Nemo iudex in causa sua

Nemo iudex in causa sua (z łac. Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie)^[a] – podstawowy warunek bezstronności organu rozstrzygającego sprawę. W sytuacji, w której bezstronność organu budzi uzasadnioną wątpliwość, może zostać on wyłączony z toczącego się postępowania.

Stosowanie w Polsce

Wszystkie główne polskie ustawy proceduralne (k.p.k., k.p.c., p.p.s.a., co do urzędników również k.p.a.) zawierają stosowne regulacje.

Istnieją dwa zasadnicze tryby usunięcia sędziego (a także pracownika czy organu w k.p.a.): z mocy prawa (iudex inhabilis) oraz na wniosek strony (iudex suspectus) lub oświadczenie sędziego do akt sprawy.

Kodeks postępowania karnego przewiduje wyłączenie sędziego (iudex inhabilis) w art. 40, m.in.: w sprawach dotyczących go bezpośrednio, jego małżonka, krewnego bądź powinowatego, gdy był on świadkiem czynu, brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone, pozostaje w takim stosunku osobistym z jedną ze stron, że zachodzą wątpliwości co do jego bezstronności.

Uwagi

↑ Także nemo iudex idoneus in priopria causa, nemo iudex in parte sua lub nemo non benignus sui iudex est. Maksyma oparta na edykcie Generali lege decernimus neminem sibi esse iudicem vel ius dicere debere in re enim propria iniquum admodum est alicui licentiam tribuere sententiae. In re enim propria iniquum admodum est alicui licentiam tribuere sententiae (Ustanawiamy jako ogólną normę, że nikt nie powinien być swoim własnym sędzią ani względem siebie orzekać o prawie. Jest bowiem wielce niesprawiedliwym dać komuś pozwolenie na wydanie wyroku we własnej sprawie) z 376 roku, Kodeks Justyniana 3.5.1. Wcześniej zasadę tę określił Ulpian Domicjusz: Qui iurisdictioni praeest, neque sibi ius dicere debet (Kto przewodniczy wymierzaniu sprawiedliwości, nie będzie wydawał wyroków w swojej własnej sprawie) Digesta 2.1.10.

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

[1] Także nemo iudex idoneus in priopria causa, nemo iudex in parte sua lub nemo non benignus sui iudex est. Maksyma oparta na edykcie Generali lege decernimus neminem sibi esse iudicem vel ius dicere debere in re enim propria iniquum admodum est alicui licentiam tribuere sententiae. In re enim propria iniquum admodum est alicui licentiam tribuere sententiae (Ustanawiamy jako ogólną normę, że nikt nie powinien być swoim własnym sędzią ani względem siebie orzekać o prawie. Jest bowiem wielce niesprawiedliwym dać komuś pozwolenie na wydanie wyroku we własnej sprawie) z 376 roku, Kodeks Justyniana 3.5.1. Wcześniej zasadę tę określił Ulpian Domicjusz: Qui iurisdictioni praeest, neque sibi ius dicere debet (Kto przewodniczy wymierzaniu sprawiedliwości, nie będzie wydawał wyroków w swojej własnej sprawie) Digesta 2.1.10.

[a]