Nagroda Shawa

Nagroda Shawa – międzynarodowa nagroda naukowa przyznawana corocznie od 2004 roku. Laureaci są wyłaniani w trzech kategoriach:

• matematyka,
• nauki przyrodnicze i medycyna,
• astronomia.

Laureaci Nagrody Shawa w dziedzinie astronomii w roku 2006. Od lewej: Saul Perlmutter, Adam Riess i Brian Schmidt.

Premia pieniężna wynosi milion dolarów.

Nagrodę ustanowił w 2002 roku potentat medialny i filantrop z Hongkongu Sir Run Run Shaw (邵逸夫), nazywając ją własnym imieniem. Bywa określana mianem „Nobla Wschodu”.

Wśród laureatów znalazł się Polak: matematyk Henryk Iwaniec (2015).

Nagroda

Przyznawana przez przeznaczoną do tego fundację w Hongkongu (The Shaw Prize Foundation), według słów organizatora:

[Nagroda] przeznaczona jest dla osób fizycznych czynnych w swoich dziedzinach, które niedawno poczyniły uznane i istotne postępy, wniosły wybitny wkład w akademickie i naukowe badania lub zastosowania, lub które osiągnęły doskonałość w innych domenach. Poświęcona jest pogłębianiu rozwoju społecznego, ulepszaniu jakości życia i wzbogacaniu ludzkiej duchowej cywilizacji.

Uważa się, że nagroda Shawa często poprzedza Nagrodę Nobla.

