Operacja desantowa kerczeńsko-teodozyjska

Operacja desantowa kerczeńsko-teodozyjska – lądowanie wojsk radzieckich na Półwyspie Krymskim w grudniu 1941 roku podczas kampanii krymskiej.

Operacja desantowa kerczeńsko-teodozyjska

II wojna światowa, front wschodni
Walki uliczne na Krymie, marzec 1942 roku
Czas	26 grudnia 1941 – 2 stycznia 1942
Miejsce	Półwysep Krymski
Terytorium	ZSRR
Przyczyna	wsparcie dla oblężonego Sewastopola
Wynik	częściowe powodzenie operacji
Strony konfliktu
ZSRR III Rzesza
Dowódcy
Dmitrij Kozłow Lew Mechlis Filip Oktiabrski Erich von Manstein Wolfram von Richthofen
Siły
41 930, (początkowo) 249 800 żołnierzy (finalnie) 238 czołgów, 404 samoloty 25 000, (początkowo) 232 549 żołnierzy (finalnie) 200 czołgów, 57 dział, ponad 800 samolotów
Straty
570 601 38 362
brak współrzędnych

Przebieg linii frontu na Krymie w maju 1942 roku

Gen. Erich von Manstein na froncie pod Kerczem

Operacja została podjęta w celu odblokowania Sewastopola oblężonego przez niemiecką 11. Armię Ericha von Mansteina oraz wojska rumuńskie oraz wyzwolenia całego Krymu.

Sytuacja przed operacją

7 grudnia 1941 roku Stawka wydała wojskom Frontu Północno-Kaukaskiego rozkaz przygotowania w ciągu dwóch tygodni operacji desantowej na Półwysep Kerczeński, z którego zamierzano jak najszybciej odblokować otoczoną od paru miesięcy twierdzę Sewastopolską.

Plan operacji zakładał jednoczesne wysadzenie dywizji 51. i 44. Armii w rejonie Kerczu i Teodozji. Wojska miała desantować Flota Czarnomorska, dowodzona przez wiceadmirała Filipa Oktiabrskiego, oraz wchodząca w jej skład Flotylla Azowska dowodzona przez kontradmirała S. Groszkowa. Datę rozpoczęcia operacji wyznaczono na 21 grudnia. Postanowiono jednocześnie wysadzić wojska 51. Armii gen. Władimira Lwowa na północnym i wschodnim wybrzeżu Półwyspu Kerczeńskiego, a 44. Armię gen. A. Pietruszkowa na południowym wybrzeżu i bezpośrednio w porcie Teodozji. Desant morski miał być wsparty przez desant powietrzny, wysadzony w rejonie Władysławowki. Miał on za zadanie przejąć znajdujące się tam nieprzyjacielskie lotniska.

Dowództwo Frontu Północno-Kaukaskiego pod koniec grudnia 1941 przydzieliło siły ok. 42 tys. żołnierzy do operacji desantowej przeciwko 25 tys. żołnierzy niemieckich i rumuńskich.

Flota radziecka nie posiadała okrętów desantowych, więc wojska transportowano zarówno dużymi okrętami, jak i barkami czy kutrami rybackimi.

Oczekiwanie na krążowniki „Krasnyj Krym” i „Krasnyj Kawkaz” opóźniło termin rozpoczęcia operacji.

17 grudnia 11. Armia gen. Mansteina rozpoczęła szturm twierdzy Sewastopolskiej. O godzinie 6:10 rozpoczęło się artyleryjskie przygotowanie, trwające z powodu oszczędności amunicji tylko trzy minuty. Pierwsze dwa dni walk spowodowały, że radzieckie dowództwo miało powody do głębokiego zaniepokojenia rozwojem sytuacji. Straty w ciągu tych dni wyniosły 3,5 tysiąca zabitych i rannych żołnierzy. Samodzielna Armia Nadmorska wprowadziła do walki swoje nieliczne odwody.

Na trwożne meldunki z Sewastopola Stawka zareagowała natychmiast. 20 grudnia zostały wydane rozkazy: wiceadmirałowi Oktiabrskiemu – przesunięcie operacji na późniejszy termin, dowódcy Frontu Zakaukaskiego – natychmiastowego przerzucenia do Sewastopola dywizji i dwóch brygad piechoty oraz wsparcia osłony lotniczej, co najmniej pięciu pułków lotnictwa myśliwskiego. Sewastopolski Rejon Obrony podporządkowany został dowództwu Frontu Zakaukaskiego, które podjęło decyzję natychmiastowego skierowania do twierdzy z Noworosyjska 79. Brygady Piechoty Morskiej, a następnie z Tuapse 345. Dywizji Strzeleckiej z 44. Armii. Związki te miały wziąć udział w przygotowywanej operacji desantowej.

Rano 21 grudnia oddziały te zostały wyładowane w porcie w Sewastopolu i od razu przystąpiły do walki. Szturm Sewastopola, który zmusił do zaangażowania w jego odparcie znaczne siły Floty Czarnomorskiej oraz niektóre związki przewidziane do operacji desantowej (79. Brygada Piechoty Morskiej, 345. Dywizja Strzelecka), spowodował, że dowództwo frontu musiało zmienić swoje plany.

Przygotowania do operacji

Ostatecznie zdecydowano operację przeprowadzić w dwóch terminach: 26 grudnia na Półwyspie Kerczeńskim miały lądować oddziały 51. Armii, a 29 grudnia powinny wylądować oddziały 44. Armii.

51. Armia otrzymała uzupełnienie w postaci: 224. Dywizji Górskiej, 390. Dywizji Strzeleckiej, 83. Brygady Piechoty Morskiej, 12. Brygady Strzeleckiej, 105. Pułku 77. Dywizji Górskiej oraz oddziałów artylerii i saperów.

