Wikipedia

Ohalo II

stanowisko archeologiczne w Izraelu

Ohalo II – stanowisko archeologiczne w północnym Izraelu przy brzegu Jeziora Galilejskiego, w którym znaleziono pozostałości obozowiska ludności rybacko-łowiecko-zbierackiej z pogranicza epok górnego paleolitu i epipaleolitu. Znane jest z wielkiej liczby znakomicie zachowanych skamieniałości makroszczątków zwierząt i roślin, w tym ziaren zbóż oraz z odkrycia jednych z najstarszych na świecie: śladów mielenia dzikich zbóż, chat wykonanych z gałęzi i żaren.

Stanowisko Ohalo II i jego lokalizacja

Historia odkrycia i eksploatacji

edytuj

Ohalo II położone jest tuż nad brzegiem południowo-wschodniej części Jeziora Galilejskiego, około 9 km na południe od miasta Tyberiada. Do odkrycia doszło w roku 1989, gdy w efekcie trzyletniej suszy wyjątkowo nisko, o kilka metrów, opadły wody jeziora[1][2], co odsłoniło stanowisko archeologiczne o powierzchni 120 m²[3]. Późniejsze badania pozwoliły ustalić, że ma ono znacznie większą powierzchnię – ponad 2000 m² według danych z 2022[1]. Prace archeologiczno prowadzono w kolejnych sezonach, gdy poziom wód jeziora opadał o ponad 2 m, czyli w okresach 1989-1991 i 1999-2001[2].

Datowanie i opis stanowiska

edytuj

Stanowisko wydatowano metodą radiowęglową na 23 tys. lat temu[4] i ponieważ jest to wiek blisko granicy paleolitu górnego z epipaleolitem, to zaliczane jest do obu epok[5][6]. Archeolodzy rozpoznali tu ślady sześciu chat z sześcioma skupiskami palenisk ulokowanymi na zewnątrz. Budowle, o powierzchni 5 do 13 m² i długości od 2,5 do 4,5 m były wzniesione z materiału roślinnego, w przypadku największej chaty rozpoznano, że z grubych gałęzi drzew, pokrytych drobniejszymi gałęziami i trawą. W momencie odkrycia były to najstarsze znane tego typu konstrukcje na świecie[7][8].

 
Kamienne elementy sierpów do żęcia zboża. Stanowisko Ohalo II

Znaleziono ok. 100 tys. krzemiennych narzędzi i odpadów produkcyjnych[9], w większości mikrolity, rdzenie, a także pozostałości ich obróbki[10]. Są one typowe dla epipaleolitycznej kultury kebaryjskiej[11]. Udokumentowano także bogaty liczebnie i zróżnicowany typologicznie zespół narzędzi bazaltowych i w mniejszym stopniu wapiennych, w tym interpretowanych jako obciążniki do sieci rybackich, narzędzia do rozcierania zbóż, misy kamienne, ostrza sierpów[12], a także narzędzia kościane i drewniane[13]. Znaleziono wyjątkowo liczny (ok. 150 tys. nasion i owoców), zróżnicowany taksonomicznie (prawie 140 gatunków) i dobrze zachowany (niektóre nie uległy nawet uwęgleniu) zespół szczątków roślinnych[4][14][15], w tym nasiona dzikich zbóż – pszenicy, jęczmienia, owsa, innych jadalnych traw, np. kozieńca i stokłosy[14] oraz pozostałości pistacji i migdałów[16], a także roślin strączkowych[17]. Liczne były również pozostałości kręgowców, przede wszystkim kręgi i ości ryb (w ponad 90% są to resztki karpia i innych karpiowatych, a kilka procent to szczątki tilapii[18]), napotkano też płytki pancerza żółwi. Wśród szczątków ssaków dominują te należące do gazeli, dość liczne są pozostałości danieli, zajęcy, lisów, występują ponadto kości gryzoni, rzadziej dzika, sarny i innych. Wśród licznych kości ptasich rozpoznano należące do ponad 80 gatunków ptaków[19][4][20]. Niektóre kości mają ślady intencjonalnej obróbki, np. cięcia, łupania, a szczegółowe analizy ich zachowania wskazują, że tusze były przynoszone do obozu i rozbierane na miejscu[21]. Z bezkręgowców występowały muszle ślimaków z rodzaju Melanopsis[19] oraz koraliki wykonane z muszli morskich zwierząt z Morza Śródziemnego – ślimaków Columbella i łódkonogów z rodzaju Dentalium[4]. Ponieważ nasiona na stanowisku pochodziły zarówno od roślin owocujących wiosną, jak i jesienią, zaś wśród ptasich kości napotkano zarówno te należące do gatunków zimujących, jak i przelotnych, to stało się to przesłanką uznania tego obozowiska nie za tymczasowe, a za zamieszkane przez dłuższy czas – cały rok lub nawet parę lat. Do tego samego wniosku prowadzi analiza szczątków ryb i gazeli[22][15][23][2].

