Wikipedia

Ocice (Tarnobrzeg)

Zobacz też: inne znaczenia słowa Ocice.

Ocice – jedno z administracyjnych osiedli Tarnobrzega, dawniej wieś.

Ocice
osiedle Tarnobrzega
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Miasto

Tarnobrzeg

W granicach Tarnobrzega

1 października 1976[1]

SIMC

0980211

Zarządzający

Jan Nowak[2]

Wysokość

157 m n.p.m.

Populacja (2006)
• liczba ludności


464

Strefa numeracyjna

15

Kod pocztowy

39-400

Tablice rejestracyjne

RT

Położenie na mapie Tarnobrzega
Położenie na mapie
50°32′41,32″N 21°40′51,61″E/50,544811 21,681003

W latach 1973–1976 w gminie Tarnobrzeg[3]. 1 października 1976 włączone do Tarnobrzega[4].

Nazwa

edytuj

W dokumencie z 1277 roku wymienione jako „Ochyci”: „(…) Ochici, quam dedit senior Pacoslaus cum clausura (…)”[5] a w jego odpisie z pierwszej połowy XV wieku „Oczyce”[6][7], u Jana Długosza: Oczczicze[8], Oczycze[9], Oczicze[9] i Ochycze[10]. Według Długosza miejscowość Ojców w pobliżu Krakowa pisze się „Oczecz”. Ocice zatem mogłyby oznaczać Ojczyce (pochodzące od ojców), co według Stadnik wskazywałoby, że osada jest bardzo stara[11]. Inni uważają z kolei, że „Oczecz” mogło powstać z zamiany przyrostka patronimicznego –ice na właściwy dla grodów i zamków sufiks –iec, a nazwa Ociec brzmiała pierwotnie Ocice[12]. Prawdopodobnym jest, że jest to nazwa patronimiczna od nazwy osobowej przypuszczalnego założyciela osady o imieniu Otto[11]. W skorowidzu z 1868 roku wymienione jako „Ocice albo Ojszcze”, przysiółek Machowa[13].

Położenie

edytuj

Osiedle leży w województwie podkarpackim, powiecie tarnobrzeskim, gminie Tarnobrzeg, w północnej części Kotliny Sandomierskiej, na północnym krańcu Równiny Tarnobrzeskiej (Rozwadowskiej).

Graniczy z innymi osiedlami Tarnobrzega: od północy z Miechocinem i Mokrzyszowem, od wschodu z Mokrzyszowem; od południa z należącą do gminy Nowa Dęba wsią Chmielów. Historycznie od zachodu wieś Ocice graniczyła z nieistniejącymi już wsiami Machów i Kajmów.

Wysokość nad poziomem morza wynosi 147 metry na wschodnim krańcu, teren wznosi się na zachód osiągając 171 metrów na krańcu zachodnim.

 
Mapa Ocic i okolicy w skali 1:15000. Obiekty fizjograficzne według Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych.

Opis

edytuj

Osiedle obejmuje tereny mające charakter wiejski, z dużym udziałem terenów rolniczych i lasów[14]. Na terenie osiedla występują gleby bielicowe[15]. Zabudowa jest charakterystyczna dla wsi typu ulicowego. W obrębie wsi wyróżniano dwa przysiółki: Kozielec i Jagodnik.

Przez wschodnią część osiedla przepływają dwie rzeki, Mokrzyszówka i Trześniówka. Na zachodzie graniczy z Zalewem Machowskim. Na terenie osiedla położone są dwa stawy: Donica[16] i Smarszczek (dopełniacz: Smarszczka)[17]. Nazwa „Smarszczek” pochodzi co najmniej z XV wieku, Jan Długosz w Liber Beneficiorum wymienia „Zmarsczek koło Ocic”, w którym znajdowały się pola wchodzące w skład dóbr kościelnych Miechocina[8].

Na obszarze osiedla występują zasoby surowca podstawowego – siarki. Leży ono na terenie dwóch złóż (Machów I i Machów II), eksploatacji których zaniechano[18]. Występują także surowce pospolite – piaski rzeczne i wydmowe[19].