Laureaci

Astronomia

Rok	Laureat	Państwo zatrudnienia	Uzasadnienie	Przypisy
2004	Peebles, JamesJames Peebles	Stany Zjednoczone	za swój wkład w kosmologię (for his contributions to cosmology)
2005	Marcy, GeoffreyGeoffrey Marcy	Stany Zjednoczone	za ich wkład, który doprowadził do odkrycia systemów planetarnych (for their contributions that led to the discovery of planetary systems)
	Mayor, MichelMichel Mayor	Szwajcaria
2006	Perlmutter, SaulSaul Perlmutter	USA	za odkrycie tempa ekspansji przyspieszającego Wszechświata oraz gęstości energii próżni (for finding the expansion rate of the accelerating universe and the energy density of space)
	Riess, AdamAdam Riess	USA
	Schmidt, BrianBrian Schmidt	Australia
2007	Peter Goldreich	Stany Zjednoczone	za osiągnięcia w astrofizyce teoretycznej i planetologii (for his achievements in theoretical astrophysics and planetary sciences)
2008	Genzel, ReinhardReinhard Genzel	Niemcy	za wykazanie, że centrum Drogi Mlecznej zawiera supermasywną czarną dziurę (for demonstrating that the Milky Way’s centre contains a supermassive black hole)
2009	Frank Hsia-San Shu (徐遐生)	Stany Zjednoczone	za wybitne osiągnięcia życia na polu astronomii teoretycznej (for his outstanding lifelong contributions to theoretical astronomy)
2010	Bennett, Charles L.Charles L. Bennett	Stany Zjednoczone	za ich wkład w eksperyment Wilkinson Microwave Anisotropy Probe [sondę NASA im. Davida Wilkinsona służącą badaniu anizotropii mikrofalowego promieniowania tła], który umożliwił precyzyjne ustalenie podstawowych parametrów kosmologicznych, w tym kształtu, wieku i składu wszechświata (for their contributions to the Wilkinson Microwave Anisotropy Probe experiment, which has enabled precise determinations of the fundamental cosmological parameters, including the geometry, age and composition of the universe)
	Lyman Page	Stany Zjednoczone
	David Spergel	Stany Zjednoczone
2011	Enrico Costa	Włochy	za ich wiodącą rolę w misjach kosmicznych, które umożliwiły przedstawienie kosmologicznego pochodzenia rozbłysków gamma, najjaśniejszych znanych źródeł promieniowania we Wszechświecie (for their leadership of space missions that enabled the demonstration of the cosmological origin of gamma ray bursts, the brightest sources known in the universe)
	Gerald Fishman	Stany Zjednoczone
2012	Jewitt, DavidDavid Jewitt	Stany Zjednoczone	za ich odkrycie i scharakteryzowanie ciał transneptunowych, archeologicznego skarbu pochodzącego z czasu formowania się Układu Słonecznego i długo poszukiwanego źródła komet krótkookresowych (for their discovery and characterization of trans-Neptunian bodies, an archeological treasure dating back to the formation of the solar system and the long-sought source of short period comets)
	Luu, JaneJane Luu	Stany Zjednoczone
2013	Steven Balbus	Wielka Brytania	za odkrycie i badania nad niestabilnością magnetorotacyjną oraz za wykazanie, że ta niestabilność prowadzi do turbulencji i jest skutecznym mechanizmem przekazania momentu pędu astrofizycznym dyskom akrecyjnym (for their discovery and study of the magnetorotational instability, and for demonstrating that this instability leads to turbulence and is a viable mechanism for angular momentum transport in astrophysical accretion disks)
	John F. Hawley	Stany Zjednoczone
2014	Daniel Eisenstein	Stany Zjednoczone	za ich wkład w pomiar cech wielkoskalowych struktur galaktyk używanych do ograniczenia modelu kosmologicznego, w tym barionowych oscylacji akustycznych oraz zaburzeń przestrzeni wynikających z przesunięcia ku czerwieni (poczerwienienia) (for their contributions to the measurements of features in the large-scale structure of galaxies used to constrain the cosmological model, including baryon acoustic oscillations and redshift-space distortions)
	Shaun Cole	Wielka Brytania
	John A. Peacock	Wielka Brytania
2015	William J. Borucki	Stany Zjednoczone	za danie początku i poprowadzenie misji kosmicznego teleskopu Keplera, który wielce poszerzył wiedzę na temat zarówno pozasłonecznych układów planetarnych, jak i wnętrz gwiazd (for his conceiving and leading the Kepler mission, which greatly advanced knowledge of both extrasolar planetary systems and stellar interiors)
2016	Ronald Drever	Wielka Brytania	za zapoczątkowanie i zaprojektowanie Laserowego Obserwatorium Interferometrycznego Fal Grawitacyjnych (LIGO), którego niedawne bezpośrednie wykrycie fal grawitacyjnych otwiera nowe drzwi w astronomii, z pierwszym istotnym odkryciem fuzji pary czarnych dziur o masach gwiazd (for conceiving and designing the Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory (LIGO), whose recent direct detection of gravitational waves opens a new window in astronomy, with the first remarkable discovery being the merger of a pair of stellar mass black holes)
	Thorne, KipKip Thorne	Stany Zjednoczone
	Weiss, RainerRainer Weiss	Stany Zjednoczone
2017	Simon White	Niemcy	za jego wkład w rozumienie formowania się struktur Wszechświata. Za pomocą potężnych symulacji numerycznych pokazał jak drobne fluktuacje gęstości we wczesnym Wszechświecie rozwijają się w galaktyki i inne struktury nieliniowe, silnie wspierając kosmologię płaskiej geometrii Wszechświata, także zdominowaną przez ciemną materię i stałą kosmologiczną (for his contributions to understanding structure formation in the Universe. With powerful numerical simulations he has shown how small density fluctuations in the early Universe develop into galaxies and other nonlinear structures, strongly supporting a cosmology with a flat geometry, and dominated by dark matter and a cosmological constant)
2018	Jean-Loup Puget	Francja	za jego wkład w astronomię: od podczerwonej (w podczerwieni) po fal submilimetrowych. Wykrył podczerwone promieniowanie tła dawnych galaktyk tworzących gwiazdy oraz zaproponował w składzie materii międzygwiazdowej cząsteczki węglowodorów aromatycznych. Wraz z misją kosmiczną Obserwatorium Plancka w olbrzymi sposób pogłębił naszą znajomość kosmologii wobec obecności w tzw. pierwszym planie Wszechświata materii międzygwiezdnej. (for his contributions to astronomy in the infrared to submillimetre spectral range. He detected the cosmic far-infrared background from past star-forming galaxies, and proposed aromatic hydrocarbon molecules as a constituent of interstellar matter. With the Planck space mission, he has dramatically advanced our knowledge of cosmology in the presence of interstellar matter foregrounds)
2019	Edward C. Stone	Stany Zjednoczone	za jego przewodzenie Programowi Voyager, który przez ostatnie cztery dekady przekształcił nasze rozumienie czterech wielkich planet i zewnętrznego układu słonecznego, a obecnie rozpoczął eksplorację przestrzeni międzygwiezdnej (for his leadership in the Voyager project, which has, over the past four decades, transformed our understanding of the four giant planets and the outer solar system, and has now begun to explore interstellar space)
2020	Blandford, RogerRoger Blandford	Stany Zjednoczone	za jego fundamentalny wkład w astrofizykę teoretyczną, szczególnie dotyczącej podstawowego rozumienia aktywnych jąder galaktyk, formacji i kolimacji relatywistycznych strug (dżetów), mechanizmu wydobycia energii z czarnych dziur, a także przyspieszenia cząstek w szokach i odpowiadających im mechanizmom promieniowania (for his foundational contributions to theoretical astrophysics, especially concerning the fundamental understanding of active galactic nuclei, the formation and collimation of relativistic jets, the energy extraction mechanism from black holes, and the acceleration of particles in shocks and their relevant radiation mechanisms)
2021	Victoria M. Kaspi
	Chryssa Kouveliotou
2022	Lennart Lindegren
	Michael Perryman
2023	Matthew Bailes
	Duncan Lorimer
	Maura McLaughlin
2024	Shrinivas R Kulkarni	Stany Zjednoczone	for his ground-breaking discoveries about millisecond pulsars, gamma-ray bursts, supernovae, and other variable or transient astronomical objects. His contributions to time-domain astronomy culminated in the conception, construction and leadership of the Palomar Transient Factory and its successor, the Zwicky Transient Facility, which have revolutionised our understanding of the time-variable optical sky.

