Wikipedia

Mohylew

miasto na Białorusi
Ten artykuł dotyczy miasta na Białorusi. Zobacz też: miasto Mohylów na Ukrainie.

Mohylew (biał. Магілёў, Mahiloŭ; ros. Могилёв, Mogilow; jid. מאָלעוו, Molew) – miasto we wschodniej części Białorusi, nad Dnieprem, blisko granicy z Rosją, siedziba administracyjna obwodu mohylewskiego i rejonu mohylewskiego. Liczący ok. 357 tys. mieszkańców (2020) Mohylew jest czwartym pod względem liczby ludności miastem białoruskim.

Mohylew
Магілёў
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Białoruś

Obwód

 mohylewski

Rejon

mohylewski

Burmistrz

Alaksandr Studnieu↗

Powierzchnia

118,50 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość


357 100[1]
3013,5 os./km²

Nr kierunkowy

+375 0222

Kod pocztowy

212000

Tablice rejestracyjne

6

Położenie na mapie obwodu mohylewskiego
Mapa konturowa obwodu mohylewskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Mohylew”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, po prawej znajduje się punkt z opisem „Mohylew”
Ziemia53°55′N 30°21′E/53,916667 30,350000
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Historia

edytuj

Od XIV wieku Mohylew wraz z księstwem mścisławskim, w którym się znajdował, należał do Litwy, jednak nie miał jeszcze wtedy większego znaczenia. Od 2. połowy XIV wieku królowe polskie, w tym Jadwiga i Helena, otrzymywały czynsze z Mohylewa na podstawie zapisów ślubnych swoich mężów. W dokumentach historycznych Mohylew wymieniono w 1505 r., gdy żona króla Aleksandra zwolniła niektórych mieszczan od powinności miejskich. Jego rozwój zaczął się po upadku w 1514 r. Smoleńska, gdy zaczął się rozbudowywać jako nowy ważny ośrodek handlowy. Mohylew stanowił od tego czasu ważny punkt na szlakach handlowych ze wschodu na zachód i z północy na południe, a wkrótce stał się największym miastem w tym rejonie Rzeczypospolitej. Przede wszystkim był ośrodkiem handlu futrami, pośrednicząc w handlu nimi na zachód. Przez Mohylew wiódł północny szlak handlowy do państwa moskiewskiego lądem na Witebsk, a z tego miasta Dźwiną do Rygi. W 1561 r. król Zygmunt August ustanowił w Mohylewie wójta i czterech setników oraz określił powinności, ilość i rodzaj podatków, pozostawiając też niektóre wolności mieszkańców. Król Stefan Batory w 1577 r. nadał mu prawo magdeburskie i wszelkie swobody z niego wypływające, a także ustanowił targi i jarmarki. W dniu 27 czerwca 1581 roku 30-tysięczna armia moskiewsko-tatarska spaliła kilkaset domów na przedmieściach, jednak 200 husarzy z roty Marcina Kazanowskiego zaatakowało oblegających i powstrzymywało dalszy atak, a potem, po przybyciu odsieczy w postaci roty Temruka Szymkowicza i roty porucznika Halibeka, odparła spod miasta. Mimo najazdu na początku XVII w. był jednym z najważniejszych ośrodków rzemieślniczo-handlowych w Rzeczypospolitej, liczył ok. 13,5 tys. mieszkańców i stał się drugim co do wielkości po Wilnie miastem w Wielkim Księstwie Litewskim[2][3]. Do roku 1633 Mohylew otrzymał nowe fortyfikacje, które miały trzy linie otaczające zamek, dawne podgrodzie (tzw. górne miasto) i dawne przedmieścia (tzw. dolne lub nowe miasto)[4]. Mohylew był ośrodkiem ekonomii mohylewskiej obejmującej część powiatu mohylewskiego i czausowskiego. Do połowy XVII w. wchodziło w jej skład 13 miejscowości. Ekonomie zostały wydzielone z królewszczyzn w latach 1589–1590 na zaspokojenie potrzeb monarchy i określone dobrami stołowymi. W 1605 roku ukończono budowę katolickiej katedry. W 1634 został stolicą jedynej wówczas na całej Białorusi prawosławnej administratury – eparchii mohylewskiej i mścisławskiej. W 1636 roku ukończono budowę soboru Objawienia Pańskiego w kompleksie monasteru pod tym samym wezwaniem[5].

