Kolej muzealna Lennakatten
Kolej muzealna Lennakatten (szw. Museijärnvägen Lennakatten) – wąskotorowa kolej muzealna o długości 33 kilometrów w Upplandii w Szwecji, łącząca Uppsalę z Faringe przez Lännę, obsługiwana przez zabytkowe lokomotywy parowe, spalinowe i autobusy szynowe. Działa na dawnej linii Uppsala – Lenna (Upsala–Lenna Jernväg, ULJ), otwartej w 1876 roku, będącej fragmentem sieci kolei Stockholm-Roslagens Järnvägar (SRJ). W latach 70. XX wieku kolej została wyłączona z eksploatacji i stała się koleją muzealną, zarządzaną przez stowarzyszenie.
| Dane podstawowe | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Lokalizacja | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zarządca |
Museiföreningen Stockholm-Roslagens Järnvägar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
33 km | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rozstaw szyn |
891 mm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Sieć trakcyjna |
parowa/spalinowa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Prędkość maksymalna |
40 km/h | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Pociąg na stacji Uppsala östra | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Historia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rok otwarcia |
1876 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Historia
edytujOd XIX wieku do lat 70. XX wieku
edytuj
Prywatna kolej między Uppsalą a Länną została otwarta już w 1876 roku, jako pierwsza kolej wąskotorowa z późniejszej sieci w regionie Uppland[1]. Zbudowana została głównie dla potrzeb dowozu surowca do istniejącej od 1760 roku huty żelaza w Lännie (około 20 km na wschód od Uppsali)[1]. Według obowiązującej wówczas pisowni nosiła nazwę kolei Upsala – Lenna (Upsala-Lenna Jernväg, ULJ)[1]. Spółka otrzymała koncesję na budowę 15 stycznia 1875 roku, a 21-kilometrowy odcinek został oddany do ruchu publicznego w listopadzie 1876 roku[2]. Z przyczyn oszczędnościowych zdecydowano się na kolej wąskotorową o rozstawie szyn 891 mm, co odpowiadało trzem stopom szwedzkim[1]. Dopuszczalna prędkość wynosiła 30 km/h[2]. Popularna nazwa Lennakatten (kot Lenna), przejęta później przez kolej muzealną, była przydomkiem nadanym przez ludność parowym wagonom motorowym, z uwagi na ich syczenie[1].
W 1881 roku powołano spółkę, która miała zbudować kontynuację kolei z Länny na południe, po czym 23 października 1884 roku otwarto nową 60-kilometrową linię z Länny do nadmorskiego Norrtälje, przez Faringe i Rimbo (kolej Lenna-Norrtelje Jernväg, LNJ)[3]. 19 grudnia 1885 roku natomiast otwarto łączącą się z nią kolej Stockholm-Rimbo Jernväg (SRJ), początkowo z linią o długości 56 km między stacją Stockholms Östra a Rimbo, przez Danderyd i Vallentuna[1][4]. Sieć kolei wąskotorowych w regionie w następnych latach nadal się rozrastała. Między innymi, w 1897 roku otwarto linię z Rimbo na północny wschód do Häverösundu, którą w 1915 roku przedłużono do Hallstaviku[1]. Rimbo stało się dzięki temu stacją węzłową, z połączeniami w czterech kierunkach. Z czasem odcinek Sztokholm – Rimbo okazał się najbardziej rentowny. W 1905 roku kolej Lenna – Norrtälje, która miała poważne problemy finansowe, została przejęta przez SRJ[1]. W tym roku też SRJ kupiła większość udziałów w kolei Upsala – Lenna i przejęła prowadzenie ruchu na wydzierżawionym torze, a w 1908 roku wykupiła ją w całości[2]. W związku z tym kolej Stockholm – Rimbo Jernväg zmieniła 1 stycznia 1909 roku nazwę na Stockholm – Roslagens Järnvägar, aby lepiej odzwierciedlić funkcjonowanie w regionie Roslagen, przy zachowaniu dotychczasowego skrótu[4]. W kolejnych latach SRJ przejęła kontrolę także nad innymi kolejami o prześwicie toru 891 mm w regionie[4].
