Niszczyciele typu S 90
Niszczyciele typu S 90 – pierwsza seria niszczycielii zaprojektowanych i zbudowanych w Niemczech w latach 1898–1901, w stoczni Schichau w Elblągu. Zbudowano 12 jednostek tego typu, o numerach od S 90 do S 101. Oficjalnie klasyfikowane w marynarce niemieckiej jako wielkie torpedowce lub torpedowce pełnomorskie[2], były pod względem wielkości i charakterystyk odpowiednikami klasy niszczycieli i za takie są uznawane[4][5]. Razem z kolejnymi typami, o numerach okrętów do G 137, tworzyły grupę zbliżonych typów określaną jako Großes Torpedoboot 1898. W 1914 roku zostały przenumerowane na T 91 do T 101. Służyły podczas I wojny światowej. Z wyjątkiem dwóch okrętów, wszystkie pozostałe przetrwały wojnę.
 S 95 w typowym czarnym malowaniu niemieckich niszczycieli na wodach ojczystych[1] | |
| Kraj budowy | |
|---|---|
| Użytkownicy | |
| Stocznia | |
| Wejście do służby |
1899-1901 |
| Wycofanie |
1921 |
| Zbudowane okręty |
12 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
310 t normalna |
| Długość |
63,0 m |
| Szerokość |
7 m |
| Zanurzenie |
2,83 m[2] |
| Napęd |
3 kotły, 2 maszyny parowe potrójnego rozprężania (5900 KM), 2 śruby |
| Prędkość |
26,5 węzłów |
| Zasięg |
830 mil morskich przy 17 w |
| Załoga |
57 (2 oficerów)[3] |
| Uzbrojenie |
3 armaty 50 mm L/40 (3x1) |
Historia
edytuj
Dwanaście wielkich torpedowców typu S 90 zostało zaprojektowanych w Niemczech i zbudowanych w stoczni Schichau[6][7]. Nosiły one oznaczenia od S 90 do S 101 (litera S oznaczała stocznię Schichau).
W momencie wybuchu I wojny światowej ich wartość bojowa była już stosunkowo niska, na wielu z nich zdjęto uzbrojenie torpedowe i służyły one jako jednostki pomocnicze, tendry okrętów podwodnych[8]. Z wyjątkiem dwóch okrętów, S 90 i T 100 (ex. S 100), wszystkie pozostałe okręty tego typu przetrwały wojnę.
S 97 od 28 maja 1900 służył jako awizo pod nazwą „Sleipner” przy jachcie cesarskim, po czym po wybuchu wojny został przeklasyfikowany na okręt obrony wybrzeża i przemianowany na T 97[3]. Trzy pierwsze okręty, S 90, S 91 i S 92 od wejścia do służby służyły w niemieckiej kolonii Tsingtau (Qingdao) w Chinach, skąd dwa ostatnie powróciły w 1902 roku[2]. W związku ze zdeklasowaniem okrętów tego typu przez nowsze niszczyciele, 4 września 1914 zmieniono okrętom oznaczenia na rozpoczynające się od litery T, oznaczające torpedowce, z zachowaniem tych samych numerów, żeby zwolnić numery dla nowo budowanych niszczycieli[3]. Większość służyła przez całą I wojnę światową na wodach niemieckich, z wyjątkiem S 90, który służył nadal na wodach chińskich i jako jedyny nie został przemianowany[6][9]. W nocy z 17 na 18 października 1914 zatopił on japoński krążownik „Takachiho” w czasie oblężenia Qingdao, ale nie mogąc przerwać blokady, wyrzucił się na brzeg[9]. Z pozostałych okrętów, T 100 zatonął na Bałtyku 15 października 1915 po kolizji ze statkiem handlowym „Preussen”[3].
Po zakończeniu wojny okręty krótko służyły w Reichsmarine, zostały złomowane w 1921[6][9].
Opis konstrukcji
edytujOkręty oficjalnie klasyfikowane były jako „torpedowce pełnomorskie” względnie „torpedowce oceaniczne” lub „wielkie torpedowce” (Hochsee-Torpedoboote lub Große Torpedoboote)[6][7][8][2], współcześnie w publikacjach, zwłaszcza anglojęzycznych, klasyfikowane są anachronicznie jako niszczyciele[4][5]. Różniły się przy tym znacząco od podobnych im klasą ówczesnych okrętów brytyjskich[5].
