Obrona fortu Zahorce
Obrona fortu Zahorce – walki oddziałów polskich z jednostkami 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
 Mapa sytuacyjna | |||
| Czas |
7–20 lipca 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
ofensywa rosyjska 1920 | ||
| Wynik |
zwycięstwo bolszewików | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Formowanie i skład załogi fortu
edytujW czerwcu 1920 roku 1 Armia Konna Budionnego przerwała front polski nad Słuczą. W tym czasie z oddziałów zapasowych, wartowniczych i szkolnych sformowano Grupę „Brody” płk. Aleksandra Sasa-Jasińskiego. Grupa liczyła około 3000 żołnierzy, na uzbrojeniu posiadała dwanaście dział, osiemnaście ciężkich karabinów maszynowych. Celem obsadzenia Fortu Zahorce, położonego 6 km na południowy zachód od Dubna[1], który stanowił część fortyfikacji tego miasta, grupa wydzieliła ze swojego składu jego załogę. Dowództwo nad oddziałem objął mjr Wiktor Matczyński, a w jego skład weszły: batalion zapasowy 50 pułku piechoty, kompania saperów, kompania wartownicza, szwadron 9 pułku strzelców granicznych, pluton żandarmerii polowej, pluton 6 pułku artylerii polowej. Było to w sumie około 950 słabo wyszkolonych i bez doświadczenia frontowego żołnierzy. Uzbrojenie zespołowe stanowiły dwa działa i pięć ckm[2].
Walki o utrzymanie fortu
edytuj7 lipca 1920 roku pod Dubno dotarły oddziały wydzielone 1 Armii Konnej i bez walki zajęły miasto. Parlamentariusze zażądali kapitulacji fortu. Major Wiktor Matczyński odmówił poddania się. Spieszona kawaleria próbowała opanować fort szturmem, a odparta podciągnęła artylerię. Cztery działa ustawiono na wzgórzach pod Tarakanowem i kolejne dwa w pobliżu kolonii Aleksandrówka[a]. Ostrzał fortu, przerywany atakami i wezwaniami do złożenia broni, trwał do 12 lipca. Walki obrońców wspierał pociąg pancerny, który dwukrotnie przedostał się do oblężonego fortu z dostawami żywności i amunicji. W czasie ostrzału ranny został mjr Matczyński, ale nie opuścił stanowiska i nadal dowodził[3].
Dopiero późnym wieczorem 12 lipca nawiązano łączność z oddziałami 18 Dywizji Piechoty gen. Franciszka Krajowskiego. Rankiem 18 DP uderzyła na Dubno. Idący na czele 49 pułk piechoty przerwał pierścień okrążenia i odblokował fort. Piechotę wspomagała 7 bateria 18 pap. Następnie 49 pp opanował Tarakanów i wzgórza na zachód od Fortu Zahorce, który przestał być niepokojony przez bolszewicką artylerię[3][4][5].
Po zajęciu Dubna i Chorupania 18 Dywizja Piechoty otrzymała rozkaz przejścia do odwodu 6 Armii. Wykorzystał to przeciwnik, który sforsował Ikwę, ponownie opanował Dubno i obiegł fort. W rejonie fortu Budionny skoncentrował dwie brygady 11 Dywizji Kawalerii[6].
Sytuacja była jednak dynamiczna. Już 15 lipca na rozkaz dowódcy 6 Armii gen. Jana Romera 18 Dywizja Piechoty rozpoczęła przeciwnatarcie. 144 pułk piechoty z 4 i 6 bateriami 18 pułku artylerii polowej dotarł pod Zahorce i odrzucił przeciwnika ze wzgórz wokół miasta. Nocą z 15 na 16 lipca pod fortem zgrupowały się główne siły 18 DP. Stąd wyszło drugie natarcie na Dubno[7]. Zgrupowanie w sile: 144 pułk piechoty, dwa bataliony 145 pułku piechoty, 9 pułk strzelców granicznych i siedem baterii wyruszyło o 4.00 do ataku. W pierwszej fazie opanowano Tarakanów, ale dalszy marsz został zatrzymany silnym ogniem artylerii i broni maszynowej oraz kontratakiem dwóch pułków sowieckiej 11 Dywizji Kawalerii. Kontrataki kozaków wywołały panikę w szeregach 9 pułku strzelców granicznych i zmusiły Polaków do odwrotu na pozycje wyjściowe[8]. Kontratak sowiecki został powstrzymany głównie dzięki II i III dywizjonowi 18 pułku artylerii lekkiej, który stanowiska ogniowe rozmieścił w Forcie Zahorce[9]. W tym czasie XXXVI Brygada Piechoty opanowała Chorupań. Wieczorem wyszło ponowne, tym razem koncentryczne, uderzenie na Dubno. O 21.00 opanowano miasto[8][10].
