Mroczek późny

Mroczek późny
	Cnephaeus serotinus
	(Schreber, 1774)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	nietoperze
Nadrodzina	Vespertilionoidea
Rodzina	mroczkowate
Podrodzina	mroczki
Plemię	mroczki
Rodzaj	Cnephaeus
Gatunek	mroczek późny
Synonimy
	Vespertilio serotinus Schreber, 1774; Vespertilio serotine P.L.S. Müller, 1776; Vespertilio wiedii C.L. Brehm, 1827; Vespertilio okenii Brehm, 1827; Vespertilio turcomanus Eversmann, 1840; Vespertilio incisivus Crespon, 1844; Vespertilio (Vesperus) mirza de Filippi, 1865; Cateorus serotinus var. typus Koch, 1865; Cateorus serotinus var. rufescens Koch, 1865; Vesperus shiraziensis Dobson, 1871; Vesperugo albescens Karelin, 1875; Vespertilio serotinus var. transylvanus Daday, 1885; Vespertilio serotinus insularis Cabrera, 1904; Vespertilio isabellinus; Vespertilio boscai Cabrera, 1904; Vespertilio sodalis Barrett-Hamilton, 1910; Eptesicus serotinus meridionalis Dal Piaz, 1926; Eptesicus serotinus intermedius Ognev, 1927; Eptesicus serotinus internedius: Borissenko, Dunayev, Kalyakin, Koblik, Kruskop, Orlova, Pavlinov, Red’kin, Sazonov, Spasskaya, Tomkovich, Vasil’eva & Verigina, 2001; Eptesicus lobatus Zagarodnik, 2009;
Podgatunki
	C. s. serotinus (Schreber, 1774); C. s. mirza (de Filippi, 1865); C. s. turcomanus (Eversmann, 1840);
	C. s. serotinus (Schreber, 1774); C. s. mirza (de Filippi, 1865); C. s. turcomanus (Eversmann, 1840);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mroczek późny^[22] (Cnephaeus serotinus) – gatunek ssaka z podrodziny mroczków (Vespertilioninae) w obrębie rodziny mroczkowatych (Vespertilionidae).

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1774 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Daniel von Schreber nadając mu nazwę Vespertilio serotinus^[2]. Holotyp pochodził z Francji^[23].

Zwykle umieszczany w rodzaju Eptesicus^[24]^[25]^[21], jednak na podstawie rewizji taksonomicznej przeprowadzonej w 2023 roku został przeniesiony do rodzaju Cnephaeus^[26]. Cnephaeus serotinus wcześniej obejmował C. isabellinus i C. pachyomus^[27]^[23]. Analizy z użyciem genów mitochondrialnych i jądrowych wykazały, że wszystkie trzy były odrębnymi gatunkami, ale zależności filogenetyczne różniły się w zależności od rodzaju danych genetycznych^[25]^[28]. Podgatunki odpowiadają obecnie trzem morfotypom wykrytym na podstawie danych morfologicznych i ograniczonych danych genetycznych^[25]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki^[25]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe
C. s. mirza	Vespertilio (Vesperus) mirza	De Filippi, 1865	Persia (Iran)^[27].
C. s. turcomanus	Vespertilio turcomanus	Eversmann, 1840	Pomiędzy Morzem Kaspijskim a Jeziorem Aralskim, Turkiestan^[27].

Etymologia

Cnephaeus: gr. κνεφαιος knephaios ‘ciemny, ponury’^[29].
serotinus: łac. serotinus ‘późno dojrzały, niedojrzały’, od serus ‘późny’^[30].
mirza: pers. ‏شاهزاده‎ mirza ‘książę’^[31].
turcomanus: nowołac. Turcomannus ‘Turkmen’, od Turcus ‘Turek’^[32].