Kolej SRJ wprowadzała najnowocześniejsze rozwiązania techniczne w Szwecji, między innymi elektryfikację części sieci w rejonie Sztokholmu (1895) i blokadę liniową (1906)[1]. Prędkość pociągów zwiększono w tym czasie do 40 km/h[4]. Okresem największego rozkwitu sieci kolei wąskotorowych w regionie były lata od dwudziestych do czterdziestych XX wieku, kiedy liczyła 326 km linii, a ponadto obsługiwała około 930 km linii autobusowych[1]. Po otwarciu w 1921 roku kolei Faringe-Gimo Järnväg (FGJ) między Faringe a Gimo, kolej SRJ uzyskała połączenie przez węzłową stację Faringe z dotychczas osobną siecią kolei Dannemora-Hargs (DHJ) na północy, powstałą już w 1878 roku[1]. Z dalszych nowych rozwiązań technicznych, w latach 40. wprowadzono automatyczne sprzęgi wagonowe i zdalne sterowanie rozjazdami[1]. Podczas modernizacji toru zwiększano prędkość ruchu[5]. Do 1946 roku zelektryfikowano stopniowo odcinek od Sztokholmu do Rimbo[5].
Od połowy lat pięćdziesiątych rozpoczął się okres zmian na kolei w całej Szwecji, związany z rozwojem motoryzacji indywidualnej. Najbardziej ucierpiały wówczas koleje wąskotorowe ze względu na mniejsze zdolności przewozowe i prędkości szlakowe. Riksdag zdecydował również w tym czasie, że wszystkie szwedzkie koleje zostaną znacjonalizowane i włączone do kolei państwowych Statens Järnvägar (SJ)[1]. W przypadku SRJ odbywało się to w dwóch etapach. Najpierw 1 lipca 1951 roku przedsiębiorstwo stało się w całości własnością państwa szwedzkiego, a 1 lipca 1959 roku zostało włączone w struktury SJ[5].
Koleje państwowe wprowadziły kilka racjonalizacji, aby spróbować osiągnąć rentowność, ale konkurencja ze strony transportu samochodowego stała się zbyt ostra i poszczególne odcinki zaczęły być likwidowane. Między innymi, 1 stycznia 1967 roku zakończono przewozy pasażerskie pomiędzy Uppsalą a Rimbo[5]. W 1969 roku wstrzymano cały ruch na odcinku Rimbo – Norrtälje oraz ruch ruch towarowy na większości sieci[5]. Jedynie 102-kilometrowy odcinek Uppsala – Rimbo – Hallstavik pozostał czynny w ruchu towarowym do 19 kwietnia 1977 roku z uwagi na potrzeby papierni w Hallstaviku[1][5]. Pozostała również sieć w pobliżu Sztokholmu, przekształcona w kolej aglomeracyjną Roslagsbanan, oraz północna część sieci (dawna kolej Dannemora – Hargs), przekształcona na normalnotorową i doprowadzona do Hallstaviku w miejsce wąskotorówki[1].
Zakończenie ruchu i reaktywacja jako kolej muzealna
edytuj
15 marca 1968 roku założono Stowarzyszenie Muzealne (Museiföreningen) Stockholm-Roslagens Järnvägar w celu zachowania pamiątek po sieci kolejowej, której groziło już wówczas całkowite zamknięcie[1]. W 1970 roku stowarzyszenie kupiło pierwszy parowóz (Gp 3132), a w ciągu kolejnych lat podejmowało starania o zachowanie kolei wobec gmin, na terenie których się znajdowała[6]. Współpracą okazała się zainteresowana gmina Uppsala, dzięki czemu rozpoczęto przygotowania do uruchomienia kolei muzealnej[6]. 26 maja 1974 roku wolontariuszom stowarzyszenia udało się uruchomić pierwszy pociąg muzealny, jeszcze wówczas ze Sztokholmu do Uppsali[6]. Wtedy jeszcze kursowały pociągi towarowe między Uppsalą, Rimbo i Hallstavikiem, ale od 1977 linia ta stała się już koleją wyłącznie muzealną, a w 1978 roku rozebrano tor z Faringe do Rimbo i Hallstaviku[6].