W dniu 3 września 1654 roku wojska moskiewskie opanowały miasto, które wojska polskie próbowały bez powodzenia odbić od lutego do połowy maja 1655 roku. Mohylew próbowano odzyskać ponownie podczas oblężenia w 1660 roku. Rzeczpospolita odzyskała miasto na skutek powstania mieszczan przeciwko moskiewskim okupantom, które wybuchło 1 lutego 1661 r. W nagrodę król Jan Kazimierz zrównał prawa miejskie Mohylewa z Wilnem, mieszczanom nadał prawo nabywania majątków ziemskich, a burmistrz Leonowicz i wielu mieszczan otrzymało szlachectwo, a miasto otrzymało pieczęć z napisem Sigillum civitatis Mohilowiensis. Powracający z wyprawy przeciwko wojskom moskiewskim w rejonie Siewska król Jan Kazimierz spędził w mieście święta Wielkanocne 1664 roku. W 1665 roku Mohylew został ponownie oblężony przez wojska moskiewskie Jakowa Czerkaskiego. W 1679 roku rozpoczęto budowę murowanego ratusza. W 1687 r. zbudowano barokowy kościół bernardynów. W 1725 roku, przy istniejącym od XVII wieku murowanym klasztorze jezuitów, ukończono budowę kościoła św. Ksawerego. W latach 1738–1752 został zbudowany kościół karmelitów. Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w ekonomii mohylewskiej w powiecie orszańskim województwa witebskiego[6].

Po pierwszym rozbiorze wraz z całym województwem mścisławskim wszedł w skład Imperium Rosyjskiego i stał się stolicą guberni mohylewskiej. Od 15 kwietnia 1783 stolica rzymskokatolickiej archidiecezji mohylewskiej obejmującej swoim zasięgiem terytorium niemal całej Rosji (a później ZSRR) z wyjątkiem dawnych ziem Rzeczypospolitej i utworzonej w 1848 roku diecezji tyraspolskiej.

W czasie I wojny światowej, w okresie od sierpnia 1915 do listopada 1917 w mieście znajdowała się kwatera głównodowodzącego armii rosyjskiej. Pod koniec 1918 roku władzę w Mohylewie przejęli bolszewicy. 16 stycznia 1918 roku dokonali oni szeregu aresztowań, m.in. wśród działaczy narodowych i społecznych, w tym polskich: Mirosława Obiezierskiego, G. Wykowskiego, Joachima Gallera i księdza Eugeniusza Światopełk-Mirskiego. Ten ostatni został wkrótce przez bolszewików zamordowany[7]. W 1919 wcielony do Białoruskiej SRR. Do 1927 roku w Mohylewie działała polska szkoła siedmioklasowa, do której uczęszczało 260 uczniów. W latach 20 i 30 w. sowieckie organy bezpieczeństwa dokonywały masowych egzekucji, m.in. księży katolickich i prawosławnych, w kamieniołomie przy prospekcie Dimitrowa, koło Mohylewskich Zakładów Mięsnych[8]. Ekshumowano tam szczątki ponad 500 ofiar. W okresie wielkiego terroru w latach 1937–1938 NKWD rozstrzeliwało ludzi w lesie przy drodze z Mohylewa do Homla, w okolicy wsi Waschod[9][10].

W latach 1941–1944 Mohylew znajdował się pod okupacją niemiecką.

Po zajęciu miasta, oddziały niemieckie dowodzone przez Bacha-Zelewskiego i Arthura Nebego dokonywały masowych eksterminacji pozostałej ludności żydowskiej (ok. 10 000 ofiar) w stworzonym w tym celu getcie i obozie pracy[11]. Historia Mohylewa jest związana z historią Holokaustu także w inny sposób. Na jesieni 1941 Mohylew odwiedził Himmler i osobiście uczestniczył w rozstrzelaniu 279 ofiar żydowskich (w tym kobiet i dzieci). Mając na uwadze skutki psychiczne dla rozstrzeliwujących, zapowiedział znalezienie innego, systemowego sposobu eksterminacji. Wkrótce do Mohylewa przyjechał Albert Widmann, przywożąc plany eksterminacji spalinami w mobilnych komorach gazowych, a w grudniu 1941 przysłano i zainstalowano pierwszy piec krematoryjny przystosowany do masowego spalania ciał zamordowanych ofiar. Fakty te posłużyły hitlerowcom jako argument za ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej na konferencji w Wannsee[12].

Po uzyskaniu niepodległości przez Białoruś w 1991 jest jednym z ważniejszych miast białoruskich.

Historyczne widoki Mohylewa
 
Miasto w XIX wieku
 
Kościół Bernardynów pw. św. Antoniego po zburzeniu wież
 
Kościół św. Stanisława w XIX wieku
 
Napoleon Orda, Mohylew w 1877
 
Kościół Jezuitów
 
Monaster Objawienia Pańskiego


Zabytki

edytuj
 
Cerkiew śś. Piotra i Pawła
 
Kościół farny św. Kazimierza
 
Deptak

nieistniejące:

