Pałac Lubomirskich w Warszawie
Pałac Lubomirskich – pałac znajdujący się przy placu Żelaznej Bramy 10 w Warszawie.
 nr rej. 637 z 1.07.1965
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
Jakub Hempel – przebudowa 1791-1793 |
| Ukończenie budowy |
przed 1712 |
| Ważniejsze przebudowy |
1791–1793, 1928, odbudowa 1947–1951, przesunięcie w 1970 |
| Zniszczono |
spalono w 1939 |
| Pierwszy właściciel |
rodzina Radziwiłłów |
| Kolejni właściciele |
1730 Jan Zygmunt Deybel, 1790 rodzina Lubomirskich, 1816 Izydor Krasiński, 1828 rząd Królestwa Polskiego,1834 Abraham Simon Cohen, 1938 Urząd Miasta Warszawy |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′22″N 21°00′05″E/52,239444 21,001389
| |
Historia
edytuj
.jpg)
W XVIII wieku rodzina Radziwiłłów kupiła północne tereny podwarszawskiego miasteczka Wielopole. Przed 1712 wybudowała tam swoją posiadłość. W 1730 r. pałac należał już do architekta Jana Zygmunta Deybla. W 1760 w pałacu zaczęła się przebudowa w stylu późnobarokowym, lecz nie została zakończona. Pracami remontowymi kierował Jakub Fontana.
W 1790 r. nieruchomość kupił Aleksander Lubomirski[1]. W latach 1791–1793 pałac przebudowano w stylu klasycystycznym według projektu Jakuba Hempla. Między innymi została dodana kolumnada, składająca się z 10 potężnych kolumn oraz piętrowe oficyny od podwórza i piętro w korpusie głównym. W latach 90. XVIII wieku w pałacu mieszkała m.in. Rozalia Lubomirska, żona Aleksandra Lubomirskiego, jedyna Polka ścięta na gilotynie w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
W 1816 r. córka Aleksandra Lubomirskiego sprzedała pałac generałowi Izydorowi Krasińskiemu. W latach 1828–1834 pałac był własnością rządu Królestwa Polskiego mieszcząc urzędy i lazaret podczas powstania listopadowego. W 1834 r. posiadłość kupił finansista Abraham Simon Cohen. W tym okresie często przebudowywano pałac, aby mógł przynosić jak największe zyski. Umieszczono tu sklepy, stragany i małe mieszkania, a handlowy charakter budynku spotęgowało wybudowanie Gościnnego Dworu, w 1841 roku. W 1858, właścicielem budynku został Icek Blass z Góry Kalwarii. W pałacu urządzono „sale wiedeńskie”, gdzie odbywały się publiczne potańcówki[2]. Prawdopodobnie w 1872 na piętrze pałacu powstała synagoga, która funkcjonowała tam do 1940[3].
Nieremontowany pałac, przez wiek XIX i początki XX wieku podupadał. W 1928 Wacław Moszkowski przekształcił pałac na kamienicę czynszową, nadbudowując budynek o jedno piętro.
W 1938 nieruchomość kupił magistrat i wówczas podjęto decyzję o renowacji. Do realizacji planów nie doszło ze względu na wybuch II wojny światowej. Już w pierwszych dniach wojny doszło do zniszczenia pałacu. Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku pałac został uszkodzony[4].
W latach 1947–1950 pałac odbudowano pod kierunkiem Tadeusza Żurowskiego. Wykorzystano klasycystyczny projekt Jakuba Hempla, obniżając gmach w porównaniu z 1939 rokiem o jedno piętro[4].
W 1970 zdecydowano o przesunięciu pałacu z pierwotnego miejsca w taki sposób, aby zasłonił halę Gwardii, a jego kolumnada zamknęła perspektywę głównej alei Ogrodu Saskiego[5]. Według relacji środowiskowych pomysłodawcą operacji był Marian Spychalski[6], a opracował ją Aleksander Mostowski. Operacja obrotu trwała półtora miesiąca, od 30 marca do 18 maja 1970[7]. Pałac odcięto od murów i fundamentów i na specjalnych kratownicach, po torach, powoli przesuwano na wyznaczone miejsce[8]. W efekcie budowlę z powodzeniem obrócono o 74 stopnie[9] (według innego źródła o 78 stopni)[10]. Po zakończeniu operacji pałac bez oficyn stanął prostopadle do Osi Saskiej[7]. Przed pałacem ustawiono cztery kamienne lwy dłuta Jana Biernackiego stojące pierwotnie przed gmachem Ministerstwa Spraw Wojskowych przy ul. 6 sierpnia[11].
W 1985 przed pałacem wzniesiono monumentalny pomnik Poległym w Służbie i Obronie Polski Ludowej autorstwa Jana Bohdana Chmielewskiego, nazywany przez warszawiaków „pomnikiem utrwalaczy” lub „ubeliskiem”. Monument rozebrano w 1991 r.
16 listopada 2010 r. przed pałacem Lubomirskich odsłonięto Pomnik Tadeusza Kościuszki ufundowany przez bank Citi Handlowy[12]. Pomnik jest repliką pomnika autorstwa Antoniego Popiela, odsłoniętego w Waszyngtonie 9 maja 1910 r.
Obecnie w pałacu swoje siedziby mają Business Centre Club, Centrum Prasowe Pałac Lubomirskich oraz Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie.
Na fasadzie budynku (od strony wschodniej) znajduje się odsłonięta w marcu 1952 r. tablica upamiętniająca obrzucenie 15 sierpnia 1943 granatami przez oddział Gwardii Ludowej tramwaju z hitlerowcami[13].
Przypisy
edytuj- ↑ Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 28, maj 2023.
- ↑ Maria Irena Kwiatkowska, Marek Kwiatkowski, Historia Warszawy XVI-XX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 64-65.
- ↑ Eleonora Bergman: „Nie masz bóżnicy powszechnej”. Synagogi i domy modlitwy w Warszawie od końca XVIII do początku XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2007, s. 254. ISBN 978-83-7181-391-7.
- ↑ a b Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 35, maj 2023.
- ↑ Tadeusz Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 79. ISBN 83-223-2047-7.
- ↑ Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 37, maj 2023.
- ↑ a b Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 38, maj 2023.
- ↑ Jarosław Tarań: Obracanie Pałacu Lubomirskich. [w:] Warszawa. Zdjęcia Jarosława Tarania [on-line]. Ośrodek KARTA, 2.04.1970. [dostęp 2011-12-29].
- ↑ Charakterystyka przesunięcia gmachu.
- ↑ Tadeusz Stefan Jaroszewski: Pałac Lubomirskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 56.
- ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 222.
- ↑ Pomnik Tadeusza Kościuszki wreszcie w Warszawie. citibank.pl, 17 listopada 2010. [dostęp 2014-05-23].
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 267. ISBN 83-01-06109-X.