Półuncjała

Półuncjała (Semiuncjała) – pierwszy rodzaj pisma stworzony w średniowieczu. Badacze pisma charakteryzują kilka odmian półuncjały, a różnice wynikają z rozbicia wczesnośredniowiecznej Europy na państwa narodowe i plemienne oraz z ukształtowania się kilku, utrzymujących bardzo słabe kontakty, ośrodków władzy i kultury.

Przykład półuncjały.

Najstarszy znany dokument pisany półuncjałą powstał tuż po 486 roku: jest to palimpsest zawierający roczniki konsularne od 439 do 486 roku.

Charakterystyka półuncjały

Pojawienie się półuncjały w VI wieku było przełomem w dotychczasowej historii pisma. Wszystkie starsze pisma (z wyjątkiem pewnych elementów w kursywie młodszej) miały litery jednakowej wysokości, tymczasem półuncjała wprowadziła różną wysokość liter. Sporo z nich miało wydłużenia górne i dolne zdecydowanie wysuwające się z linii tekstu w przestrzeń między wierszami. Półuncjała, mimo że wciąż była pismem majuskulnym, posiadała więc pewne cechy pisma minuskulnego.

Litery były wyraźnie zaokrąglone, mocno cieniowane i pisane płynnie. Pojawiły się linie łączące ze sobą litery wyrazu: to efekt szybkiego pisania i jednocześnie sposób na przyspieszenie. Wyrazy były od siebie oddzielane odstępami, choć brak było jeszcze interpunkcji.

W tekstach pisanych półuncjałą wprowadzano także kapitałę: pisano nią inicjały, tytuły, nazwy etc. Są to więc początki komplementarnego funkcjonowania podwójnego alfabetu, liter majuskulnych, dzisiaj zwanych wersalikami lub po prostu „wielkimi literami”, oraz liter minuskulnych.

Pismo iroszkockie

Współczesna tablica informacyjna napisana pismem gaelickim w języku irlandzkim.

Półuncjała była podstawą dla rozwoju pisma iroszkockiego, czyli insularnego (scriptura scottica). Gdy po upadku Cesarstwa rzymskiego na kontynencie europejskim zapanował zamęt polityczny i społeczny, a antyczna kultura i nauka upadły, w klasztorach wysp brytyjskich mnisi przepisywali stare księgi zapełniając karty półuncjałą, z której około VIII wieku powstało irlandzko-angielskie okrągłe pismo kodeksowe.

Mnisi iroszkoccy wyruszający na kontynent z misją chrystianizacji ludów zamieszkujących nie tylko tereny dawnego imperium rzymskiego, ale i ziemie, gdzie nigdy nie stanęła stopa rzymskiego legionisty, przywozili ze sobą kodeksy z tekstami zapisanymi insularną odmianą pisma półuncjalnego. Wywarło ono olbrzymi wpływ na pisma używane wówczas w państwach europejskich i doprowadziło do ukształtowania się nowego rodzaju pisma.

W półuncjale iroszkockiej słowa są rozdzielone, ligatury i abrewiacje dość liczne, a inicjały otaczane ornamentem z czerwonych punktów. Występują również znaki umowne oraz skróty zastępujące niektóre słowa.

Najważniejsze zabytki scriptura scottica to irlandzka Księga z Kells (ok. 800 r.) oraz belgijski Ewangeliarz Maesyck z VIII wieku.

Zobacz też

• uncjała

Bibliografia

• Aleksander Gieysztor: Zarys dziejów pisma łacińskiego. Warszawa: 2009.
• Władysław Semkowicz: Paleografia Łacińska. Kraków: 2011.
• Henryk Szymański: Nauki Pomocnicze Historii. Warszawa: 2001.

Linki zewnętrzne

• Koninklijke Bibliotheek: Uncial and half-uncial. (ang.)