Zasięg występowania

Mroczek późny występuje w Eurazji zamieszkując w zależności od podgatunku^[25]:

C. serotinus serotinus – znaczna część Europy z wyjątkiem południowej części Półwyspu Iberyjskiego i większości Skandynawii, znajdywany w południowej części Wielkiej Brytanii oraz od północnej i środkowej części Półwyspu Iberyjskiego na wschód do skrajnie południowej Skandynawii, południowo-zachodnia Rosja, Kaukaz i północna oraz wschodnia Turcja wraz z licznymi wyspami Morza Śródziemnego (Baleary, Korsyka, Sardynia i Sycylia), w tym Wyspy Jońskie (Korfu) i Wyspy Egejskie (Samotraka, Lesbos, Skiros, Eubea, Samos, Kreta i Rodos).
C. serotinus mirza – południowa Turcja, zachodnia Syria, Liban, Izrael oraz północno-zachodni, środkowy i południowo-zachodni Iran.
C. serotinus turcomanus – środkowa Azja w południowo-środkowej Rosji, Kazachstanie, Uzbekistanie, Turkmenistanie, północnym Iranie, Kirgistanie, Tadżykistanie, północnym Afganistanie i północno-zachodniej Chińskiej Republice Ludowej (Sinciang).

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 62–82 mm, długość ogona 39–65 mm, długość ucha 14–22 mm, długość tylnej stopy 10–18 mm, długość przedramienia 48–58 mm; rozpiętość skrzydeł około 370 mm; masa ciała 18–25 g^[24]. Wzór zębowy: I ${\tfrac {2}{3}}$ C ${\tfrac {1}{1}}$ P ${\tfrac {1}{2}}$ M ${\tfrac {3}{3}}$ = 32^[24]. Kariotyp wynosi 2n = 50, FNa = 48–50 i FN = 52–54^[24]

Ekologia

Siedlisko

Nietoperz ściśle związany z człowiekiem. Jego kryjówkami letnimi są niemal wyłącznie budynki, gdzie kryje się na strychach, w szczelinach dachów i ścian. Sporadycznie spotykano go w skrzynkach dla ptaków i nietoperzy. Zimuje głównie w nadziemnych częściach budynków (strychy, przewody wentylacyjne), rzadko w piwnicach i fortyfikacjach, zaś tylko wyjątkowo w jaskiniach. W okresie hibernacji preferuje miejsca chłodne i względnie suche. Poluje zwykle w pobliżu zabudowań, w parkach, na skrajach lasów, na drogach leśnych, polanach, wśród domów i nad wodami.

Pożywienie

Owady, często duże chrząszcze chwytane w locie, między innymi chrabąszcze, guniaki, żuki, różne gatunki kózkowatych i sprężykowatych, rzadziej muchówki, motyle nocne, chruściki, pluskwiaki i błonkówki. Innymi ofiarami są komary. Na żer wylatuje tuż po zachodzie słońca.

Ochrona

W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową oraz wymagający ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie^[33]^[34].

Zobacz też

Uwagi

↑ Nomen nudum.
↑ Nie Vespertilio isabellinus Temminck, 1840.
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Eptesicus serotinus intermedius Ognev, 1927