Środek osiedla przecina Linia kolejowa nr 25 Łódź Kaliska – Dębica[20]. Przy południowo – wschodniej granicy miasta, na terenie gminy Nowa Dęba, znajduje się węzeł kolejowy Ocice[21].

Historia

edytuj

Zlokalizowane na terenie Ocic siedem stanowisk archeologicznych stanowi najstarszy ślad dokumentujący osadnictwo na tym terenie. Należą tutaj osady kultury łużyckiej: Mokrzyszów 18, Kozielec 1, Kozielec 2, Kozielec 3, Ocice 1; cmentarzysko kultury łużyckiej Kozielec 4 (datowane na epokę brązu/okres halsztacki epoki żelaza) oraz jedno stanowisko wielokulturowe Kozielec 5 (osada: datowana na okres kultury trzcinieckiej, kontynuatorkę kultury mierzanowickiej; cmentarzysko: prawdopodobnie kultura łużycka)[22]. W okolicy Tarnobrzega występują tylko dwa stanowiska kultury trzcinieckiej, w tym jedno wymienione. Zostało odkryte w trakcie badań powierzchniowych[23]. Żadne z wymienionych nie jest wpisane do rejestru zabytków[22].

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z dokumentu Bolesława Wstydliwego, w którym zatwierdza on 21 marca 1277 roku posiadłości klasztoru cystersów z Koprzywnicy[24]. Czyni to Ocice najwcześniej poświadczoną w dokumentach wsią z okolic Tarnobrzega, był to zapewne jeden z ośrodków, z którego podążało osadnictwo w głąb Puszczy Sandomierskiej[24]. Wielokrotny wojewoda krakowski i sandomierski za czasów Leszka Białego[25][26], Pakosław Starszy Lasocicki herbu Habdank, właściciel Miechocina, Machowa i Ocic, jednocześnie praojciec rodu Habdanków Machowskich – dziedziców wymienionych majątków, darował Ocice wraz z jazem na Wiśle klasztorowi Koprzywnickiemu[27][28]. Wzmianka dokumentalna o jazie (cum clausura) może wskazywać, że Ocice położone były w tamtym czasie nad samą Wisłą[29]. Według Zygmunta Wdowiszewskiego i podobnie według Władysława Semkowicza, nadanie miało miejsce prawdopodobnie przed 1222 rokiem[24], a według Mariana Friedberga nastąpiło jeszcze w XII w[27]. Jan Długosz podaje, że przez lata znajdowała się w posiadaniu klasztoru w Koprzywnicy, następnie znacznie ucierpiała w czasie napadu litewskiego w 1376[24]. Teren został spustoszony i wyludniony po czym opat Koprzywnicy zamienił go na dwa łany roli w Siedleszczanach[6][30]. Ziemia w ten sposób wróciła w ręce rodu Habdanków, potomków Pakosława[24].

W XV wieku miały dwa łany kmiece, dwie karczmy i zagrody. Dochód z dziesięciny wynoszący sześć grzywien pobierał proboszcz w Skotnikach[6]. Po tym czasie brak wzmianek o Ocicach w źródłach z XVI – XVII wieku, a także szczegółowych mapach z przełomu XVIII/XIX wieku[31]. Sama nazwa odeszła w zapomnienie, a w jej miejscu pojawiła się nazwa Kobylnik[24]. Zdołała jednak przetrwać jako określenie terenowe, co pozwoliło na przywrócenie jej jako nazwy miejscowej[31]. Pojawiła się ponownie w 1629[32] jako nazwa folwarku dla którego pańszczyznę odrabiała ludność Miechocina dolnego. W wizytacji biskupiej w latach 1761, 1765 i 1799 Ocice wymieniane były jako nowa wieś pod Kozielcem[24]. Następna wzmianka pochodzi dopiero z czasów porozbiorowych. Odrodzenie osady nastąpiło w XIX wieku[31]. Założona została przez Tarnowskich z Dzikowa na prawie czynszowym. Według wykazu z roku 1820, w Ocicach było: 10 gospodarzy, z których każdy posiadał po 9 morgów ziemi, 12 po 6 morgów ziemi i jeden posiadający 4 morgi. Razem 23 gospodarzy na 166 morgach ziemi[24]. Słownik geograficzny królestwa polskiego z 1886 roku podaje, że Ocice, oddzielone od Machowa niewielkim lasem, bywały często uważane za jego przysiółek, mieszkało tam tylko 297 mieszkańców, 287 rzymskich katolików i 11 Żydów[6]. Według spisu z roku 1890 było 334 mieszkańców[33]. Skorowidz z 1904 roku podaje liczbę mieszkańców na 404[34]. Następnie ukazana są na mapie pruskiej 1:300000 z 1910 roku a potem na mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego 1:100000[31].

