Odnożyca mączysta
Odnożyca mączysta (Ramalina farinacea (L.) Ach.) – gatunek grzybów należący do rodziny odnożycowatych (Ramalinaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
.jpg) Dwie kępy odnożycy mączystej i tarczownica bruzdkowana | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
odnożyca mączysta |
| Nazwa systematyczna | |
| Ramalina farinacea (L.) Ach. Flora, Regensburg 56: 66 (1873) | |
.jpg)
.jpg)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Ramalina, Ramalinaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1753 r. Karol Linneusz nadając mu nazwę Lichen farinaceus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1873 r. Erik Acharius, przenosząc go do rodzaju Ramalina[1].
Synonimów nazwy naukowej jest ponad 20. Wyróżniono wiele form, odmian i podgatunków. Wiele z nich to według Index Fungorum synonimy. Są nimi m.in[3]:
- Ramalina farinacea subsp. reagens (B. de Lesd.) Werner 1954
- Ramalina farinacea var. hypoprotocetrarica (W.L. Culb.) D. Hawksw. 1969
- Ramalina farinacea var. multifida Ach. 1810
- Ramalina farinacea var. pendulina (Ach.) Ach. 1810
- Ramalina farinacea var. phalerata (Ach.) Ach. 1810
- Ramalina farinacea var. reagens B. de Lesd. 1920
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Morfologia
edytujPlecha krzaczkowata, albo listkowato krzaczkowata, sztywna, zwisająca lub odstająca od podłoża. Zazwyczaj ma długość do 10 cm, czasami do 15 cm. Przyrasta do podłoża cienką i jasną nasadą. Powierzchnia matowa lub lśniąca, barwa białozielonawa, szarozielonawa lub słomkowożółta. Rozgałęzia się widełkowato, jest nieco pofałdowana podłużnie, czasami dołeczkowana. Jej odcinki mają szerokość 0,5-2(5) mm, są spłaszczone, jednakowe na obydwu stronach i mają zaokrąglone brzegi. W kierunku szczytu są coraz węższe i na szczytach zaokrąglone[4].
Prawie zawsze na plesze występują soralia. Zazwyczaj wyrastają na brzegach odcinków, rzadziej na ich płaskiej stronie. Mają eliptyczny lub kolisty kształt i białawą lub żółtawą barwę. Owocniki natomiast pojawiają się bardzo rzadko. Są to apotecja lekanorowe o średnicy 2–5 mm. Wyrastają na brzegach odcinków, mają jasne i delikatnie białawo lub zielonawo przyprószone tarczki. Brzeżek zanika wcześnie. W każdym worku powstaje po 8 askospor. Są 2-komórkowe, o kształcie elipsoidalnym lub wrzecionowatym, proste, i mają rozmiar 10–16 × 4,5–7 μm[4]. Pyknid nie zaobserwowano[5].
Reakcje barwne: kora K-, C, KC + żółty, P-; rdzeń K + żółty lub żółto-ciemnoczerwony, C-, KC-, P + żółtawopomarańczowy. Kwasy porostowe: w korze kwas usninowy, w rdzeniu kwas protocetrariowy, kwas norstiktowy i śladowe ilości kwasu salazynowego[5].
Bardzo podobna jest odnożyca opylona (Ramalina pollinaria). Odróżnia się m.in. soraliami – nie mają regularnie owalnego czy kolistego kształtu, ale są płatowate i wyrastają zarówno na brzegach odcinków, jak i na ich płaskiej stronie. Odcinki plechy ma często wcinane lub ząbkowane[4].
Występowanie i siedlisko
edytujOdnożyca mączysta jest szeroko rozprzestrzeniona na całej kuli ziemskiej. Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, a także na wielu wyspach. Granica jej północnego zasięgu geograficznego biegnie przez prowincje Québec w Kanadzie, Islandię, Półwysep Skandynawski (63 stopień szerokości geograficznej) i republikę Komi w Rosji (64 stopień szerokości geograficznej)[6]. W Polsce opisano jej występowanie na obszarze całego kraju na licznych stanowiskach[2]. Jest jednak dość rzadka. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status VU – gatunek w sytuacji wysokiego ryzyka wymarcia w stanie dzikim[7]. W Polsce podlega ochronie częściowej[8].
Rośnie najczęściej na samotnych drzewach lub w parkach, czasami także w świetlistych lasach, głównie na drzewach liściastych, rzadziej iglastych[4]. Rozwija się na korze, rzadko na drewnie lub na skałach. Nie jest związana z określonym gatunkiem drzewa, opisano jej występowanie na wielu gatunkach drzew[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2016-06-18]. (ang.).
- ↑ a b c d Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2016-06-18]. (ang.).
- ↑ a b c d Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ a b Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2016-06-18].
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-07-14].
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.