Wikipedia

Ostrożeń lancetowaty

gatunek rośliny

Ostrożeń lancetowaty (Cirsium vulgare (Savi.) Ten.) – gatunek wieloletniej rośliny zielnej należący do rodziny astrowatych. Gatunek kosmopolityczny, szeroko rozprzestrzeniony na wszystkich kontynentach (poza Antarktydą) i na wielu wyspach[4]. W Polsce bardzo pospolity[5]. We florze Polski gatunek ten ma niepewny status[6].

Ostrożeń lancetowaty
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Carduoideae

Rodzaj

ostrożeń

Gatunek

ostrożeń lancetowaty

Nazwa systematyczna
Cirsium vulgare (Savi.) Ten.
Fl. Napol. 5 209 1835[3]
Synonimy
  • Cirsium lanceolatum (L.) Scop.
Multimedia w Wikimedia Commons

Morfologia

edytuj
Łodyga
Wzniesiona, zwykle gałęzista, kolczasto oskrzydlona, słabo ulistniona. Osiąga od 0,6 do 1,5 m wysokości[6].
Liście
Zatokowato pierzastodzielne lub pierzastosieczne, zbiegające po pędzie, o silnie kolczastych odcinkach. Górna powierzchnia gładka lub pomarszczona i pokryta kłującymi szczecinkami, dolna mniej lub bardziej intensywnie białoszaro owłosiona. Nerwacja wyraźna[5].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki wyrastające zazwyczaj pojedynczo, czasami po dwa na oskrzydlonych szypułach. Listki okrywy lancetowate z długą, kłującą, żółtą szczecinką na szczycie. Wszystkie kwiaty w koszyczku purpurowe, obupłciowe i wyłącznie rurkowate. Mają 5-łatkową koronę dwu- lub trzykrotnie krótszą od rurki[5].
Owoc
Gładka niełupka o długości 4-5 mm. Jest szarawa lub brunatna, czasami z podłużnymi, czarnymi plamami i z puchem kielichowym o długości do 30 mm[5].
  •  
    Pokrój
  •  
    Liście
  •  
    Koszyczek
  •  
    Owoce

Biologia i ekologia

edytuj
Rozwój
Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W Polsce kwitnie w okresie od czerwca do września. Kwiaty przedprątne, zapylane przez owady[7]. Nasiona rozsiewane przez wiatr, oraz przez zwierzęta (przyczepiają się do ich sierści i piór). W rozsiewaniu biorą udział także mrówki, nasiona posiadają bowiem elajosom. Niektóre kiełkują już jesienią, większość dopiero wiosną następnego roku[5].
Siedlisko
Głównie siedliska ruderalne; przydroża, brzegi lasów, zarośli, nieużytki, wysypiska, tereny kolejowe, pastwiska. W górach występuje po regiel dolny. Roślina światłolubna[5]. Gatunek charakterystyczny dla klasy Artemisietea[8].
Korelacje międzygatunkowe
Na pędach ostrożnia lancetowatego pasożytują niektóre gatunki grzybów: Golovinomyces cichoracearum, Puccinia cnici i Ramularia cynarae[9].
Genetyka i zmienność
Liczba chromosomów 2n = 68[10]. Występuje w dwóch podgatunkach: Cirsium vulgare subsp. crinitum (Boiss. ex DC.) Arènes i Cirsium vulgare subsp. silvaticum (Tausch) Arènes[3]. Tworzy mieszańce z ostrożniem krótkołodygowym (Cirsium acaule), ostrożniem siwym (Cirsium canum), ostrożniem błotnym (Cirsium palustre), ostrożniem głowaczem (Cirsium eriophorum) i in.[10]

Zastosowanie

edytuj
  • Korzeń jednorocznego ostrożnia lancetowatego jest jadalny, w smaku przypomina bulwy topinambura. Indianie z plemienia Thompson z pokrojonych kawałków gotowali zupę, używając do tego celu zarówno świeżych, jak i suszonych korzeni. Jadalne po ugotowaniu są także młode szypułki kwiatowe oraz młode liście pozbawione kolczastych szczecinek i pąki kwiatowe (dzień przed ugotowaniem moczy się je w wodzie z solą)[11].
  • Suszone kwiaty można użyć zamiast podpuszczki do ścinania mleka[11].

Obecność w kulturze i sztuce

edytuj

Okaz ostrożenia, w postaci rozwiniętej rośliny z koszyczkami kwiatowymi, jest widoczny w tle malarskim sceny "Hołd Trzech Króli" w ołtarzu Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie[12].

Prawdopodobnie jest tym gatunkiem tzw. ostu, który został symbolem narodowym Szkocji[13].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b The Plant List [online] [dostęp 2018-02-24].
  4. ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2018-02-24].
  5. ↑ a b c d e f Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  6. ↑ a b Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1990, s. 230. ISBN 83-217-2710-7.
  7. ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  8. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.
  9. ↑ Wiesław Mułenko, Tomasz Majewski, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, A preliminary checklist of micromycetes in Poland. Wstępna lista grzybów mikroskopijnych Polski, Kraków: W. Szafer. Institute of Botany, PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-75-4
  10. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  11. ↑ a b Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
  12. ↑ Władysław Szafer: Kwiaty w ołtarzu Wita Stwosza, w: "Kwiaty w naturze i sztuce", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 102-117
  13. ↑ Scottish or spear thistle [online], Wild Scotland [dostęp 2023-05-22].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Ostrożeń_lancetowaty&oldid=70822062”