Przypisy

↑ Cnephaeus serotinus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: Der Mensch. Der Affe. Der Maki. Die Fledermaus. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1774, s. 167, ryc. liii. (niem.).
↑ P.L.S. Müller: Des Ritters Carl von Linne’ vollständigen Natursystems Supplements- und Register-Band über alle sechs Theile oder Classen des Thierreichs. Nürnberg: Gabriel Nicolaus Raspe, 1776, s. 16. (niem.).
↑ Brehm 1827 ↓, s. 24.
↑ Brehm 1827 ↓, s. 25.
↑ E.F. Eversmann. Miittheilungen ueber einige neue und einige weniger gekannte. Säugethiere Russland. „Bulletin de la Société impériale des naturalistes de Moscou”. 13 (1), s. 26, 1840. (niem.).
↑ J. Crespon: Faune méridionale, ou, Description de tous les animaux vertébrés vivans et fossiles, sauvages ou domestiques qui se recontrent toute l’année ou qui ne sont que de passage dans la plus grande partie du midi de la France; suivie d’une méthode de taxidermie ou l’art d’empailler les oiseaux. Cz. 1. Nimes: Chez l’auteur,, 1844, s. 24. (fr.).
↑ F. de Filippi: Note di un viaggio in Persia nel 1862. Milano: G. Daelli, 1865, s. 342. (wł.).
↑ ^a ^b C. Koch. Das Wesentliche der Chiropteren mit besonderer Beschreibung der in dem Herzog thum Nassau und in den an grän zenden landes theilen vorkommenden Fledermäus. „Verein für Naturkunde im Herzogthum Nassau”. 18, s. 466, 1865. (niem.).
↑ G.E. Dobson. On a new genus and species of Rhinolophidae, with description of a new species of Vesperus, and notes on some other species of insectivorous bats from Persia. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 40 (4), s. 459, 1871. (ang.).
↑ Г.С. Карелин. Разбор статьи г. А. Рябинииа «Естественные произведения земель Уральского казачьего войска». „Труды Санкт-Петербургского общества естествоиспытателей”. 6, s. 265, 1875. (ros.).
↑ J. Daday. Előleges jelentés az Erdélyi Múzeum Egylet megbízásából az 1884-ik év nyarán tett chiropterologiai gyűjtések eredményéről és az Erdélyi Orsz. Múz. Egylet denevérgyűjteményének jegyzéke. „Orv. Term.-tud. Ért. Kolozsvar”. 10, s. 275, 1885. (węg.).
↑ Cabrera 1904 ↓, s. 263.
↑ Cabrera 1904 ↓, s. 264.
↑ Cabrera 1904 ↓, s. 265.
↑ G.E.H. Barrett-Hamilton. Description of a new species and a new subspecies of European bats. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5 (27), s. 291, 1910. (ang.).
↑ G. Dal Piaz. Sopra una nuova forma di chirottero. „Atti della Accademia scientifica veneto-trentino-istriana”. 16, s. 63, 1926. (wł.).
↑ S.I. Ognev. A synopsis of the Russian bats. „Journal of Mammalogy”. 8 (2), s. 152, 1927. DOI: 10.2307/1373648. (ang.).
↑ А.В. Борисенко, Е.Д. Васильева, И.А. Веригина, Е.А. Дунаев, М.В. Калякин, Е.А. Коблик,С.В. Крускоп, В.Ф. Орлова, И.Я. Павлинов, Я.А. Редькин, Ю.И. Сазонов, Н.Н. Спасская & П.С. Томкович: Типы позвоночных в Зоологическом музее Московского университета (Types of Vertebrates in the Zoological Museum of Moscow Universit). Москва: Изд. Московского ун-та, 2001, s. 171. ISSN 0134-8647. (ros. • ang.).
↑ І.В. Загороднюк. Морфологія епіблеми у кажанів та її мінливість у Eptesicus “serotinus” (Mammalia). „Вісник Львівського університету”. Серія біологічна. 51, s. 168, 2009. (ukr.).
↑ ^a ^b L.L. Godlevska L.L., S.V. Kruskop & S.S.V.K.& S. Gazaryan S.V. Kruskop & S.S.V.K.& S., Eptesicus serotinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2022-1 [dostęp 2022-07-31] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 116. ISBN 978-83-88147-15-9.
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Eptesicus (Eptesicus) serotinus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-07-31].
↑ ^a ^b ^c ^d R. Moratelli, C. Burgin, V. Cláudio, R. Novaes, A. López-Baucells & R. Haslauer: Family Vespertilionidae (Vesper Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 850–851. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 238. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ V.C. Cláudio, R.L. Novaes, A.L. Gardner, M.R. Nogueira, D.E. Wilson, J.E. Maldonado, J.A. de Oliveira & R. Moratelli. Taxonomic re-evaluation of New World Eptesicus and Histiotus (Chiroptera: Vespertilionidae), with the description of a new genus. „Zoologia (Curitiba)”. 40, s. e22029, 2023. DOI: 10.1590/S1984-4689.v40.e22029.. (ang.).
↑ ^a ^b ^c J.R. Ellerman & T.C.S. Morrison-Scott: Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. Wyd. 2. London: Trustees of the British Museum (Natural History), 1966, s. 157. (ang.).
↑ J. Juste, P. Benda, J.L. Garcia-Mudarra & C. Ibáñez. Phylogeny and systematics of Old World serotine bats (genus Eptesicus, Vespertilionidae, Chiroptera): An integrative approach. „Zoologica Scripta”. 42 (5), s. 441–457, 2013. DOI: 10.1111/zsc.12020. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 192, 1904. (ang.).
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 211.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 167.
↑ turcomanus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-07-31] (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348)
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..