W latach 1850–1876 wszystkie wsie parafii Miechocin zostały objęte siecią szkółek zimowych. Szkoła w Ocicach powstała między rokiem 1860 a 1870[35]. W 1914 roku nauczycielem w jednoklasowej szkole był Jan Kozdęba[36].

W czasie I wojny światowej, w połowie maja 1915 roku wycofujące się wojska rosyjskie dotarły w okolice Tarnobrzega i zaczęły organizować obronę. W zimie w okolicy m.in. Ocic powstały w tym celu okopy i schrony. Walki w powiecie trwały do końca czerwca, a ostrzał artyleryjski stał się szczególnie silny od momentu, w którym Austriacy ściągnęli do walki ciężką artylerię. Jej pociski dosięgły okolicznych wiosek powodując liczne pożary. W związku z tymi działaniami wojennymi w Ocicach spłonęło 71 domów[37].

Michał Marczak w swoim „Dyariuszu dzikowskim” opisuje, że Ocice płonęły 12 maja wieczorem i „szeroką łuną” 18 maja, nocą[38]. Zapiski z dnia 20 maja mówią, że w ostatnim czasie wielu ukrytych w dołach cywilów zostało zabitych[39].

Centrala Krajowa dla Gospodarczej Odbudowy Galicji pomogła w odbudowie podtarnobrzeskich osad, w tym Ocic. Protokół z dnia 19 kwietnia 1917 roku wspomina, że gmina Ocice była prawie w całości odbudowana ze zniszczeń wojennych, zostały postawione kryte dachówką drewniane budynki[40]. Znajdująca się przy skrzyżowaniu obecnej ulicy Ocickiej z Orląt lwowskich kapliczka zawierała tablicę z inskrypcją informującą, że postawiono ją Panu Bogu na chwałę i w podziękowaniu za ocalenie przez gromadę Ocice. Nie zachowała się do czasów dzisiejszych.

Kultura ludowa

edytuj

Na kulturę ludową Ocic rzucają nieco światła nieliczne źródła z początku XX wieku.

Dieta

edytuj

Na dietę mieszkańców składały się: w dni postne barszcz z dodatkiem chrzanu[41], na obiad jedzono głównie kapustę, a także kaszę jaglaną, gryczaną lub jęczmienną. Mięso jadano rzadko, najczęściej pozyskiwano je nabywając w ramach przysługi od sąsiadów, których okoliczności zmusiły do zabicia własnego zwierzęcia[42]. Jedzono także ziemniaki z barszczem lub polewką[43]. Solono ciemną solą, słodzono sacharyną[44].

Demonologia

edytuj

Wierzono w postać małej, ciężkiej laleczki zwanej gniotem, gnieciuchem lub gniotkiem, który po wyborze ofiary siadał nocą jej na piersiach powodując silny ucisk, bolesne stękanie, przy jednoczesnym paraliżu i odebraniu możliwości mowy, czasem konsekwencją jego działania mogła być nawet śmierć[45]. Utopieni mężczyźni mieli przemieniać się w topielców, wciągających w głębiny i topiących ludzi by zyskać towarzyszy niedoli. Samobójcy odbywali pokutę w miejscu swojej śmierci, o północy straszyli i gonili przechodniów. Błąkające się po polach nocą światło to dusza pokutującego geometry. Naprawiać miała dokonane za życia fałszywe pomiary pól.

