Nowa Dęba
Nowa Dęba (do 1961 Dęba[3]) – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie tarnobrzeskim, siedziba władz miejsko-wiejskiej gminy Nowa Dęba.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Nowa Dęba, fontanna na placu mjr. Jana Gryczmana, 2011 r. | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1961 | ||
| Burmistrz |
Wiesław Kazimierz Ordon | ||
| Powierzchnia |
16,7[1] km² | ||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 15 | ||
| Kod pocztowy |
39-460 | ||
| Tablice rejestracyjne |
RTA | ||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||
Położenie na mapie powiatu tarnobrzeskiego  | |||
Położenie na mapie gminy Nowa Dęba  | |||
 50°24′53″N 21°45′12″E/50,414722 21,753333
| |||
| TERC (TERYT) |
1820044 | ||
| SIMC |
0980636 | ||
Urząd miejski ul. Rzeszowska 339-460 Nowa Dęba | |||
| Strona internetowa | |||
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa tarnobrzeskiego.
Geografia
edytujMiasto położone jest wśród lasów Puszczy Sandomierskiej przy drodze krajowej DK9[4], będącej częścią drogi europejskiej E371. Przez południowe krańce miasta przebiega odcinek drogi wojewódzkiej nr 872. Nowa Dęba położona jest przy linii kolejowej nr 71.
Historia
edytujPoczątki miejscowości sięgają XVII wieku, kiedy istniała wieś o nazwie Dęba[5]. Leżała ona w Małopolsce, w ziemi sandomierskiej[6]. W jej okolicy płynęła rzeczka Dęba, a w 1414 wzmiankowany był las koło pobliskiego Machowa, również zwany Dębą[7].
Powstanie Nowej Dęby było ściśle związane z założeniem na terenach Puszczy Sandomierskiej Centralnego Okręgu Przemysłowego. Wtedy to właśnie postanowiono wybudować w niewielkiej wsi Dęba wytwórnię amunicji nr 3. Jej budowniczym i pierwszym dyrektorem był płk Jan Szypowski, wcześniejszy wicedyrektor Wytwórni Amunicji nr 2 w Skarżysku-Kamiennej. Wpływ na decyzję miał właśnie istniejący w pobliżu poligon wojskowy, na którym można było przeprowadzać próby z amunicją, oraz bliskość zakładów przemysłu metalowego i chemicznego. Pieniądze na budowę fabryki pochodziły z francuskiej pożyczki zbrojeniowej. W 1938 roku rozpoczęto budowę osiedla mieszkaniowego dla przybywających z różnych stron Polski fachowców, głównie kadry technicznej. Oprócz infrastruktury technicznej powstało osiedle mieszkaniowe, szkoła, szpital, stołówka oraz basen kąpielowy o wymiarze 50 m.
Po wybuchu II wojny światowej Dębę zajęli Niemcy, którzy dostosowali fabrykę do swoich celów. Na terenach dębskiego poligonu wraz ze swoimi żołnierzami ćwiczyła armia generała Paulusa, bezpośrednio przygotowująca wyprawę na Związek Radziecki. Tematem spornym jest, czy sam Paulus w ogóle w Dębie się pojawił. Badania przeprowadzone w Archiwum Bundesarchiv-Militärarchiv we Fryburgu Bryzgowijskim w 2008 roku ostatecznie wykazały, że sam Paulus nigdy na terenie Dęby nie przebywał[8][9][10]. 29 lipca 1944 roku Dęba została zajęta przez oddziały Armii Czerwonej (ku czci poległych w walkach na pl. Zwycięstwa ustawiono po wojnie pomnik – czołg[11]).
Po wojnie fabryka została odbudowana i przekształcona w przedsiębiorstwo państwowe o nazwie Zakłady Metalowe „Dezamet”. Wtedy właśnie nastąpił największy rozwój tego zakładu oraz miejscowości. Zakłady Metalowe obok wyrobów zbrojeniowych produkowały żelazka, gofrownice, silniki motocyklowe, motorowerowe i łodziowe. W 1957 roku powstał drugi ważny zakład – Spółdzielnia Inwalidów „Zjednoczenie”, która na stałe związała się z miastem, pełniąc również ważną rolę społeczną, jaką jest integracja osób niepełnosprawnych z resztą mieszkańców miasta. Nadanie praw miejskich Dębie miało miejsce 31 grudnia 1961 roku. Wtedy też zmieniono nazwę na Nowa Dęba[9][10]. Obecnie jedna z ulic Nowej Dęby oraz Ośrodek Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych noszą imię płk. Jana Szypowskiego („Leśnika”).