Bibliografia

Ch.L. Brehm: Einige merkwürdige Beobachtungen über die Fledermäuse. W: Ch.L. Brehm: Ornis oder das Neueste und Wichtigste der Vögelkunde: in Verbindung mit mehreren Naturforschern. Cz. 3. Jena: August Schmid, 1827, s. 17–29. (niem.).
Á. Cabrera. Ensayo monográfico sobre los Quirópteros de España. „Memorias de la Real Sociedad Española de Historia Natural”. 2 (5), s. 249–287, 1904. (hiszp.).
Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).
Konrad Sachanowicz, Mateusz Ciechanowski: Nietoperze Polski. Tomasz Cofta (rysunki). Warszawa: Multico, 2005. ISBN 83-7073-401-4.

[11] Nomen nudum.

[15] Nie Vespertilio isabellinus Temminck, 1840.

[21] Niepoprawna późniejsza pisownia Eptesicus serotinus intermedius Ognev, 1927

[itis-1] Cnephaeus serotinus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[sch-2] J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: Der Mensch. Der Affe. Der Maki. Die Fledermaus. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1774, s. 167, ryc. liii. (niem.).

[mul-3] P.L.S. Müller: Des Ritters Carl von Linne’ vollständigen Natursystems Supplements- und Register-Band über alle sechs Theile oder Classen des Thierreichs. Nürnberg: Gabriel Nicolaus Raspe, 1776, s. 16. (niem.).

[CITEREFBrehm1827[http://books.google.com/books?id=euo0AQAAMAAJ&pg=PARA2-PA24_24]-4] Brehm 1827 ↓, s. 24.

[CITEREFBrehm1827[http://books.google.com/books?id=euo0AQAAMAAJ&pg=PARA2-PA25_25]-5] Brehm 1827 ↓, s. 25.

[eve-6] E.F. Eversmann. Miittheilungen ueber einige neue und einige weniger gekannte. Säugethiere Russland. „Bulletin de la Société impériale des naturalistes de Moscou”. 13 (1), s. 26, 1840. (niem.).

[cre-7] J. Crespon: Faune méridionale, ou, Description de tous les animaux vertébrés vivans et fossiles, sauvages ou domestiques qui se recontrent toute l’année ou qui ne sont que de passage dans la plus grande partie du midi de la France; suivie d’une méthode de taxidermie ou l’art d’empailler les oiseaux. Cz. 1. Nimes: Chez l’auteur,, 1844, s. 24. (fr.).

[fil-8] F. de Filippi: Note di un viaggio in Persia nel 1862. Milano: G. Daelli, 1865, s. 342. (wł.).

[koch-9] C. Koch. Das Wesentliche der Chiropteren mit besonderer Beschreibung der in dem Herzog thum Nassau und in den an grän zenden landes theilen vorkommenden Fledermäus. „Verein für Naturkunde im Herzogthum Nassau”. 18, s. 466, 1865. (niem.).

[dob-10] G.E. Dobson. On a new genus and species of Rhinolophidae, with description of a new species of Vesperus, and notes on some other species of insectivorous bats from Persia. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 40 (4), s. 459, 1871. (ang.).

[kar-12] Г.С. Карелин. Разбор статьи г. А. Рябинииа «Естественные произведения земель Уральского казачьего войска». „Труды Санкт-Петербургского общества естествоиспытателей”. 6, s. 265, 1875. (ros.).