51. Armia przed operacją skoncentrowała się w rejonie Tamania i Tiemriuka. Dowództwo Flotylli Azowskiej razem z dowództwem 51. Armii przybyło do Tiemriuka.

W czasie oczekiwania na desant oddziały szkoliły się w prowadzeniu operacji desantowych, aby podczas działań przebiegły one jak najsprawniej.

44. Armię skoncentrowano w rejonie miast Anapa i Noworosyjsk łącznie ze sztabami.

Do obrony Sewastopola przybyły dodatkowo z obwodu: 63. Dywizja Górska, 251. Pułk Górski i 633. Pułk Strzelecki.

Plan i przebieg operacji

Plan zakładał, że desant będzie się składał z sześciu dywizji, dwóch brygad i dwóch pułków, liczących łącznie 41 930 ludzi, 256 moździerzy, 198 dział, 43 czołgi, 348 samochodów i traktorów.

Ostatecznie dowództwo sowieckie zdołało skoncentrować następujące oddziały: 44. Armia składała się z 9. Korpusu Strzeleckiego, który to w swoim składzie posiadał 236., 157. i 98. Dywizję Strzelecką oraz 251. Górki Pułk Strzelecki. Wzmocniona została dodatkowo 105. Górskim Batalionem Strzeleckim, 79. Batalionem Strzeleckim, 63. Górską Dywizją Strzelecką, 261. Korpusowym Pułkiem Artylerii, 547. PHB, 1/239. PA oraz 61. Batalionem Saperów. 51. Armia składała się z: 224., 396., 302. i 390. Dywizji Strzeleckiej, 12. Batalionu Strzeleckiego, 83. BPM, 265., 457., 456. Pułku Artylerii, 25. Korpusowego Pułku Artylerii, 1/7. GPMz, 75., 132., 205. Batalionu Saperów oraz 6. i 54. Batalionu Pontonowego. Ponadto w rezerwie frontu pozostawiono 156., 400., 398. i 404. Dywizję Strzelecką oraz 126. Batalion Pancerny.

Skoncentrowano też silne lotnictwo, w skład którego weszły 72., 25., 27. Dywizjon Myśliwski, 71. i 136. Dywizjon Szturmowy, 482. Pułk Myśliwski oraz 367. Pułk Lotnictwa Bombowego. W toku operacji zamierzano użyć ponad 250 okrętów i statków, w tym 8 okrętów wojennych podstawowych klas oraz 52 patrolowce i ścigacze torpedowe. Specjalnych okrętów desantowych flota radziecka nie miała. Możliwości bojowe kutrów w zimie były ograniczone. Do wsparcia ogniowego i osłony desantu skierowano około 500 samolotów lotnictwa frontowego i 160 samolotów ze składu Floty Czarnomorskiej.

Pomocnicze uderzenie wykonano częścią sił 51. Armii lądującej na Półwyspie Kerczeńskim. Około 5000 ludzi wylądowało 26 grudnia o godz. 6:30 przy mrozie i wichurze. Siły te przewieziono z oddalonego o 60 km portu Tiemriuk położonego po przeciwnej stronie Cieśniny Kerczeńskiej.

Główne uderzenie wykonano częścią sił 44. Armii w okolicach portu w Teodozji. Okręty, które wyruszyły 28 grudnia z bazy w Noworosyjsku, dotarły pod Teodozję przed świtem o 3:50. W ciągu siedmiu godzin wylądowało około 5400 ludzi.

Około 2 stycznia 1942 roku cały Półwysep Kerczeński został opanowany przez wojska radzieckie.

Dopiero 8 maja 1942 roku Manstein zorganizował kontrofensywę i ponownie zdobył Półwysep Kerczeński, zajmując Kercz w dniu 15 maja, jednak ostatnie wojska radzieckie na Półwyspie Kerczeńskim poddały się dopiero 18 maja. Podczas walk Niemcy i Rumuni wzięli do niewoli ogromną liczbę jeńców wojennych.

Zobacz też

• Masakra w Teodozji

Bibliografia

• Абрамов В., Керченская катастрофа 1942, Яуза, Эксмо, Москва 2006.
• Биешанов В., Год 1942 – «учебный», Харвест, Минск 2003
• Гончаров В., Керченско-Феодосийская десантная операция, w: Десанты Великой Отечественной войны. Серия: Военно-исторический сборник, Эксмо, Москва 2008, s. 61–168, ISBN 978-5-699-26702-6.
• Исаев А., Краткий курс истории ВОВ. Наступление маршала Шапошникова, Яуза, Ексмо, Москва 2005
• Манштейн Э., Утерянные победы, СПб Terra Fantastica, Санкт-Петербург 1999
• Статиук И. Керченско-Феодосийска десантная оператся 1941-1942, Тсеыхагуз, Москва 2007.
• Россия и СССР в воинах ХХ века. Потеры вооружионныч сил. Статистическое исследование, под общей редакцией Г. Ф. Кривошеева, Олма-Пресс, Москва 2001
• Керченско-Феодосийска десантная операця

Linki zewnętrzne

• Mapa stanowisk oddziałów radzieckich na Półwyspie Kerczeńskim przed kontrofensywą niemiecką w dniu 6 maja 1942 roku (ros.)
• Ruchy wojsk niemieckich oraz radzieckich 6 maja 1942 (ros.)
• Mapa niemieckiej kontrofensywy (ros.)
• Sytuacja w dniach 8–9 maja 1942 (ros.)
• Sytuacja w dniach 10–11 maja 1942 (ros.)
• Sytuacja w dniach 12–20 maja 1942 (ros.)
• Struktura wojsk pancernych Armii Czerwonej na Półwyspie Kerczeńskim wiosną 1942 (ang.)