Demografia
edytujLiczba mieszkańców miasta: 11 443, całej gminy Nowa Dęba: 18 301[12].
- Piramida wieku mieszkańców Nowej Dęby w 2014 roku[2].
Gospodarka
edytujW mieście znajdują się tereny należące do Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Euro-Park Wisłosan”, w której znajdują się m.in. Zakłady Metalowe „Dezamet” wchodzące w skład Grupy Kapitałowej Bumar. W pobliżu miejscowości znajduje się duży poligon wojskowy należący do jednostki wojskowej nr 2090 (m.in. wynajmowany na ćwiczenia wojsk NATO).
Siedziba Nadleśnictwa Nowa Dęba.
Galeria
edytuj-
Plac mjra Jana Gryczmana (2018) -
Przystanek dworcowy (2019) -
ul. 1 Maja (2011) -
ul. Jana Pawła II (2019) -
Aleja Zwycięstwa (2019) -
Świetlica szkolna, „Paulusówka”
Wspólnoty wyznaniowe
edytuj- parafia Matki Bożej Królowej Polski
- parafia Podwyższenia Krzyża Świętego
- parafia wojskowa Dobrego Pasterza
- zbór Nowa Dęba (Sala Królestwa ul. Wincentego Witosa 11)[13]
Miasta partnerskie
edytuj
W latach 2003–2020 miastem partnerskim było również Fermoy w Irlandii[14][15][19]. Współpraca ta została zerwana 12 października 2020 przez stronę irlandzką, w związku z uchwałą Rady Miejskiej Nowej Dęby, ogłaszającej ją „strefą wolną od LGBT”[20].
Ludzie związani z Nową Dębą
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). [dostęp 2011-09-22].
- ↑ a b Nowa Dęba w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Zarządzenie nr 35 Prezesa Rady Ministrów z dnia 2 marca 1961 r. w sprawie zmiany i ustalenia nazw niektórych miejscowości i obiektów fizjograficznych (M.P. z 1961 r. nr 22, poz. 106).
- ↑ Położenie geograficzne. archiwum.nowadeba.pl. [dostęp 2013-02-21]. (pol.).
- ↑ Janusz Szkutnik, Józef Świeboda: Almanach Podkarpacki 2000. Wydawnictwo Akces, Rzeszów 1999, s. 41. ISBN 83-907343-3-8.
- ↑ Jerzy Zbigniew Pająk: Historia podziałów administracyjnych w: Mała Ojczyzna Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe, red. Grażyna Okła. Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2002, s. 105. ISBN 83-88710-43-5.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1987, s. 161. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ Sobieniewska-Pyłka, Katarzyna: Na poligonie w Nowej Dębie był... Stalingrad. echodnia.eu, 2009-09-25. [dostęp 2009-11-23]. (pol.).
- ↑ a b Rys historyczny. archiwum.nowadeba.pl. [dostęp 2013-02-21]. (pol.).
- ↑ a b Ewa Serwańska Z dębem w herbie, Wydawnictwa Przemysłu Maszynowego WEMA, Warszawa 1978.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 716.
- ↑ Według statystyk GUS 2009-06-30.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-09].
- ↑ a b Komitet Miast Bliźniaczych Nowa Dęba – Fermoy – Ploemeur. infoveriti.pl. [dostęp 2009-07-07].
- ↑ a b Marcin Flis: 25-lecie współpracy Fermoy i Ploemeur. archiwum.nowadeba.pl, 2013-02-21. [dostęp 2009-07-07].
- ↑ Pracowita wizyta Suhowoli. archiwum.nowadeba.pl, 2013-02-21. [dostęp 2013-02-21].
- ↑ a b Małgorzata Rokoszewska: To nie byli banderowcy, tylko sympatycy Polski. Super Nowości, 2012-06-14. [dostęp 2012-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-29)].
- ↑ Nowi partnerzy z Ukrainy. archiwum.nowadeba.pl, 2011-11-07. [dostęp 2013-02-21].
- ↑ Wieczór irlandzki z gośćmi z Fermoy. infonowadeba.pl, 2017-09-18. [dostęp 2017-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-21)].
- ↑ Irlandzkie miasto zrywa współpracę z Nową Dębą z powodu uchwały przeciw LGBT. Onet Wiadomości, 2020-10-14. [dostęp 2020-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-14)]. (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Dęba al. Dąbie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 11.