[dad-13] J. Daday. Előleges jelentés az Erdélyi Múzeum Egylet megbízásából az 1884-ik év nyarán tett chiropterologiai gyűjtések eredményéről és az Erdélyi Orsz. Múz. Egylet denevérgyűjteményének jegyzéke. „Orv. Term.-tud. Ért. Kolozsvar”. 10, s. 275, 1885. (węg.).

[CITEREFCabrera1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/11947084_263]-14] Cabrera 1904 ↓, s. 263.

[CITEREFCabrera1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/11947085_264]-16] Cabrera 1904 ↓, s. 264.

[CITEREFCabrera1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/11947086_265]-17] Cabrera 1904 ↓, s. 265.

[ham-18] G.E.H. Barrett-Hamilton. Description of a new species and a new subspecies of European bats. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5 (27), s. 291, 1910. (ang.).

[piaz-19] G. Dal Piaz. Sopra una nuova forma di chirottero. „Atti della Accademia scientifica veneto-trentino-istriana”. 16, s. 63, 1926. (wł.).

[ogn-20] S.I. Ognev. A synopsis of the Russian bats. „Journal of Mammalogy”. 8 (2), s. 152, 1927. DOI: 10.2307/1373648. (ang.).

[bor&inni-22] А.В. Борисенко, Е.Д. Васильева, И.А. Веригина, Е.А. Дунаев, М.В. Калякин, Е.А. Коблик,С.В. Крускоп, В.Ф. Орлова, И.Я. Павлинов, Я.А. Редькин, Ю.И. Сазонов, Н.Н. Спасская & П.С. Томкович: Типы позвоночных в Зоологическом музее Московского университета (Types of Vertebrates in the Zoological Museum of Moscow Universit). Москва: Изд. Московского ун-та, 2001, s. 171. ISSN 0134-8647. (ros. • ang.).

[zag-23] І.В. Загороднюк. Морфологія епіблеми у кажанів та її мінливість у Eptesicus “serotinus” (Mammalia). „Вісник Львівського університету”. Серія біологічна. 51, s. 168, 2009. (ukr.).

[iucn-24] L.L. Godlevska L.L., S.V. Kruskop & S.S.V.K.& S. Gazaryan S.V. Kruskop & S.S.V.K.& S., Eptesicus serotinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2022-1 [dostęp 2022-07-31] (ang.).

[miiz-25] Systematyka i nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 116. ISBN 978-83-88147-15-9.

[msw-26] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Eptesicus (Eptesicus) serotinus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-07-31].

[hmw-27] R. Moratelli, C. Burgin, V. Cláudio, R. Novaes, A. López-Baucells & R. Haslauer: Family Vespertilionidae (Vesper Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 850–851. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).

[icmw-28] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 238. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[cla&inni-29] V.C. Cláudio, R.L. Novaes, A.L. Gardner, M.R. Nogueira, D.E. Wilson, J.E. Maldonado, J.A. de Oliveira & R. Moratelli. Taxonomic re-evaluation of New World Eptesicus and Histiotus (Chiroptera: Vespertilionidae), with the description of a new genus. „Zoologia (Curitiba)”. 40, s. e22029, 2023. DOI: 10.1590/S1984-4689.v40.e22029.. (ang.).

[ell&sco-30] J.R. Ellerman & T.C.S. Morrison-Scott: Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. Wyd. 2. London: Trustees of the British Museum (Natural History), 1966, s. 157. (ang.).

[jus&inni-31] J. Juste, P. Benda, J.L. Garcia-Mudarra & C. Ibáñez. Phylogeny and systematics of Old World serotine bats (genus Eptesicus, Vespertilionidae, Chiroptera): An integrative approach. „Zoologica Scripta”. 42 (5), s. 441–457, 2013. DOI: 10.1111/zsc.12020. (ang.).

[pal-32] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 192, 1904. (ang.).

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=241_211]-33] Jaeger 1944 ↓, s. 211.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=197_167]-34] Jaeger 1944 ↓, s. 167.

[35] turcomanus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-07-31] (ang.).

[36] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348)

[rozp2016-37] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..

[22]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[a]

[11]

[12]

[13]

[b]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[c]

[19]

[20]

[21]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]