Nauki przyrodnicze i medycyna

Rok	Laureat	Państwo zatrudnienia	Uzasadnienie	Przypisy
2004	Cohen, StanleyStanley Cohen	Stany Zjednoczone	za ich wkład w klonowanie DNA i inżynierię genetyczną (for their contributions to DNA cloning and genetic engineering)
	Herbert W. Boyer
	Yuet Wai Kan		za jego pracę nad polimorfizmem DNA i jego wpływem na genetykę człowieka (for his works on DNA polymorphism and its influence on human genetics)
2004	Sir Richard Doll	Wielka Brytania	za jego wkłąd we współczesną epidemiologię raka (for his contributions to modern cancer epidemiology)
2005	Sir Michael Berridge	Wielka Brytania	za jego prace nad sygnalizacją wapniową w regulacji aktywności komórkowej (for his works on calcium signalling in the regulation of cellular activity)
2006	Xiaodong Wang	Stany Zjednoczone	za jego odkrycie biochemicznej podstawy zaprogramowanej śmierci komórki, kluczowego procesu równoważącego narodziny komórek i chroniącego przed rakiem (for his discovery of the biochemical basis of programmed cell death, a vital process that balances cell birth and defends against cancer)
2007	Lefkowitz, RobertRobert Lefkowitz	Stany Zjednoczone	za jego nieustępliwe objaśnianie ważnego systemu receptorowego, który mediuje odpowiedź komórkową oraz organów na leki i hormony (for his relentless elucidation of the major receptor system that mediates the response of cells and organs to drugs and hormones)
2008	Campbell, Keith H. S.Keith H. S. Campbell	Wielka Brytania	za ich niedawne przełomowe innowacje w zakresie odwrócenia procesu różnicowania komórek u ssaków, zjawiska które poszerza naszą wiedzę na temat biologii rozwoju i daje wielkie nadzieje na polu leczenia ludzkich chorób oraz usprawnień praktyk rolniczych (for their recent pivotal innovations in reversing the process of cell differentiation in mammals, a phenomenon which advances our knowledge of developmental biology and holds great promise for the treatment of human diseases and improvements in agriculture practices.)
	Sir Ian Wilmut
	Yamanaka, Shin’yaShin’ya Yamanaka	Japonia
2009	Douglas L. Coleman	Stany Zjednoczone	za ich wkład prowadzący do odkrycia leptyny, hormonu regulującego spożywanie pokarmów i masę ciała (for their work leading to the discovery of leptin, a hormone that regulates food intake and body weight)
	Jeffrey M. Friedman
2010	David Julius	Stany Zjednoczone	za jego przełomowe odkrycia mechanizmów molekularnych, za pomocą których skóra odczuwa bolesne bodźce, temperaturę oraz wytwarza nadwrażliwość na ból (for his seminal discoveries of molecular mechanisms by which the skin senses painful stimuli and temperature and produces pain hypersensitivity)
2011	Hoffmann, JulesJules Hoffmann	Francja	za ich odkycie molekularnego podłoża odporności nieswoistej, pierwszej linii obrony przed patogenami (for their discovery of the molecular mechanism of innate immunity, the first line of defense against pathogens)
	Ruslan Medzhitov	Stany Zjednoczone
	Beutler, BruceBruce Beutler
2012	Franz-Ulrich Hartl	Niemcy	za ich wkład w rozumienie mechanizmów cząsteczkowych zwijania białek. Poprawne zwijanie białek jest konieczne dla wielu czynności komórkowych (for their contributions to the understanding of the molecular mechanism of protein folding. Proper protein folding is essential for many cellular functions)
	Arthur Horwich	Stany Zjednoczone
2013	Hall, Jeffrey C.Jeffrey C. Hall	Stany Zjednoczone	za ich odkrycie mechanizmów molekularnych stojących u podstaw rytmów dobowych (for their discovery of molecular mechanisms underlying circadian rhythms)
	Rosbash, MichaelMichael Rosbash
	Young, Michael W.Michael W. Young
2014	Kazutoshi Mori	Japonia	za ich odkrycie odpowiedzi na niesfałdowane białka w siateczce śródplazmatycznej, komórkowego szlaku sygnałowego, który kontroluje homeostazę organelli i jakość eksportu białek w komórkach eukariontów (for their discovery of the Unfolded Protein Response of the endoplasmic reticulum, a cell signalling pathway that controls organelle homeostasis and quality of protein export in eukaryotic cells)
	Peter Walter	Stany Zjednoczone