Na obszarze obozowiska, ale poza chatami, odkopano grób ze szkieletem mężczyzny zmarłego w wieku ok. 40 lat[24]. Badanie jego uzębienia ujawniło zmiany próchniczne w zębach i brak prawego górnego siekacza powstały za życia. Analiza szczęki sugeruje, że ząb został usunięty celowo i jeśli tak, to byłby to najstarszy znany przykład takiego zabiegu z terenu Azji południowo-zachodniej i starszy od zachowanych podobnych śladów z Afryki Północnej[25].

W pokrytym ściółką z traw (jest to najstarsze na świecie znalezisko śladów używania traw do wyścielenia podłogi domu[9]), miejscami o charakterze mat, klepisku[26][6] największej z chat odkryto płaski, obrobiony, bazaltowy kamień długości ok. 30 cm, unieruchomiony w podłożu przez podparcie go otoczakami i podsypanie piaskiem. Na jego powierzchni stwierdzono ślady użytkowania, a także mikroskopijne pozostałości ziaren zbóż i dużo skrobi roślinnej, głównie ze zbóż, w tym dzikiego jęczmienia, pszenicy i owsa. Na tej podstawie określono ten kamień jako żarno[27][15]. W momencie opisania było ono najstarszym znanym żarnem na świecie i najstarszym na świecie zarejestrowanym przejawem mielenia zbóż przez człowieka[28][29]. Bezpośrednio wokół obiektu napotkano rozsypane tysiące ziaren zbóż leżące z trzech jego stron, lecz nie z czwartej[4][15] i tę pozbawioną ziaren powierzchnię podłogi zinterpretowano jako miejsce zajmowane przez osobę mielącą zboże[15].

Liczny i zróżnicowany taksonomicznie zespół znakomicie zachowanych szczątków rybich, zwierząt lądowych i roślin, a także znalezione na stanowisku fragmenty sznurków roślinnych i obrobione kamienie interpretowane jako obciążniki sieci pozwoliły ustalić, że społeczność je zasiedlająca prowadziła tryb życia rybacko-łowiecko-zbieracki[26][6], a pożywienie roślinne odgrywało dużą rolę w ogólnym bilansie diety[2]. Niektóre znaleziska, jak np. dystalne paliczki ptaków i pozostałości skrzydeł, sugerują zdaniem badaczy praktyki symboliczno-rytualne[18].

Znakomity stan zachowania i przetrwanie artefaktów oraz szczątków organicznych in situ możliwe było dzięki temu, że osada została bardzo szybko zalana wodami jeziora i przykryta osadem dennym, pod którym znajdowała się aż do odsłonięcia w 1989 r.[2][30][31]

