Operacja Tannenberg

Operacja Tannenberg (niem. Unternehmen „Tannenberg”) – kryptonim niemieckiej akcji przeprowadzonej w ramach realizacji doktryny narodowego socjalizmu, mającej na celu przeprowadzenie eksterminacji 60 000 osób z polskiej warstwy przywódczej (niem. Liquidierung der polnischen Führungsschicht) i inteligencji w 1939^[1]^[2].

Geneza

„(...) celem wojny nie jest osiągnięcie jakiejś linii geograficznej, ale fizyczna eksterminacja wrogów. Obecnie tylko na wschodzie umieściłem oddziały SS Totenkopf, dając im rozkaz nieugiętego i bezlitosnego zabijania wszystkich mężczyzn, kobiet i dzieci polskiej rasy i języka, bo tylko tą drogą zdobyć możemy potrzebną nam przestrzeń życiową.” – Cytat armeński – Adolf Hitler Obersalzberg 22 sierpnia 1939 roku, na tydzień przed niemiecką inwazją na Polskę

Koncepcja tej eksterminacji zrodziła się jeszcze w czasie opracowywania przez Niemców Generalplan Ost^{[potrzebny przypis]}. Miała ona stanowić mały plan zagłady, przeprowadzonej jeszcze pod osłoną działań wojennych. W maju 1939 w Głównym Urzędzie SD Reichsführera SS Heinricha Himmlera powstała specjalna komórka Zentralstelle II/P (Polen), której zadaniem było sporządzanie list proskrypcyjnych Polaków (Sonderfahndungsbuch Polen), uznanych z racji swojej działalności publicznej za szczególnie niebezpiecznych dla III Rzeszy. Znalazły się na niej nazwiska 61 000^[3] Polaków. Wśród nich byli przedstawiciele duchowieństwa, politycy, ludzie kultury, nauki i sztuki, przedsiębiorcy, powstańcy wielkopolscy i śląscy, działacze plebiscytowi na Warmii i Mazurach i na Górnym Śląsku, członkowie Związku Polaków w Niemczech, Partii Narodowo-Demokratycznej^[4] i Polskiego Związku Zachodniego. W lipcu 1939 roku doszło do porozumienia między Oberkomando des Heeres (OKH) i szefem berlińskich central Sicherheitspolizei i Sicherheitsdienst, Heydrichem. W myśl tego porozumienia każda z pięciu armii przygotowywanych do agresji na Polskę miała otrzymać podporządkowaną sobie grupę operacyjną, składającą się z gestapo, kripo (Kriminalpolizei) i SD (Sicherheitsdienst). Po wybuchu wojny, w pierwszej połowie września, dodano dalsze podobne trzy podgrupy operacyjne; łącznie około 2700 ludzi^[1].

Przebieg

Osobny artykuł: Intelligenzaktion na Pomorzu.

Osobny artykuł: Pierwsze masowe egzekucje w ramach operacji Tannenberg (Wielkopolska).

Kierowanie akcją przejął szef RSHA, dowódca Sicherheitspolizei i Sicherheitsdienst Reinhard Heydrich. 25 sierpnia 1939 specjalnie w tym celu stworzono w gestapo specjalny Referat do Spraw Operacji „Tannenberg”. W czasie kampanii wrześniowej pod bezpośrednimi rozkazami Heydricha pozostawało 8 Grup Operacyjnych Einsatzgruppen, operujących na tyłach Wehrmachtu, którym podporządkowano także oddziały SS-Totenkopf. Na terenie całej okupowanej Polski działało w sumie VI grup operacyjnych Einstazgruppen.

Osobny artykuł: Einsatzgruppen w Polsce.

Od 1 września do 25 października 1939 w wyniku przeprowadzenia w 300 egzekucjach, życie straciło ponad 10 000 Polaków. Operację realizowano w regionalnych akcjach eliminacji polskiej inteligencji zwanych Intelligenzaktion. Aresztowano osoby, które wcześniej zostały umieszczone na specjalnych listach zwanych po niemiecku Sonderfahndungsbuch Polen^[1].

Skutki

Na terenie Wielkopolski jesienią 1939 w wyniku działań grup operacyjnych Einsatzgruppen, Wehrmachtu, lokalnych formacji Selbstschutzu oraz indywidualnych mordów dokonanych przez miejscowych Volksdeutschów, w 300 egzekucjach zostało zamordowanych przez Niemców około 10 000 polskich obywateli, głównie Powstańców Wielkopolskich, nauczycieli, księży, urzędników, ziemian i chłopów^[1]^[2].