Wierzenia i przesądy

edytuj
  • Kto do roku nie wypełni przedśmiertnych życzeń drugiej osoby, umrze po roku[45].
  • Kto tańczy w Wielki Piątek będzie mieć krzywe nogi.
  • Kto wypije wodę święconą będzie doskonale sypiał.
  • Pies, który zjadł cokolwiek święconego jest bardzo trudny do zabicia[46].

W miesięczniku geograficzno-etnograficznym „Wisła” z 1897 roku wspomniano, że mieszkańców wsi okoliczni określali mianem „karasi” (W Ocicach chłopów nazywają u nás karáskamy...)[47].

Obiekty

edytuj

Na terenie osiedla znajdują się cztery kapliczki i jeden krzyż przydrożny. Jedna z nich, Kapliczka św. Teresy od Dzieciątka Jezus, datowana na 1926 rok, została wpisana do gminnej ewidencji zabytków[48]. Znajduje się tutaj cmentarz z I wojny światowej. Osiedle posiada stadion o pojemności 800 miejsc, w tym 300 siedzących[49].

Ochotnicza straż pożarna

edytuj

Ochotniczą straż pożarną założono w 1933 roku, w odpowiedzi na liczne w tamtym okresie podpalenia inspirowane przez właścicieli składów budowlanych. Liczyła dwunastu członków, wyposażona była trzylitrową, drewnianą sikawkę strażacką i wiadra. Do zadań początkowo należała także pomoc w pracach polowych w biedniejszych gospodarstwach. Działalność straży została zawieszona przez okupanta, a wznowiono ją w 1948 roku. W latach pięćdziesiątych straż wyposażono w ręczną pompę dwutłokową, sześć sztuk węży i prądownicę. W latach 1948–1970 członkowie OSP byli zwolnieni z udziału w szarwarkach, wart nocnych i funduszu gromadzkiego. Po 1968 zaczęto gromadzić materiały budowlane na budowę strażnicy. W roku 1970 KiZPS Machów przekazał motopompę P03R z osprzętem. Budowa remizy zakończyła się w 1987 roku[50].

Fauna i flora

edytuj

Na terenie osiedla występują rośliny objęte ochroną: czosnek kątowaty i przedstawiciele rodziny Orchidaceae. Ze zwierząt obserwowano następujące gatunki: bocian biały, dzierzba gąsiorek, wróbel zwyczajny, mazurek, szpak zwyczajny, dzięcioł zielony, uszatka zwyczajna, ropucha zielona i ropucha paskówka.

