Motokiyo Zeami

Motokiyo Zeami
Imię i nazwisko	Motokiyo Kanze
Data i miejsce urodzenia	1363 ; Japonia
Data śmierci	1443
Zawód	aktor, dramatopisarz
	Zespół artystyczny
	Yūzaki-za, Kanze-za

Motokiyo Zeami (jap. 世阿弥元清 Zeami Motokiyo; ur. 1363 lub 1364 – zm. 1443 lub 1444, znany także jako Motokiyo Kanze) – japoński dramaturg, aktor i teoretyk teatru. Jeden z twórców klasycznego teatru japońskiego nō, którego zasady skodyfikował w traktatach dotyczących teorii teatru i estetyki. Spod jego pióra wyszło wiele, granych do dziś, najważniejszych sztuk w teatrze japońskim.

Kōgyo Tsukioka (1869-1927), ilustracja do sztuki Zeamiego pt.: *Izutsu* (Studnia)

Kōgyo Tsukioka, ilustracja do sztuki Zeamiego pt.: *Świątynia Dōjō-ji*, malunek na jedwabiu

Zeami jest imieniem artystycznym, które przyjął dopiero w 1402 roku. W dzieciństwie nosił wiele imion, gdy dorósł otrzymał imię Motokiyo^[1].

Po śmierci ojca w 1384 roku przejął kierowanie zespołem teatralnym Yūzaki-za, przemianowanym następnie na Kanze-za. Przypuszcza się, że występował z zespołem głównie w Kioto i okolicy. Jego możnym patronem był siogun Yoshimitsu Ashikaga. Pozwoliło to Zeamiemu na odejście od form schlebiających niewybrednym gustom szerokiej publiczności i stworzenie doskonalszej formy zwanej sarugaku-nō, która zapoczątkowała dojrzały teatr nō, wyrafinowany i wyrażający w japońskiej estetyce ważne pojęcie yūgen^[2]^[3]^[a]. Słowo to oznacza subtelny urok, elegancję, wdzięk i wytworność gry aktorskiej oraz nawiązanie do walorów estetycznych tradycji dworskiej okresu Heian, ale także coś tajemniczego, trudnego do opisu słowami^[1]^[4]^[5].

Na początku XV wieku Zeami napisał około dwudziestu traktatów. Najważniejszym z nich był Fūshikaden (Księga o przekazywaniu kwiatu, kształtu i stylu, 1400)^[6], gdzie spisał reguły podyktowane mu przez jego ojca, Kan’ami, dotyczące istoty teatru nō. Główna zasada, zapewniająca doskonałość przedstawieniu, polega na zgodności pomiędzy aktorem a publicznością, co zakłada, że aktor musi dobrze znać samego siebie, własne ograniczenia, technikę gry, a także trafnie ocenić publiczność, którą ma przed sobą. Spełnienie tych warunków gwarantuje rozwinięcie się hana, „kwiatu” oznaczającego wyjątkową i atrakcyjną grę aktora^[1]. Metafora, koncepcja „kwiatu” jest niezwykle niejednoznaczna. Fizyczne i psychiczne przekraczanie granic w wykonaniu nō umożliwia emocjonalne zaangażowanie widowni w dramatycznej przestrzeni, realizując jej utajone pragnienia i marzenia na scenie, estetyczny moment postrzegany przez widzów jako „kwiat”^[1]^[5]^[7].