W 1979 roku gmina Uppsala kupiła linię kolejową łączącą stacje Uppsala östra i Faringe od Kolei Państwowych, po czym wydzierżawiła ją stowarzyszeniu muzealnemu[6]. W 1982 roku spłonął budynek stacji w Faringe, odbudowany dopiero w 2011 roku[6]. W 1992 roku odrestaurowano dworzec kolejowy w Marielund, a w 2001 w Almunge, dzięki czemu odbudowano wszystkie rozebrane wcześniej stacje kolejowe na tej linii[6]. W 2005 roku otwarto most nad nową trasą E4 koło Uppsali[6]. W 2012 roku otwarto nową stację Uppsala Östra, obok głównego dworca kolejowego w Uppsali[6]. Przez te lata kolej Lennakatten stała się jedną z atrakcji turystycznych Uppsali, a liczba członków stowarzyszenia przekroczyła 2000[6].
Pociągi kolei muzealnej kursują w sezonie od maja do września, nie we wszystkie dni tygodnia; z największą częstotliwością w lipcu[7]. Dziennie uruchamiane jest kilka pociągów rozkładowych, prowadzonych parowozami, spalinowozami lub wagonami motorowymi[7]. Kolej obsługuje sześć stacji (Uppsala Östra, Bärby, Marielunds, Länna, Almunge, Faringe) i osiem przystanków (Fyrislunds, Årsta, Skölsta, Gunsta, Lövstahagens, Selknä, Löts, Moga) na jednej linii[8]. Kolej zapewnia też połączenie autobusowe z przystanku Selknä do miejscowości wypoczynkowej Fjällnora nad jeziorem[7]. Lokomotywownia i warsztaty ze zbiorem nieczynnych pojazdów znajdują się w Faringe[9].
Tabor
edytujNa kolei kursują pociągi prowadzone parowozami (w ruchu pozostają BLJ 4 i BLJ 5), uzupełnianymi przez lokomotywy spalinowe i autobusy szynowe (wagony motorowe) serii YBo5p[10].
| Oznaczenie | Układ osi | Zdjęcie | Producent, rok | Uwagi, źródło |
|---|---|---|---|---|
| Parowozy | ||||
| BJL 4 Långshyttan | C (0-3-0T) | _2015a.jpg)
|
Motala verkstad 1897 | zakupiony w 1972, używany od 1985[11][12] |
| BJL 5 Thor | 1′D (1-4-0) | 
|
Vagn- & Maskinfabriken, 1909 | zakupiony w 1974, używany od 1977[11] |
| SJ Gp 3132 | 1’D (1-4-0) | Motala verkstad, 1950 | używany od 1974, niesprawny (2024)[11][12] | |
| SRJ 28 | 1’C1′ (1-3-1) | 
|
Henschel & Sohn 1920 | użytkowany od 1987, w remoncie (2024)[11][12] |
| SRJ 3 Rimbo | 1′B (1-2-0T) | 
|
Nydqvist & Holm, 1884 | depozyt, niesprawny (2024)[12]. |
| HFJ 11 | 1’D1′ (1-4-1T) | Motala verkstad 1947 | niesprawny (2024)[12] | |
| NÖJ 16 | 1′D (1-4-0T) | NOHAB, 1917 | oczekuje na remont (2024)[12] | |
| HB 2 | C (0-3-0) | Nydqvist & Holm, 1884 | parowóz bezogniowy, niesprawny (2024)[12] | |
| Spalinowozy | ||||
| SRJ 1 | B | 
|
KVAB, 1947 | seria Z4p[12] |