Nocą z 16 na 17 lipca doskonale znający teren przewodnicy z załogi Fortu Zahorce poprowadzili pododdziały 145 pułku piechoty z Dubna przez most na wschodni brzeg Ikwy. Celem działania pułku było zajęcie Surmicz[b][11] i utworzenia przyczółka na wschodnim brzegu rzeki Ikwy. Wspólna akcja zakończyła się sukcesem[3].
18 i 19 lipca fort nie był atakowany przez bolszewików. Jako że 18 DP zaangażowała większość swoich sił w walce o Chorupań, gen. Krajowski zabrał z przyczółka 145 pp, zastępując go batalionem zapasowym 50 pułku piechoty z załogi fortu.
19 lipca 18 Dywizja Piechoty otrzymała rozkaz odwrotu do rejonu Werba – Białogródka. W Forcie Zahorce pozostawiono załogę w składzie: batalion zapasowy 50 pułku piechoty, 2/VIII kompania saperów i III/145 pułku piechoty[12]. Przeznaczona pierwotnie do składu załogi bateria szkolna, w chaosie odwrotu, odeszła razem z kolumną XXXV Brygady Piechoty[8].
Po południu 20 lipca bolszewicy otoczyli fort i siedem baterii (w tym jedna ciężka) rozpoczęło regularny, pięciogodzinny ostrzał[13]. Strzelano między innymi pociskami chemicznymi[13]. Około 19.00 do ataku przeszły oddziały bolszewickiej 45 Dywizji Strzelców. Pierwszy atak odparto, ale następujący bezpośrednio po pierwszym, drugi atak złamał polską obronę i Sowieci wdarli się w głąb umocnień, gdzie rozgorzała walka wręcz[8]. Poległo około 120 żołnierzy III/145 pułku piechoty. Zginęli między innymi ppor. Frank, Wasileńko, Mańkowski, Bochenek i podchorąży Szyling. Stracono 6 km i cały tabor bojowy[14]. Kilkudziesięciu ludzi z mjr. Matczyńskim, ześlizgnęło się po stromych wschodnich stokach fortu ku torom kolejowym i dołączyło do 18 Dywizji Piechoty w Radziwiłłowie. Resztki załogi skapitulowały. Ponad siedemdziesięciu jeńców nocą z 20 na 21 lipca zbiegło z niewoli sowieckiej. Oni również dotarli do Radziwiłłowa. Z resztek batalionu sformowano w Radziwiłłowie jedną kompanię, której dowództwo objął były dowódca batalionu ppor. Piotrowiak[14].
Epilog
edytujZ pozostałości III/145 pułku piechoty batalionu sformowano w Radziwiłłowie jedną kompanię, nad którą dowództwo objął były dowódca batalionu ppor. Piotrowiak. Resztki batalionu zapasowego 50 pułku piechoty, wraz z majorem Matczyńskim, odjechały 22 lipca koleją z Radziwiłłowa do Ostrowi Mazowieckiej[14].
W połowie czerwca 1924 w kościele farnym św. Jana Nepomucena w Dubnie odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą poległym żołnierzom, którzy walczyli przy obronie fortu Zahorce. Ofiarodawcą tablicy był ziemianin wołyński Jan hr. Tarnowski. Mszę świętą prowadził ks. kanonik Bronisław Galicki, a tablicę odsłonił starosta dubieński p. Płachta. W latach 30. XX w. Jedna z ulic Dubna nazwana została nazwiskiem mjr. Wiktora Matczyńskiego[1].
Uwagi
edytuj- ↑ Obecnie nieistniejąca, położona na północ od wsi Wielkie Zahorce
- ↑ Przedmieście Dubna, położone na wschód od miasta
Przypisy
edytuj- ↑ a b Fort Zahorce (Fort Dubno, Fort Tarakanów). wolhynia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-09)]..
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 469.
- ↑ a b c Odziemkowski 1998 ↓, s. 161.
- ↑ Badowski 1930 ↓, s. 22.
- ↑ Brykowski 1992 ↓, s. 7.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 469–470.
- ↑ Arciszewski 2016 ↓, s. 70.
- ↑ a b c d Odziemkowski 2004 ↓, s. 470.
- ↑ Leszczyński 2006 ↓, s. 60.
- ↑ Arciszewski 2016 ↓, s. 71–72.
- ↑ Surmicze, przedmieście, powiat dubieński, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 597.
- ↑ Arciszewski 2016 ↓, s. 89.
- ↑ a b Arciszewski 2016 ↓, s. 93.
- ↑ a b c Arciszewski 2016 ↓, s. 94.
Bibliografia
edytuj- Franciszek Adam Arciszewski: Ostróg – Dubno – Brody. Walki 18 Dywizji Piechoty z konną armią Budionnego (1 lipca – 6 sierpnia 1920) (reprint). Oświecim: Wydawnictwo „Napoleon”, 2016. ISBN 978-83-65652-00-3.
- Zbigniew Badowski: Zarys historii wojennej 18-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Bartosz Zakrzewski: 18 Dywizja Piechoty WP w wojnie polsko-sowieckiej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2016. ISBN 978-83-7543-415-6.
- Józef Żołna: Zarys historii wojennej 42-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.