Ossoria (herb szlachecki)
Ossoria – polski herb szlachecki, noszący zawołania Hosoryja, Osoryja i Szarza[6]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480[7]. Ossoria jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku[8].
 Herb Ossoria | |
| Typ herbu | |
|---|---|
| Zawołanie |
Hosoryja, Osoryja, Szarza |
| Alternatywne nazwy |
Scharza[1], Ossorya[2], Osorya[3], Ozorya, Poświst, Szarza, Sarza, Starza[4], Ossorja, Sztarza[5], Ossolynczyk[6] |
| Pierwsza wzmianka | |
Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej, sandomerskiej, lubelskiej i sieradzkiej[9]. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Ossoria, należy wymienić Konarskich[10] i Tyrawskich[11].
Ossorii używała też Emilia Sczaniecka[12].
Opis herbu
edytujOpis historyczny
edytuj
Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco[1]:
Stharza, que rotam ceruleam absque pecia, quam super imposita crux, in campo rubeo defert pro insigni. Genus Polonicum in quo viri ciuiles et humani.
Po przetłumaczeniu:
Ossoria, która koło niebieskie bez części, którą dopełnia wyżej nałożony krzyż, w polu czerwonym ma za znak. Ród polski, w którym mężczyźni ludzcy.
Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Bartosza Paprockiego i Szymona Okolskiego, opisuje herb[3]:
Ma być koło żółte, którego dzwona jednego u góry prosto nie masz, ale miasto niego, krzyż czy miecz otłuczony prosto stoi, w polu czerwonem, na hełmie trzy pióra strusie.
Opis współczesny
edytujOpis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[a]:
Na tarczy w polu czerwonym, złote koło wyszczerbione ze srebrnym krzyżem.
W klejnocie trzy pióra strusie.
Labry herbowe czerwone, podbite złotem.
Geneza
edytujNajwcześniejsze wzmianki
edytujHerb był również wspomniany w zapiskach sądowych z 1396 roku[4].
W wyniku unii horodelskiej w 1413 roku, herb został przeniesiony na Litwę. Do rodu Ossoriów przyjęty został wówczas bojar (według Władysława Semkowicza, najprawdopodobniej pochodzący ze żmudzi), o imieniu Twerbud (Twerbuth, Twiributh). Adoptującym do rodu polskiego był Mikołaj z Korabiewic, który do aktu przywiesił swą pieczęć[8].
Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz[1].
Herbowni
edytujLista Tadeusza Gajla
edytujLista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)[13]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla[14] (132 nazwiska[15]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Ossoria. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Ossoria[15]:
Tadeusz Gajl, Herbarz Polski
|
Pozostałe nazwiska
edytujJury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwiskach Bałtowski i Żyburtowicz[16].
Odmiany
edytujOdmiany herbu Ossoria  |
Odmiany arystokratyczne herbu Ossoria  |
Herby uznawane za odmiany tylko przez pojedynczych heraldyków  |
 |
Galeria
edytuj-
Ekslibris z herbem Ossoria, należący do Wojciecha Dobieckiego -
Szkatuła cukrowa z herbem Ossoria, datowana na XIX wiek
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 20 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
- ↑ Tadeusz Gajl, Ossorya: Nazwiska [online], gajl.wielcy.pl [dostęp 2021-06-14].
- ↑ a b Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. 7, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 585 [dostęp 2021-05-22].
- ↑ a b Juliusz Karol Ostrowski, Księga herbowa rodów polskich, Księgarnia Antykwarska B. Bolcewicza, 1906, s. 388 [dostęp 2021-04-03].
- ↑ Genealogia dynastyczna [online], web.archive.org, 25 grudnia 2014 [dostęp 2021-06-14] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-25].
- ↑ a b Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 141, ISBN 83-7391-166-9.
- ↑ Długosz 1885 ↓, s. 24.
- ↑ a b Władysław Semkowicz (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. VIII, Kraków: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1928, s. 140.
- ↑ Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 169, ISBN 83-7391-166-9.
- ↑ Niesiecki 1840 ↓, s. 182–187.
- ↑ Niesiecki 1842 ↓, s. 171–173.
- ↑ Emilia Helena Sczaniecka z Łagowca h. Ossoria [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2022-04-28].
- ↑ Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.
- ↑ Gajl 2007 ↓, Bibliografia.
- ↑ a b Gajl ↓, Linki zewnętrzne.
- ↑ Łyczkowski ↓.
Bibliografia
edytuj- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. V, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1840, s. 479.
- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. IX, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1842, s. 471.
- Tadeusz Gajl, Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 543, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252.
Linki zewnętrzne
edytuj- Tadeusz Gajl: Nazwiska. gajl.wielcy.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
- Jury Łyczkowski: Herby szlachty litwińskiej. lyczkowski.net. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
- Dzieje zasobu. agad.gov.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).