Sport

edytuj

Na terenie Ocic działa osiedlowy klub sportowy Koniczynka Ocice. Został założony w 1994 roku. Aktualnie (sezon 2020/2021) jest w klasie A[49].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Dz.U. z 1976 r. nr 32, poz. 193
  2. ↑ Biuletyn Informacji Publicznej – Osiedla Miasta
  3. ↑ Uchwała Nr XVIII/56/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie rzeszowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1972, Nr 16, Poz. 193).
  4. ↑ Dz.U. z 1976 r. nr 32, poz. 1993
  5. ↑ F.Piekosiński, Kodeks dyplomatyczny małopolski T. 2 1153–1333, 1886, s. 155.
  6. ↑ a b c d Ocice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 369.
  7. ↑ Stadnik 1994 ↓, s. 80.
  8. ↑ a b Długosz 1864a ↓, s. 358.
  9. ↑ a b Długosz 1864a ↓, s. 360.
  10. ↑ Długosz 1864a ↓, s. 387.
  11. ↑ a b Stadnik 1994 ↓, s. 68.
  12. ↑ L. Malinowski, Studyja nad etymologiją ludową, Warszawa, 1891, s. 37.
  13. ↑ Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż[!] w Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem pod względem nowej politycznej organizacyi kraju : wraz z dokładnem oznaczeniem parafij, poczt, stacyj telegraficznych i stacyj kolei żelaznych, 1868, Przemyśl, s. 136.
  14. ↑ Niemiec i in. 2017 ↓, s. 10.
  15. ↑ Niemiec i in. 2017 ↓, s. 19.
  16. ↑ https://mapa.targeo.pl/staw-donica-ocicka-39-400-tarnobrzeg~10419112/zbiornik-wodny/adres, 17.05.2019.
  17. ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 2. Wody stojące, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 318, ISBN 83-239-9607-5.
  18. ↑ DBPU 2017 ↓.
  19. ↑ Niemiec i in. 2017 ↓, s. 98.
  20. ↑ Niemiec i in. 2017 ↓, s. 101.
  21. ↑ Niemiec i in. 2017 ↓, s. 102.
  22. ↑ a b Niemiec i in. 2017 ↓, s. 49.
  23. ↑ M. Florek Dzieje osadnictwa w okolicach Tarnobrzega od czasów najdawniejszych po średniowiecze, ”Tarnobrzeskie zeszyty historyczne”, 1993, nr 6, s. 24.
  24. ↑ a b c d e f g h Rawski 1994 ↓, s. 58.
  25. ↑ Stadnik 1994 ↓, s. 77.
  26. ↑ Rawski 1994 ↓, s. 11.
  27. ↑ a b Rawski 1994 ↓, s. 20.
  28. ↑ Semkowicz 1919 ↓, s. 201.
  29. ↑ Semkowicz 1919 ↓, s. 196.
  30. ↑ Długosz 1864b ↓, s. 387.
  31. ↑ a b c d Pałucki 1993 ↓, s. 67.
  32. ↑ M. Marczak, Obecny powiat tarnobrzeski w świetle metryk parafialnych z XVII i XVIII wieku, 1928, Z drukarni Franciszka Cwynara, Tarnobrzeg s. 7.
  33. ↑ Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem, z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju, z oznaczeniem starostw, sądów powiatowych [...], Lwów, 1897, s. 133.
  34. ↑ Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami [...] w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju, 1904, Lwów, s. 122.
  35. ↑ J. i W. Rawscy, Dzieje oświaty w województwie tarnobrzeskim w czasach austriackich, “Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne”, 1993, nr 7, s. 11.
  36. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1914, Lwów, 1914, s. 882.
  37. ↑ T. Zych, Działania wojenne w latach 1914–1915 w Tarnobrzegu i okolicy, ”Tarnobrzeskie zeszyty historyczne", s. 9.
  38. ↑ Stępak 2004 ↓, s. 28.
  39. ↑ Stępak 2004 ↓, s. 36.
  40. ↑ S. Stępak, Zniszczenia wojenne kościołów w Tarnobrzegu i Miechocinie, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, 2004, nr 24, s. 66.
  41. ↑ Marczak 1929 ↓, s. 21.
  42. ↑ Marczak 1929 ↓, s. 22.
  43. ↑ Marczak 1929 ↓, s. 23.
  44. ↑ J. Ostrowski, Widły Wisły i Sanu, Towarzystwo wydawnicze ”Rój”, Warszawa, 1938, s. 68.
  45. ↑ a b Marczak 1929 ↓, s. 31.
  46. ↑ Marczak 1929 ↓, s. 42.
  47. ↑ K. Matyas, Przezwiska ludowe w powiatach tarnobrzeskim, niskim i brzeskim w Galicji, “Wisła: miesięcznik geograficzno-etnograficzny“, 1897, t. 11 z. 3, s. 673.
  48. ↑ Niemiec i in. 2017 ↓, s. 41.
  49. ↑ a b http://www.90minut.pl/skarb.php?id_klub=6732&id_sezon=93, 17.05.2019.
  50. ↑ 66 S. Stępak (oprac.), Fragmenty kroniki OSP w Ocicach, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 32, 2009 r., s. 118–119.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Ocice_(Tarnobrzeg)&oldid=75224020”