W odróżnieniu od pierwszego niszczyciela marynarki niemieckiej D 10, zbudowanego i zaprojektowanego w brytyjskiej stoczni, typ S 90 był projektem całkowicie niemieckim[5]. Stanowił ewolucję wcześniejszych projektów Schichaua, jak D 9, bardziej zbliżonych do kanonierki torpedowej. Wyraźnie odróżniał się on od ówczesnych brytyjskich i francuskich okrętów tego typu, natomiast wykazywał podobieństwa do amerykańskiego USS „Bainbridge” (DD-1) w tym, że okręty te miały wysoki, podniesiony pokład dziobowy zamiast modnego wówczas u niszczycieli zaokrąglonego pokładu typu turtle back (skorupa żółwia)[5][10]. Tracono w ten sposób kilka węzłów szybkości, ale za to znacznie podnoszono żeglowność w warunkach pełnomorskich[5][10].
Podstawowym zadaniem okrętów niemieckich tej klasy był atak torpedowy na duże jednostki nieprzyjaciela, a nie jak w przypadku okrętów brytyjskich obrona własnych sił przed atakiem torpedowców[5]. Różnice nie przejawiały się tylko w nazwie (niemieckie Torpedoboote [torpedowce], a brytyjskie torpedo boat destroyers [niszczyciele torpedowców]), ale także w uzbrojeniu[5]. Okręty brytyjskiej miały znacznie silniejsze uzbrojenie artyleryjskiej: niemieckie Torpedoboote uzbrojone były w trzy armaty kalibru 50 mm, a ówczesne brytyjskie torpedo boat destroyers zazwyczaj w jedną armatę 12-funtową (76 mm) i cztery do sześciu armat 6-funtowych (57 mm)[5][11].
Wszystkie okręty miały konstrukcję stalową, galwanizowaną poniżej linii wodnej[6]. Kadłub dzielony był na dziesięć przedziałów wodoszczelnych[6].
Napęd okrętów stanowiły dwie maszyny parowe potrójnego rozprężania z pionowymi cylindrami o mocy indykowanej 5900 KM napędzające dwie śruby o średnicy 2,25 metry z trzema kotłami wodnorurkowymi typu Thornycroft[6] opalanymi węglem, którego zapas wynosił 93 tony[9].
Długość linii wodnej okręt wynosiła 62,7 metrów, a długość całkowita 63 metry[9][12]. Maksymalna szerokość kadłuba wynosiła 7 metrów, zanurzenie na dziobie wynosiło 2,03 metry, a na rufie 2,83 metry[9][12]. Wyporność normalna wynosiła 310 ton, a maksymalna do 394 ton[9][12]. Prędkość maksymalna wynosiła do 26,5 węzłów (planowana była wyliczona na 27 węzłów)[9][12]. Okręt mógł utrzymać prędkość maksymalną przez około trzy godziny, a prędkość 12-14 węzłów do dwunastu godzin[7].
Okręty były uzbrojone w trzy pojedyncze armaty 50 mm (zapas amunicji 252 pocisków), dwa karabiny maszynowe i trzy pojedyncze wyrzutnie torpedowe 450 mm (z łącznym zapasem pięciu torped)[6][12].
Załogę stanowiło 55 marynarzy i dwóch oficerów[6].
Koszt budowy jednego okrętu wynosił pomiędzy 874.000, a 1.015.000 ówczesnych marek[9].