Niemcy osłabili skutecznie wolę oporu na polskich ziemiach zachodnich. Życie straciło ponad 20 000 Polaków. Już wkrótce, jesienią 1939, mogli przystąpić do przesiedlenia tamtejszej ludności polskiej na terytorium pomiędzy Wisłą a Bugiem. Ogółem, w następnych latach, z polskich terenów anektowanych przez III Rzeszę wysiedlono 1 000 000^[5] osób, w tym 750 000^[6] Polaków.

Osobny artykuł: Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej dokonane przez Niemców.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Przebieg ludobójczej operacji niemieckiej Policji Bezpieczeństwa (Sipo) i Służby Bezpieczeństwa (SD) pod kryptonimem „Tannenberg” w Wielkopolsce w 1939 r.. poznan.ipn.gov.pl. [dostęp 2024-11-07]. (pol.).
↑ ^a ^b Operacja „Tannenberg”. edukacja.ipn.gov.pl. [dostęp 2024-11-07]. (pol.).
↑ Ryszard Majewski: Waffen SS. Mity i rzeczywistość. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977, s. 53. Cytat: Poczynając od maja 1939 r. specjalna komórka wywiadu SS przystąpiła do sporządzania listy osób w Polsce, które należało aresztować lub wymordować od razu po wkroczeniu wojsk niemieckich. Na listach tych, zestawionych przy wybitnym udziale niemieckiej mniejszości narodowej, znajdowało się ponad 61 tys. nazwisk ludzi zaliczonych do tzw. „polskiej warstwy kierowniczej”.
↑ Magdalena Sierocińska, OKŚZPNP Poznań. Trzy dni terroru. Pierwsze planowe masowe egzekucje w Wielkopolsce.. [dostęp 2007-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-26)].
↑ dr Maria Wardzyńska, „Polacy – wysiedleni, wypędzeni i wyrugowani przez III Rzeszę”. klub-generalagrota.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-02)]..
↑ „(...) dokonano wysiedleń ok. 750 tys. Polaków ze Śląska, Wielkopolski i Pomorza”: Nowa encyklopedia powszechna PWN. T. 8. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 812. ISBN 83-01-14179-4.

Bibliografia

Andrzej Leszek Szcześniak: Plan zagłady Słowian: Generalplan Ost. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2001. ISBN 83-88822-03-9.
Robert Kempner, Trzecia Rzesza w krzyżowym ogniu pytań, Kraków 1975, s. 288-306.

[poznan-1] Przebieg ludobójczej operacji niemieckiej Policji Bezpieczeństwa (Sipo) i Służby Bezpieczeństwa (SD) pod kryptonimem „Tannenberg” w Wielkopolsce w 1939 r.. poznan.ipn.gov.pl. [dostęp 2024-11-07]. (pol.).

[ipn-2] Operacja „Tannenberg”. edukacja.ipn.gov.pl. [dostęp 2024-11-07]. (pol.).

[Waffen_SS._Mity_i_rzeczywistość-3] Ryszard Majewski: Waffen SS. Mity i rzeczywistość. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977, s. 53. Cytat: Poczynając od maja 1939 r. specjalna komórka wywiadu SS przystąpiła do sporządzania listy osób w Polsce, które należało aresztować lub wymordować od razu po wkroczeniu wojsk niemieckich. Na listach tych, zestawionych przy wybitnym udziale niemieckiej mniejszości narodowej, znajdowało się ponad 61 tys. nazwisk ludzi zaliczonych do tzw. „polskiej warstwy kierowniczej”.

[4] Magdalena Sierocińska, OKŚZPNP Poznań. Trzy dni terroru. Pierwsze planowe masowe egzekucje w Wielkopolsce.. [dostęp 2007-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-26)].

[5] r Maria Wardzyńska, „Polacy – wysiedleni, wypędzeni i wyrugowani przez III Rzeszę”. klub-generalagrota.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-02)]..

[6] „(...) dokonano wysiedleń ok. 750 tys. Polaków ze Śląska, Wielkopolski i Pomorza”: Nowa encyklopedia powszechna PWN. T. 8. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 812. ISBN 83-01-14179-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]