Znaczenie

edytuj

Stanowisko Ohalo II ma duże znaczenie poznawcze, ze względu na to, że znaleziska w nim obecne występują in situ oraz doskonale zachowały się materiały roślinne (które są rzadko znajdywane w innych stanowiskach[2]) i zwierzęce, co umożliwia rekonstrukcję diety i trybu życia ludności z przełomu paleolitu górnego i epipaleolitu[2]. Ponadto dostarczyło ono najstarszych na świecie (w momencie odkrycia) śladów: obróbki dzikich zbóż, wykorzystania żarna oraz budowy domów z gałęzi[7][8][28][29]. Jest też jednym z najstarszych udokumentowanych obozowisk zasiedlanych przez minimum cały rok[15].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Steiner i in. 2022, s. 3.
  2. ↑ a b c d e f g Nadel 2017, s. 291.
  3. ↑ Nadel 1990, s. 48, 49.
  4. ↑ a b c d e Nadel i in. 2012, s. 991.
  5. ↑ Enzel, Yehouda; Bar-Yosef, Ofer (2017). Quaternary of the Levant. Cambridge University Press. ISBN 9781107090460, np. s. 349.
  6. ↑ a b c Steiner i in. 2022.
  7. ↑ a b Nadel & Werker, 1999.
  8. ↑ a b Nadel 2003, s. 36.
  9. ↑ a b Nadel 2017, s. 293.
  10. ↑ Nadel 1990, s. 51.
  11. ↑ Nadel 1990, s. 48, 53.
  12. ↑ Spivak & Nadel 2016, s. 547, 548.
  13. ↑ Spivak & Nadel 2016, s. 526.
  14. ↑ a b Ramsey & Nadel 2021, s. 5.
  15. ↑ a b c d e f Cirotteau i in. 2023, s. 201–202.
  16. ↑ Nadel & Werker, 1999, s. 763.
  17. ↑ Cirotteau i in. 2023, s. 201.
  18. ↑ a b Steiner i in. 2022, s. 5.
  19. ↑ a b Nadel 1990, s. 55.
  20. ↑ Steiner i in. 2022, s. 7.
  21. ↑ Steiner i in. 2022, s. 13, 20, 21.
  22. ↑ Nadel 1990, s. 56.
  23. ↑ Steiner i in. 2022, s. 23.
  24. ↑ Nadel i in. 2012, s. 991, 992.
  25. ↑ Willman, J. C., & Lacy, S. A. (2020). Oral pathological conditions of an Early Epipaleolithic human from Southwest Asia: Ohalo II H2 as a probable case of intentional dental ablation. International Journal of Paleopathology, 30, 68–76. [1].
  26. ↑ a b Nadel i in. 2012, s. 999.
  27. ↑ Nadel i in. 2012, s. 991, 994.
  28. ↑ a b Nadel i in. 2012, s. 1001.
  29. ↑ a b Cirotteau i in. 2023, s. 200–204.
  30. ↑ Nadel i in. 2012, s. 990.
  31. ↑ Cirotteau i in. 2023, s. 200.

Bibliografia

edytuj
  • Cirotteau Thomas, Kerner Jennifer, Pincas Eric, 2023: Lady Sapiens. Prawdziwa prehistoria kobiet. Wyd. Znak, Kraków, stron 303.
  • Nadel D., 1990: Ohalo II – A Preliminary Report. Mitekufat Haeven, Journal of the Israel Prehistoric Society, Vol. 23.
  • Nadel D., 2003: The Ohalo II brush huts and the dwelling structures of the Natufian and PPNA sites in the Jordan valley. Archaeology, Ethnology & Anthropology of Eurasia, 1 (13), s. 34–48.
  • Nadel D., 2017: Ohalo II: A 23,000-Year-Old Fisher-Hunter-Gatherer’s Camp on the Shore of Fluctuating Lake Kinneret (Sea of Galilee). W: Enzel, Yehouda; Bar-Yosef, Ofer (red.): Quaternary of the Levant. Cambridge University Press. ISBN 9781107090460, s. 291–294.
  • Nadel D., Werker E., 1999: The oldest ever brush hut plant remains from Ohalo II, Jordan valley, Israel (19, 000 BP). Antiquity, 73 (282), 755–764.
  • Nadel D., Piperno D.R., Holst I., Snir A., Weiss E., 2012: New evidence for the processing of wild cereal grains at Ohalo II, a 23 000-year-old campsite on the shore of the Sea of Galilee, Israel. antiquity. 86. 990–1003. [2]
  • Ramsey M.N. & Nadel D., 2021: A new archaeobotanical proxy for plant food processing: Archaeological starch spherulites at the submerged 23,000-year-old site of Ohalo II. Journal of Archaeological Science, 134, [3].
  • Spivak P., Nadel D., 2016: The use of stone at Ohalo II, a 23,000 year old site in the Jordan Valley. Israel. Journal of Lithic Studies, 3(3), 523-552. [4]
  • Steiner T., Biton R., Nadel D., Rivals F., Rabinovich R., 2022: Abundance or stress? Faunal exploitation patterns and subsistence strategies: The case study of Brush Hut 1 at Ohalo II, a submerged 23,000-year-old camp in the Sea of Galilee, Israel. PLoS ONE 17(1): e0262434. [5]
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Ohalo_II&oldid=71865914”