Lista jednostek
edytuj| Nazwa | Numer stoczniowy | Wodowany | Wejście do służby | Wycofanie ze służby | Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|
| S 90 | 644 | 26/07/1899 | 24/10/1899 | 17/10/1914 | Służył na Dalekim Wschodzie. Zatopił japoński krążownik „Takachiho” w czasie oblężenia Qingdao, samozatopiony 17. 10. 1914. |
| S 91 | 645 | 25/09/1899 | 24/04/1900 | 22/03/1921 | 4 września 1914 przemianowany na T 91, złomowany w 1921. |
| S 92 | 646 | 15/05/1900 | 27/06/1900 | 22/03/1921 | 4 września 1914 przemianowany na T 92, służył jako okręt flagowy dywizjonu trałowców, złomowany w 1921. |
| S 93 | 647 | 24/03/1900 | 14/07/1900 | 22/03/1921 | 4 września 1914 przemianowany na T 93, służył jako okręt obrony wybrzeża, złomowany w 1921. |
| S 94 | 648 | 23/04/1900 | 27/07/1900 | 26/10/1920 | 4 września 1914 przemianowany na T 94, służył jako okręt ochrony wybrzeża, zatopiony 13 marca 1920 w czasie puczu Kappa, podniesiony z dna i wycofany ze służby w październiku 1920, złomowany w 1921. |
| S 95 | 649 | 20/02/1900 | 29/08/1900 | 22/03/1921 | 4 września 1914 przemianowany na T 95, służył jako okręt ochrony wybrzeża, wycofany ze służby 22 marca 1921, złomowany w 1921. |
| S 96 | 670 | 31/01/1900 | 27/09/1900 | 22/03/1921 | 4 września 1914 przemianowany na T 95, służył jako okręt pomocniczy, wycofany ze służby w 1921, złomowany w 1921. |
| S 97 | 671 | 16/12/1899 | 28/05/1900 | 22/03/1921 | Dłuższy o 20 cm, wyporność większa o 40 ton. Początkowo służył jako awizo pod nazwą „Sleipner” przy jachcie cesarskim. 4 września 1914 przemianowany na T 97, służył jako okręt obrony wybrzeża, złomowany w 1921. |
| S 98 | 672 | 28/07/1899 | 04/11/1900 | 22/03/1921 | 4 września 1914 przemianowany na T 98, służył jako okręt pomocniczy, złomowany w 1921. |
| S 99 | 673 | 04/09/1900 | 13/12/1900 | 22/03/1921 | 4 września 1914 przemianowany na T 98, służył jako eskortowiec, złomowany w 1921. |
| S 100 | 674 | 13/11/1900 | 18/04/1901 | 15/10/1915 | 4 września 1914 przemianowany na T 100, służył jako okręt flagowy flotylli okrętów podwodnych. Zatonął na Bałtyku 15 października 1915 po kolizji w promem „Preussen”. |
| S 101 | 673 | 22/12/1900 | 30/05/1900 | 22/03/1921 | 4 września 1914 przemianowany na T 101, służył jako okręt flagowy flotylli okrętów podwodnych, a później jako patrolowiec i okręt flagowy flotylli torpedowców, złomowany w 1921. |
Przypisy
edytuj- ↑ Gröner 1983 ↓, s. 14,43.
- ↑ a b c d e Gröner 1983 ↓, s. 42-43.
- ↑ a b c d Trubicyn 2000 ↓, s. 31-32
- ↑ a b Roger Chesneau: Conway's All the World's Fighting Ships, 1860–1905, ss. 262-265.
- ↑ a b c d e f g h i Eric Osborne: Destroyers. s. 42,191.
- ↑ a b c d e f g h i E. Groner: German Warships. s. 169.
- ↑ a b c A. Preston: Destroyers. s. 12.
- ↑ a b Jane's Fighting Ships of World War 1. s. 119.
- ↑ a b c d e f g h i E. Groner: German Warships. s. 170.
- ↑ a b Norman Friedman: The U. S. Destroyers. s. 15.
- ↑ Eric Osborne: Destroyers. s. 198-201.
- ↑ a b c d e R. Gardiner: German Warships of World War I. s. 168-204.
Bibliografia
edytuj- Erich Gröner: Die deutschen Kriegsschiffe 1815-1945. Band 2: Torpedoboote, Zerstörer, Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote. Koblencja: Bernard & Graefe Verlag, 1983. ISBN 3-7637-4801-6. (niem.).
- Eric Groner, Martin Maas: German Warships, 1815-1945, Volume One: Major Surface Vesels. Naval Institute Press. ISBN 978-0870217906. (ang.).
- Jane's Fighting Ships of World War 1. London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
- Robert Gardiner: German Warships of World War I: The Royal Navy's Official Guide to the Capital Ships, Cruisers, Destroyers, Submarines, and Small Craft, 1914-1918. Naval Institute Press, 1992. ISBN 978-1557503039. (ang.).
- Eric Osborne: Destroyers: An Illustrated History Of Their Impact (Weapons and Warfare). ABC-Clio. ISBN 1-85109-479-2. (ang.).
- Norman Friedman: The U. S. Destroyers: An Illustrated Design History. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 1982. ISBN 0-87021-733-X. (ang.).
- Antony Preston: Destroyers. London: Hamlyn, 1978. ISBN 0-600-32955-0. (ang.).
- Siergiej Trubicyn: Eskadriennyje minonoscy i minonoscy Giermanii (1871-1918 gg.). Sankt Petersburg: 2000, seria: Bojewyje Korabli Mira. (ros.).
- Roger Chesneau, Eugène Kolesnik (red.): Conway's All the World's Fighting Ships, 1860–1905. London: Conway Maritime Press, 1979 (ang.)