2015	Bonnie L. Bassler	Stany Zjednoczone	za objaśnienie podstaw molekularnych mechanizmu wyczuwania kworum (ang. quorum sensing), procesu w którym bakterie komunikują się ze sobą a który oferuje nowatorskie sposoby ingerencji w patogeny bakteryjne oraz modulacji mikrobiomu dla zastosowań zdrowotnych (for elucidating the molecular mechanism of quorum sensing, a process whereby bacteria communicate with each other and which offers innovative ways to interfere with bacterial pathogens or to modulate the microbiome for health applications)
	E. Peter Greenberg
2016	Adrian Bird	Wielka Brytania	za ich odkrycie genów i zakodowanych białek, które rozpoznają pewną chemiczną modyfikację DNA chromosomów wpływających na kontrolę genów stanowiącą podstawę jednego zaburzenia rozwojowego, Zespołu Retta (for their discovery of the genes and the encoded proteins that recognize one chemical modification of the DNA of chromosomes that influences gene control as the basis of the developmental disorder Rett syndrome)
	Zoghbi, HudaHuda Zoghbi	Stany Zjednoczone
2017	Ian R. Gibbons	Stany Zjednoczone	za ich odkrycie związanych z mikrotubulami białek motorycznych: silników napędzających komórkowe i wewnątrzkomórkowe ruchy niezbędne do wzrostu, podziału i przetrwania komórek ludzkich (for their discovery of microtubule-associated motor proteins: engines that power cellular and intracellular movements essential to the growth, division, and survival of human cells)
	Ronald Vale
2018	Mary-Claire King	Stany Zjednoczone	za zmapowanie pierwszego genu raka piersi. Wykorzystując modelowanie matematyczne King przewidziała i wykazała, że rak piersi może być spowodowany przez pojedynczy gen. Zmapowała ten gen, co ułatwiło sklonowanie go i uratowało tysiące istnień (for her mapping of the first breast cancer gene. Using mathematical modeling, King predicted and then demonstrated that breast cancer can be caused by a single gene. She mapped the gene which facilitated its cloning and has saved thousands of lives)
2019	Maria Jasin	Stany Zjednoczone	za jej pracę pokazującą, że umiejscowione uszkodzenia obu nici DNA stymulują rekombinację (naprawę rekombinacyjną) w komórkach ssaków. Jej przełomowa praca była fundamentalna i poprowadziła wprost do narzędzi umożliwiających edycję konkretnych miejsc w genomach ssaków (for her work showing that localized double strand breaks in DNA stimulate recombination in mammalian cells. This seminal work was essential for and led directly to the tools enabling editing at specific sites in mammalian genomes)
2020	Gero Miesenböck	Austria	za rozwój optogenetyki, techniki która zrewoluzjonalizowała neuronaukę (for the development of optogenetics, a technology that has revolutionized neuroscience)
	Peter Hegemann	Niemcy
	Georg Nagel
2021	Scott D. Emr	Stany Zjednoczone	(for the landmark discovery of the ESCRT (Endosomal Sorting Complex Required for Transport) pathway, which is essential in diverse processes involving membrane biology, including cell division, cell-surface receptor regulation, viral dissemination, and nerve axon pruning. These processes are central to life, health and disease.)
2022	Michael J. Welsh	Stany Zjednoczone	(for landmark discoveries of the molecular, biochemical, and functional defects underlying cystic fibrosis and the identification and development of medicines that reverse those defects and can treat most people affected by this disorder. Together, these discoveries and medicines are alleviating human suffering and saving lives.)
	Paul Negulescu
2023	Patrick Cramer	Niemcy	(for pioneering structural biology that enabled visualisation, at the level of individual atoms, of the protein machines responsible for gene transcription, one of life’s fundamental processes. They revealed the mechanism underlying each step in gene transcription, how proper gene transcription promotes health, and how dysregulation causes disease.)
	Eva Nogales	Hiszpania
2024	Swee Lay Thein	Stany Zjednoczone	for their discovery of the genetic and molecular mechanisms underlying the fetal-to-adult hemoglobin switch, making possible a revolutionary and highly effective genome-editing therapy for sickle cell anemia and β thalassemia, devastating blood diseases that affect millions of people worldwide.
	Stuart Orkin

