Merenptah

Merenptah – faraon, władca starożytnego Egiptu z XIX dynastii. Panował w latach 1213–1203 p.n.e.; trzynasty syn Ramzesa II i królowej Isetnofret.

Merenptah

Merenptah – fragment statuy, Muzeum w Luksorze
władca starożytnego Egiptu
Okres	od 1213 p.n.e. do 1203 p.n.e.
Poprzednik	Ramzes II
Następca	Amenmes
Dane biograficzne
Dynastia	XIX dynastia
Miejsce spoczynku	Dolina Królów (KV 8)
Ojciec	Ramzes II
Matka	Isetnofret

Za życia Ramzesa II, a po śmierci starszego brata Chaemuaseta, był zarządcą Delty. Praktycznie rządził Egiptem przez ostatnie dwanaście lat panowania Ramzesa II. Tron egipski objął jako sześćdziesięcioletni mężczyzna. Merenptah przeniósł stolicę swego państwa z Pi-Ramzes do Memfis, gdzie w pobliżu świątyni Ptaha zbudował pałac królewski. Prawdopodobnie ożenił się ze swoją rodzoną siostrą – Isetnofret II, ze związku z którą urodziła się ich córka – Isetnofret III.

Wojny

Najważniejszym zadaniem w początkach jego panowania było zreorganizowanie armii. W drugim roku wyprawił się z armią do Kanaanu, gdzie po raz pierwszy Egipcjanie zetknęli się z ludem Izraela (o czym zaświadcza inskrypcja na tak zwanej Steli Merenptaha). Był to raczej pokaz siły niż prawdziwa wyprawa wojenna. Odniesiono kilka szybkich zwycięstw, zdobyto Gezer i Aszkelon. O zwycięstwie w Kanaanie przypomina stela ze świątyni Amenhotepa III w Tebach.

Jak ważnym i naglącym przedsięwzięciem była rozbudowa armii, miało się okazać w piątym roku panowania, kiedy to nastąpił najazd na tereny Delty, koalicji plemion libijskich i indoeuropejskich, zwanych Ludami Morza. Do decydującej bitwy doszło w 1208 r. p.n.e., prawdopodobnie na terenach położonych na północny zachód od Memfis. Bitwa zakończyła się całkowitym zwycięstwem Egipcjan, którzy zmusili wrogów do ucieczki z pola bitwy. Rozproszone resztki wrogiej armii dopadła i wycięła w pień egipska jazda. Libijczycy pozostawili na polu około 6000 zabitych. Przebieg bitwy znany jest dzięki inskrypcjom w Karnaku.

Wkrótce po zwycięstwie na północy, Merenptah, kolejną wyprawę wojenną poprowadził przeciwko zbuntowanej Nubii. Zreorganizowane i zaprawione w boju wojska szybko i z bezwzględnością stłumiły wszelkie ogniska buntu. Do szóstego roku panowania Merenptah zdecydowanie, wręcz z bezwzględnością, utwierdził egipskie panowanie na obszarze całego Imperium. Ukarał zbuntowaną Nubię, odparł Libijczyków i Ludy Morza, utrwalił zależność Kanaanu i utrzymywał pokój, zawarty z Hetytami.

Budowle

Ponieważ zdawał sobie sprawę, że jego panowanie nie będzie trwało równie długo jak jego ojca, jego działalność budowlana odznaczała się wyjątkowym pośpiechem. Wielki grobowiec zaprojektowano i wykuto w tempie wprost błyskawicznym. Podobnie wykonano jego dekoracje. Inspekcji budowy dokonał wezyr Panehsi w siódmym i ósmym roku. Przy budowie świątyni grobowej posuwano się nawet do uzurpacji materiału budowlanego, czerpiąc go z nieużywanych, bądź zawalonych części świątyni Amenhotepa III. W wielu miejscach król dopisywał swe imię na posągach lub budowlach swych poprzedników, pragnąc uchodzić za zasłużonego dla kraju i bogów.

Stela

W 1896 r. William Flinders Petrie odnalazł w tebańskiej świątyni Merenptaha, trzymetrową stelę, wykonaną z czarnego granitu, na której znajduje się 28 linii hieroglificznego tekstu, zapisanego w formie poetyckiego hymnu. Stela datowana na piąty rok panowania, mówi o sytuacji wewnętrznej w Egipcie i wymienia tereny podległe lub znajdujące się pod kontrolą Egiptu. Znajdują się tam wzmianki o zwycięstwie nad Libijczykami oraz o sytuacji w Azji. Niezwykła waga tego tekstu polega na tym, że we fragmencie poświęconym Kanaan, po raz pierwszy i jedyny w języku egipskim użyta jest nazwa Izrael. Nazwa ta zapisana jest fonetycznie sześcioma znakami, zaś towarzyszące determinatywy oznaczają, iż nazwa Izrael odnosi się w tym przypadku do narodu, a nie do miasta czy rejonu geograficznego. Tekst Merenptaha zapisano na steli Amenhotepa III, pozostawiając jedynie awers w stanie nienaruszonym, na którym znajdują się teksty dotyczące Amenhotepa III.

Sarkofag Merenptaha w jego grobowcu w Dolinie Królów

Grobowiec

Merenptah pochowany został w Królewskiej Nekropolii, w Dolinie Królów, w grobowcu KV 8, który został zniszczony i doszczętnie obrabowany w czasach XXI dynastii. Mumia króla została ukryta przez kapłanów w czasach Pinodżema I, w sekretnej części grobowca (KV35) Amenhotepa II i tamże została odnaleziona w 1898 r. przez Victora Loreta. W komorze grobowej, w Dolinie Królów (KV 8), znajdował się owalny sarkofag z czerwonego granitu, na którym widniały wizerunki króla rzeźbione w głębokim reliefie.

W 1940 r., w Tanis, Pierre Montet odkrył w grobowcu Psusennesa I, sarkofag z różowego granitu, w którym zapewne pochowano jego „właściciela”. Jak się okazało, sarkofag ten pierwotnie należał do Merenptaha i pochodził zapewne z jego cenotafu, znajdującego się gdzieś w pobliżu Tanis. Sarkofag ten został uzurpowany przez Psusennesa I. Kartusze prawowitego właściciela usunięto niedbale, pozostawiając w kilku miejscach fragmenty imienia Merenptaha, co pozwoliło ustalić do kogo pierwotnie należał. Wizerunek z pokrywy sarkofagu jest jednym z najlepiej zachowanych przedstawień króla. Mumię władcy przewieziono do Muzeum Egipskiego w Kairze w 1900 r. Została odwinięta z bandaży w lipcu 1907 r. Ciało króla zachowało się w złym stanie, głównie w wyniku zniszczeń, dokonanych przez starożytnych rabusiów, poszukujących złotych ozdób: amuletów i bransolet.

Zarys genealogii XIX dynastii.

Tytulatura

Królewski Protokół
prenomen lub imię tronowe:
trl.: Baen-Re Meri-neczeru (bꜢ-n-rꜤ mri-nṯrw)
tłum.: Dusza-Re Ukochany-przez-Bogów
nomen lub imię rodowe:
trl.: Meri-en-Ptah Hotep-her-maat (mri-n-ptḥ ḥtp-ḥr-mꜢꜤt)
tłum.: Ukochany-przez-Ptaha Radosna Harmonia\Maat