Uwagi

↑
Yūgen (幽玄) → tajemnicza głębia, ciche piękno, subtelność i głębokość.
- To podstawowa koncepcja wpływająca na japońską sztukę i architekturę. Pochodzi z Chin, była obecna w chińskich szkołach myślenia. W Japonii użył jej po raz pierwszy poeta Shunzei Fujiwara (inaczej: Toshinari Fujiwara, 1114–1204) w swojej krytyce poezji waka. W następnych wiekach zaczęła stopniowo wpływać na inne japońskie sztuki, w tym teatr nō.
- Yūgen oznacza piękno, które możemy wyczuć w przedmiocie, nawet jeśli nie można go ujrzeć bezpośrednio. Sensem tego pojęcia jest nie cieszyć się powierzchownym pięknem przedmiotu, ale wyobrazić sobie jego piękno ukryte.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Mikołaj Melanowicz: Historia literatury japońskiej. Warszawa: PWN, 2012, s. 172-176. ISBN 978-83-01-17214-5.
↑ Nancy G. Hume: Japanese Aesthetics and Culture. State University of New York Press. s. 253. [dostęp 2020-01-15]. (ang.).
↑ 新明解国語辞典. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 2018, s. 1537. ISBN 978-4-385-13107-8.
↑ Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Wrocław: Ossolineum, 1984, s. 212, 214. ISBN 83-04-01486-6.
↑ ^a ^b Rossella Menegazzo: Japonia. Warszawa: Arkady, 2008, s. 39. ISBN 978-83-213-4578-9.
↑ Jadwiga M. Rodowicz: Aktor doskonały.Traktaty Zeamiego o sztuce nō. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2000, s. 64. ISBN 83-88560-11-5.
↑ Yuka Amano: "Flower" as Performing Body in Nō Theatre. Asian Theatre Journal, University of Hawai'i Press, 2011. [dostęp 2020-01-13].

[4] Yūgen (幽玄) → tajemnicza głębia, ciche piękno, subtelność i głębokość.
To podstawowa koncepcja wpływająca na japońską sztukę i architekturę. Pochodzi z Chin, była obecna w chińskich szkołach myślenia. W Japonii użył jej po raz pierwszy poeta Shunzei Fujiwara (inaczej: Toshinari Fujiwara, 1114–1204) w swojej krytyce poezji waka. W następnych wiekach zaczęła stopniowo wpływać na inne japońskie sztuki, w tym teatr nō.

Yūgen oznacza piękno, które możemy wyczuć w przedmiocie, nawet jeśli nie można go ujrzeć bezpośrednio. Sensem tego pojęcia jest nie cieszyć się powierzchownym pięknem przedmiotu, ale wyobrazić sobie jego piękno ukryte.

[2] To podstawowa koncepcja wpływająca na japońską sztukę i architekturę. Pochodzi z Chin, była obecna w chińskich szkołach myślenia. W Japonii użył jej po raz pierwszy poeta Shunzei Fujiwara (inaczej: Toshinari Fujiwara, 1114–1204) w swojej krytyce poezji waka. W następnych wiekach zaczęła stopniowo wpływać na inne japońskie sztuki, w tym teatr nō.

[3] Yūgen oznacza piękno, które możemy wyczuć w przedmiocie, nawet jeśli nie można go ujrzeć bezpośrednio. Sensem tego pojęcia jest nie cieszyć się powierzchownym pięknem przedmiotu, ale wyobrazić sobie jego piękno ukryte.

[Mel-1] Mikołaj Melanowicz: Historia literatury japońskiej. Warszawa: PWN, 2012, s. 172-176. ISBN 978-83-01-17214-5.

[shunzei-2] Nancy G. Hume: Japanese Aesthetics and Culture. State University of New York Press. s. 253. [dostęp 2020-01-15]. (ang.).

[koku-3] 新明解国語辞典. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 2018, s. 1537. ISBN 978-4-385-13107-8.

[Tub-5] Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Wrocław: Ossolineum, 1984, s. 212, 214. ISBN 83-04-01486-6.

[Rossella-6] Rossella Menegazzo: Japonia. Warszawa: Arkady, 2008, s. 39. ISBN 978-83-213-4578-9.

[iga-7] Jadwiga M. Rodowicz: Aktor doskonały.Traktaty Zeamiego o sztuce nō. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2000, s. 64. ISBN 83-88560-11-5.

[hawai-8] Yuka Amano: "Flower" as Performing Body in Nō Theatre. Asian Theatre Journal, University of Hawai'i Press, 2011. [dostęp 2020-01-13].

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[6]

[7]