| NKlJ Z4p 3 | B | KVAB, 1952 | seria Z4p, w remoncie (2024)[12] | |
| SRJ Z6 3 | B | .jpg)
|
ASJ Falun, 1954 | seria Z6p[12] |
| SJ Z4p 266 | B | KVAB, 1951 | seria Z4p[12] | |
| SJ Z4p 406 | B | KVAB, 1956 | seria Z4p, niesprawna (2024)[12] | |
| SJ Tp 3515 | 1’C1′ | 
|
MaK, 1954 | seria Tp[12] |
| SJ T23 125 | D | MaK, 1954 | lokomotywa normalnotorowa, niesprawna (na części)[12] | |
| SRJ 55 | Bo’Bo’ | ASEA, 1946 | w remoncie (2024)[12] | |
| Elektrowozy | ||||
| HB 5 | B |  ↑ |
ASEA, 1950 | lokomotywa akumulatorowa[12] |
| Dannemora gruvor 32 | B | ↑ |
ASEA, 1968 | lokomotywa akumulatorowa[12] |
| SRJ 50 | Bo’Bo’ | DEVA 1939 | niesprawna[12] | |
| Wagony motorowe[12] | ||||
| SJ YBo5p 796 | Hilding Carlsson, 1953 | w naprawie | ||
| SJ YBo5p 797 | Hilding Carlsson, 1953 | nieczynny, na części | ||
| SJ YBo5p 809 |  |
Hilding Carlsson, 1954 | ||
| SJ YBo5p 885 | Hilding Carlsson, 1956 | |||
| SJ YFo5p 904 | Hilding Carlsson, 1956 | |||
| SJ UBFo3yp 2109 |  |
Hilding Carlsson, 1956 | wagon doczepny | |
| SJ UBo3yp 2139 | Hilding Carlsson, 1958 | wagon doczepny | ||
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Lennakattens historia [online], Lennakatten [dostęp 2023-05-20] (szw.).
- ↑ a b c Rolf Sten, Snabbfakta Uppsala - Länna Järnväg [online], Historiskt om Svenska Järnvägar, 20 listopada 1999 [dostęp 2024-05-20] (szw.).
- ↑ Rolf Sten, Snabbfakta Länna - Norrtälje Järnväg [online], Historiskt om Svenska Järnvägar, 3 września 2003 [dostęp 2024-05-20] (szw.).
- ↑ a b c d Rolf Sten, Snabbfakta Stockholm - Rimbo Järnväg [online], Historiskt om Svenska Järnvägar, 5 stycznia 2019 [dostęp 2024-05-20] (szw.).
- ↑ a b c d e f Rolf Sten, Snabbfakta SRJ [online], Historiskt om Svenska Järnvägar, 3 września 2003 [dostęp 2024-05-20] (szw.).
- ↑ a b c d e f g h i j Föreningens historia [online], Lennakatten [dostęp 2024-05-20] (szw.).
- ↑ a b c Trafikdagar och tidtabell för Lennakatten sommaren 2024 [online], Lennakatten [dostęp 2024-06-12] (szw.).
- ↑ Hitta till oss [online], Lennakatten [dostęp 2024-06-12] (szw.).
- ↑ Faringe station [online], Lennakatten [dostęp 2024-06-12] (szw.).
- ↑ Lennakattens tåg [online], Lennakatten [dostęp 2023-05-20] (szw.).
- ↑ a b c d Att köra ånglok på Lennakatten [online], Lennakatten [dostęp 2024-05-20] (szw.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Fordonslista [online], Lennakatten [dostęp 2024-05-20] (szw.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Upsala-Lenna Jernväg – galeria zdjęć taboru