Matematyka

rok	laureaci
2004	Shiing-shen Chern
2005	Andrew Wiles
2006	David Mumford Wen-Tsun Wu
2007	Robert Langlands Richard Taylor
2008	Władimir Arnold Ludwig Faddiejew
2009	Simon K. Donaldson Clifford Taubes
2010	Jean Bourgain
2011	Demetrios Christodoulou Richard S. Hamilton
2012	Maksim Koncewicz
2013	David Donoho
2014	George Lusztig
2015	Gerd Faltings Henryk Iwaniec
2016	Nigel Hitchin
2017	János Kollár Claire Voisin
2018	Luis Caffarelli
2019	Michel Talagrand
2020	Alexander Beilinson David Kazhdan
2021	Jean-Michel Bismut Jeff Cheeger
2022	Noga Alon Ehud Hrushovski
2023	Władimir Drinfeld Shing-Tung Yau
2024	Peter Sarnak

Podsumowanie

Rok	Astronomia	Nauki o życiu i medycyna	Matematyka
2004	James Peebles	Stanley N. Cohen Herbert Boyer Yuet Wai Kan Richard Doll	Shiing-shen Chern
2005	Geoffrey Marcy Michel Mayor	Michael Berridge	Andrew Wiles
2006	Saul Perlmutter Adam Riess Brian Schmidt	Wang Xiaodong	David Mumford Wu Wenjun
2007	Peter Goldreich	Robert Lefkowitz	Robert Langlands Richard Taylor
2008	Reinhard Genzel	Keith Campbell Ian Wilmut Shin’ya Yamanaka	Władimir Arnold Ludwig Faddiejew
2009	Frank Hsia-San Shu	Douglas L. Coleman Jeffrey M. Friedman	Simon K. Donaldson Clifford Taubes
2010	Charles L. Bennett Lyman Page David Spergel	David Julius	Jean Bourgain
2011	Enrico Costa Gerald Fishman	Jules Hoffmann Ruslan Medzhitov Bruce Beutler	Demetrios Christodoulou Richard S. Hamilton
2012	David Jewitt Jane Luu	Franz-Ulrich Hartl Arthur Horwich	Maksim Koncewicz
2013	Steven Balbus John F. Hawley	Jeffrey C. Hall Michael Rosbash Michael W. Young	David Donoho
2014	Daniel Eisenstein Shaun Cole John A. Peacock	Kazutoshi Mori Peter Walter	George Lusztig
2015	William J. Borucki	Bonnie L. Bassler E. Peter Greenberg	Gerd Faltings Henryk Iwaniec
2016	Rainer Weiss Kip Thorne Ronald Drever	Huda Zoghbi Adrian Bird	Nigel Hitchin
2017	Simon White	Ian R. Gibbons Ronald Vale	János Kollár Claire Voisin
2018	Jean-Loup Puget	Mary-Claire King	Luis Caffarelli
2019	Edward C. Stone	Maria Jasin	Michel Talagrand
2020	Roger D. Blandford	Gero Miesenböck, Peter Hegemann, Georg Nagel	Alexander Beilinson David Kazhdan
2021	Victoria M. Kaspi Chryssa Kouveliotou	Scott D. Emr	Jean-Michel Bismut Jeff Cheeger

Linki zewnętrzne

• Strona oficjalna, shawprize.org [dostęp 2024-05-21].