Mydlnica
Mydlnica (Saponaria L.) – rodzaj roślin z rodziny goździkowatych. Obejmuje ok. 40 gatunków[4][5]. Występują one głównie na obszarach górskich południowej Europy, w północnej Afryce i południowo-zachodniej Azji (największe zróżnicowanie występuje w Turcji, gdzie rośnie 18 gatunków z tego rodzaju[6]). Jako introdukowane rosną w północnej Europie, środkowej i wschodniej Azji oraz w strefach umiarkowanych obu kontynentów amerykańskich[4]. W Polsce dziko rośnie tylko jeden gatunek – mydlnica lekarska (S. officinalis)[7].
 Morfologia (mydlnica lekarska) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
mydlnica | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Saponaria L. Sp. Pl. 408. 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
S. officinalis L.[3] | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
Mydlnica lekarska jest wykorzystywana jako źródło saponin stosowanych przy wyrobie środków piorących i w gaśnicach pianowych[8]. Inne gatunki, zwłaszcza nisko, poduchowato rosnące uprawiane są w ogrodach skalnych jako rośliny ozdobne[6] (najczęściej mydlnica bazyliowata S. ocymoides[9], poza tym m.in. mydlnica oliwska S. ×olivana[10][11]).
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny osiągające do 90 cm wysokości. Ich pędy na przekroju okrągłe, wznoszą się prosto lub pokładają się. Są pojedyncze lub rozgałęziają się. Niektóre gatunki to rośliny poduszkowe. Korzeń u niektórych okazały, tęgi, u innych smukły[6][5]. Rośliny są nagie lub owłosione w obrębie kwiatostanu[8].
- Liście
- Naprzeciwległe, niepodzielone[6]. U nasady czasem zrosłe (zwłaszcza w górnej części pędu), u niektórych gatunków ogonkowe. Blaszka trój- rzadko pięcionerwowa, kształtu od łopatkowatego, poprzez jajowaty do eliptycznego, na szczycie tępa lub zaostrzona[5].
- Kwiaty
- Zebrane w gęste lub luźne, szczytowe kwiatostany wierzchotkowe. Kielich zrosłodziałkowy, w postaci wąskiej rurki z 15–25 żyłkami, osiągającej 7–25 mm długości, zakończonej 5 krótkimi ząbkami. Płatków też 5, zwykle na końcach zaokrąglonych, barwy zwykle białej, jasnoróżowej, czerwonawej lub jasnożółtej. Na płatkach występuje przykoronek, a ich paznokieć opatrzony jest w dwie podłużne listewki. Pręcików jest 10, z miodnikami u nasady nitek. Słupek z górną i jednokomorową zalążnią oraz dwiema (rzadko trzema) szyjkami o długości 12–15 mm. Na ich końcu znajdują się wąskie, brodawkowate znamiona[6][5][8].
- Owoce
- Torebki cylindryczne do jajowatych, otwierające się czterema ząbkami. Zawierają 15–75 dużych (do 2,5 mm średnicy), brązowych, kulistawych nasion[6][5].
Systematyka
edytuj- Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Caryophylleae z podrodziny Caryophylloideae z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae)[12].
- Wykaz gatunków[4]
- Saponaria aenesia Heldr.
- Saponaria bargyliana Gomb.
- Saponaria bellidifolia Sm. – mydlnica stokrotkolistna[11], m. stokrotkowata[13]
- Saponaria biovulata (Stapf) Barkoudah
- Saponaria bodeana Boiss.
- Saponaria caespitosa DC. – mydlnica darniowa[11]
- Saponaria calabrica Guss. – mydlnica kalabryjska[11]
- Saponaria cerastoides Fisch. ex C.A.Mey.
- Saponaria cypria Boiss.
- Saponaria dalmasi H.Boissieu
- Saponaria emineana Gemici & Kit Tan
- Saponaria glutinosa M.Bieb.
- Saponaria griffithiana Boiss.
- Saponaria gypsacea Vved.
- Saponaria halophila Hedge & Hub.-Mor.
- Saponaria iranica Dashti, Assadi & Sharifnia
- Saponaria jagelii Phitos & Greuter
- Saponaria karapinarensis Vural & Adıgüzel
- Saponaria kotschyi Boiss.
- Saponaria lutea L. – mydlnica złocista[11][13]
- Saponaria mesogitana Boiss.
- Saponaria ocymoides L. – mydlnica bazyliowata
- Saponaria officinalis L. – mydlnica lekarska
- Saponaria orientalis L.
- Saponaria pachyphylla Rech.f.
- Saponaria pamphylica Boiss. & Heldr.
- Saponaria picta Boiss.
- Saponaria pinetorum Hedge
- Saponaria prostrata Willd.
- Saponaria pumila Janch.
- Saponaria pumilio Boiss. – mydlnica drobna[11][13]
- Saponaria sewerzowii Regel & Schmalh.
- Saponaria sicula Raf. – mydlnica sycylijska[11][13]
- Saponaria stenopetala Rech.f.
- Saponaria subrosularis Rech.f.
- Saponaria suffruticosa Nábělek
- Saponaria syriaca Boiss.
- Saponaria tadzhikistanica (Botsch.) V.A.Shultz
- Saponaria tridentata Boiss.
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-12] (ang.).
- ↑ a b c Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-09-26].
- ↑ a b c d e f Saponaria L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-01-17].
- ↑ a b c d e f Saponaria. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-09-26]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 76. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 160, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. T. III. Kraków: Instytut Botaniki im W. Szafera PAN, 1992, s. 247. ISBN 83-85444-06-8.
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 825, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Eugeniusz Radziul: Skalniaki. Warszawa: PWRiL, 2007. ISBN 978-83-09-01013-5.
- ↑ a b c d e f g Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 158. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ Genus Saponaria L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-01-17].
- ↑ a b c d Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
Identyfikatory zewnętrzne: