lichnau, Lhotka, Metellowitz, Mierkowitz, Mislik, Mischy, Ostrawitz, Palkowitz, Pstruschy, Tichau, Trojanowitz i Weltschotitz.
Bibliografia
edytuj- Miloň Dohnal: Hukvaldské panství v období středověké kolonizace. Sborník prací Pedagogické fakulty v Ostravě.. Řada Historica-Geographica, 1987. (cz.).
- Gregor Wolny: Die Markgrafschaft Mähren. I. Band: Prerauer Kreis.. Brünn: L. W. Seidelschen Buchhandlung, 1835. (niem.).
- Velkostatek Hukvaldy: Inventář.. Stanislava Kovářová, Květoslava Haubertová, Milena Kallerová. Olomouc: Zemský archiv v Opavě, 2006. (cz.).
- Piotr Nowicki: Beskid Śląsko-Morawski. Warszawa: PTTK "Kraj", 1997, s. 96–99. ISBN 83-7005-387-4.