  • Kościół św. Franciszka Ksawerego i klasztor Jezuitów
  • Kościół i klasztor Dominikanów
  • Kościół św. Antoniego i klasztor Bernardynów. Zbudowany około 1720 roku, po 1865 roku pozbawiony wież i przebudowany na archiwum. Zburzony około 1950 roku.
  • Kościół i klasztor Zakonu Mariawitek
  • Monaster Objawienia Pańskiego z 1633 r. Zburzony w latach 50. XX w.
  • Monaster Przemienienia Pańskiego
  • Sobór św. Józefa w Mohylewie z 1780 r. Zburzony w 1938 r.
  • Cerkiew Przemienienia Pańskiego z 1740 roku w stylu barokowym
  • Cerkiew św. Piotra i Pawła w stylu barokowym
  • Cerkiew Opieki Matki Bożej
  • Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej
  • Synagoga Ejn-Jakow
  • Synagoga Poel-Cedek
Wybrane zabytki Mohylewa
 
Ratusz
 
Konkatedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
 
Pałacyk Antoszkiewicza
 
Pałac arcybiskupów prawosławnych
 
Monastyr św. Mikołaja


Demografia

edytuj

Liczba ludności:

  • 1604: 15 000
  • 1745: 10 500
  • 1880: 40 536 (20 735 mężczyzn i 19 801 kobiet, w tym 20 742 prawosławnych, 2583 katolików, 173 ewangelików, 17 038 żydów)
  • 1897: 43 119
  • 1906: 51 959 (27 407 prawosławnych, 3305 katolików i 20 682 żydów)
  • 1913: 69 700
  • 1939: 99 400
  • 1959: 121 700
  • 1973: 232 000
  • 1993: 366 000
  • 1996: 367 000
  • 2004: 365 102
  • 2006: 367 700
  • 2009: 372 000
Wybrane kamienice Mohylewa
 
 
 
 
 
 


Gospodarka

edytuj

Po II wojnie światowej Mohylew stał się ważnym ośrodkiem przemysłowym. Tamtejsze fabryki zajmują się produkcją dźwigów, samochodów, traktorów i chemikaliów. Mohylew posiada też port rzeczny na Dnieprze oraz krajowy port lotniczy.

Kultura

edytuj
 
Regionalny Teatr Dramatyczny

Główną placówką teatralną miasta jest Regionalny Teatr Dramatyczny. W mieście działa też kilka placówek muzealnych, w tym Muzeum Historii Mohylewa i Mohylewskie Muzeum Sztuki.

Od 2006 roku w Mohylewie funkcjonuje Dom Polski, będący główną polską kresową placówką obwodu mohylewskiego. W przeszłości w mieście funkcjonowały Polskie Towarzystwo Oświaty i Dobroczynności oraz Rada Polska Ziemi Mohylewskiej.

Oświata i nauka

edytuj

Uczelnie:

Sport

edytuj

Ludzie związani z Mohylewem

edytuj
 
Centrum miasta

Z Mohylewa pochodzili polscy dziadkowie Wayne’a Gretzky’ego.

Miasta partnerskie

edytuj
 
Budynek administracji obwodu

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Численность населения на 1 января 2020 г. и среднегодовая численность населения за 2019 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и посёлков городского типа. [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2020-10-17].
  2. ↑ Henryk Łowmiański, Handel Mohylewa w XVI wieku, [w:] tenże, Studia nad dziejami Wielkiego Księstwa Litewskiego, Poznań 1983, s. 512.
  3. ↑ V. I. Meleśko, Mogilev v XVI-seredine XVII v., Mińsk 1988, s. 20.
  4. ↑ V. A. Ćanturija, Istoria architektury Belorussii, Mińsk 1985, s. 46; T. Ćernjauskaja, Architektura Mogileva, Mińsk 1973, s. 7–11; E.D. Kvetnickaja, Architektura Belorussii XVII v., w: Vseobśćaja istoria architektury, t. VI cz. III, Moskva 1968, s. 473–474.
  5. ↑ Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 262–263. ISBN 978-83-7431-150-2.
  6. ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 93.
  7. ↑ W kręgu polityki i spraw wojskowych. Wobec rewolucji 1917 roku. W: Między nadzieją…. s. 117.
  8. ↑ Анна Камінскі, Месцы паМяці ахвяраў камунізму ў Беларусі [online], 2011 (biał.).
  9. ↑ Пад Магілёвам адшукалі месца, дзе расстрэльвалі ў гады сталінскага тэрору [online], Радыё Свабода [dostęp 2021-01-11] (biał.).
  10. ↑ Краязнаўца адкрыў ля Магілёва месца расстрэлу часоў сталінскага тэрору [online], belsat.eu [dostęp 2021-01-11] (biał.).
  11. ↑ Chapter 3: The Fate of the Mogilev Jews during the Holocaust [online], www.yadvashem.org [dostęp 2021-12-26] (ang.).
  12. ↑ Chapter 4: Mogilev and the Final Solution [online], www.yadvashem.org [dostęp 2021-12-26] (ang.).

Bibliografia

edytuj
  • Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Mohylew&oldid=71311056”