Wikipedia

Meczet Selima II w Edirne

Meczet Selima II[1] (tur. Selimiye Camil) – külliye w mieście Edirne, Turcja. Główne elementy kompleksu to: meczet, gmachy dwóch medres – szkoły koranicznej (Dar-ül Kurra Madrasa) i szkoły prawniczej (Dar-ül Tedris Madrasa) oraz hala targowa (Arasta). Zespół budowli został wzniesiony dla sułtana Selima II w latach 1569–1575 przez tureckiego architekta Sinana.

meczet Selima II[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Turcja

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

I, IV

Numer ref.

1366

Region[b]

Azja i Pacyfik

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2011
na 35. sesji

Położenie na mapie Turcji
Mapa konturowa Turcji, blisko lewej krawiędzi u góry znajduje się punkt z opisem „meczet Selima II”
Ziemia41°40′41″N 26°33′34″E/41,678056 26,559444
Multimedia w Wikimedia Commons
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

W 2011 roku kompleks Selimiye został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia

edytuj

Külliye został zbudowany dla sułtana Selima II w latach 1569–1575 przez tureckiego architekta Sinana[2]. Zachowała się dokumentacja projektu i budowy, obejmująca zamówienia i zlecenia wykonania poszczególnych partii budowli i dekoracji, a także zamówienia na materiały budowlane[3]. Selim II zmarł w 1574 roku nie doczekawszy ukończenia dzieła[3].

Wybór lokalizacji kompleksu w Edirne – a nie w Stambule – nie jest jednoznacznie wyjaśniony[4]. Według jednych źródeł, budowla została wzniesiona, by uczcić zajęcie Cypru[5] – informacje te podaje Evliya Çelebi[4]. Jednak Cypr został zajęty dopiero w 1571 roku – dwa lata po rozpoczęciu prac nad wzniesieniem kompleksu[4]. Inne argumenty przemawiające za lokalizacją w Edirne to: (i) brak godnego miejsca pod budowę sułtańskiego meczetu w Stambule, gdzie stały już meczety: Hagia Sofia, Beyazit, Sulejmana czy Fatih; (ii) umocnienie wpływów osmańskich na zachodnich terenach granicznych (wokół Edirne); i (iii) osobiste preferencje sułtana, który mieszkał w Edirne[4].

Kompleks został wzniesiony na placu Saribayir (190×130 m), gdzie stał pałac Bajazyda I Błyskawicy[2], w którym po przeniesieniu stolicy imperium do Stambułu mieściły się kwatera wojskowe[3]. Oryginalne założenie obejmowało ulokowany centralnie meczet Selimiye wraz z dziedzińcem i gmachy dwóch medres – szkoły koranicznej (Dar-ül Kurra Madrasa) i szkoły prawniczej (Dar-ül Tedris Madrasa), rozmieszczone symetrycznie w południowych narożnikach placu[5][6]. W 1580 roku po stronie zachodniej wzniesiono halę targową (Arasta) – czynsz zapewniał dochód na utrzymanie świątyni[5]. W 1584 roku Sinan przeprowadził drobne naprawy meczetu po uderzeniu pioruna[7].

W 1752 roku wskutek trzęsienia ziemi uszkodzeniu uległy m.in. galeryjki jednego z minaretów i cześć szklonych okien[7]. W 1808 roku poddano renowacji część "kaligrafi"- napisów zdobiących meczet, a nad fontanną na dziedzińcu zamontowano dach, który obecnie (2011) już nie istnieje[7]. W latach 1839–1861 za panowania sułtana Abdülmecida I wnętrza zostały wytynkowane, a następnie pokryte nowymi ornamentami, w niektórych przypadkach naśladującymi wzory oryginalne[7]. W 1874 roku ołów z dachu hali targowej został zdjęty do produkcji amunicji, a budowla została pokryta dachówką[8]. W czasie wojny turecko-rosyjskiej (1877–1878) Edirne było okupowane przez wojska rosyjskie – jeden z oficerów rosyjskich zrabował z loży sułtana w meczecie cześć ozdobnych płytek ceramicznych szkliwionych i dekoracji rzeźbionych[8]. Pod koniec II wojny bałkańskiej kilka z najwcześniejszych dywanów na wyposażeniu meczetu zostało zrabowanych przez uciekających Bułgarów[8].

W 1925 roku, z polecenia Atatürka, Dar’ül-Kurra Madrasa została zamieniona w muzeum miasta, a po II wojnie światowej służyła jako biura, hostel studencki i magazyn[8]. W latach 30. XX wieku meczet uszkadzały burze – uszkodzenia po nawałnicy w 1930 roku naprawiono niezwłocznie, natomiast zniszczenia po burzy w 1932 roku zostały naprawione dopiero podczas gruntownej renowacji meczetu przeprowadzonej w latach 1950–1955[8]. Wtedy też odsłonięto część oryginalnych dekoracji wnętrz[8]. W 1936 roku Dar’ül Hadis Madrasa została zamieniona w muzeum etnograficzne a w 1971 roku w muzeum sztuki islamu[8]. Kolejne renowacje meczetu, głównie w celu przywrócenia oryginalnego wyglądu wnętrz oraz stabilizacji konstrukcji kopuły, miały miejsce w latach 1978–1983 i 1983–1985, dalsze w latach 2004–2008 skupiły się głównie na wymianie dachów minaretów[8].

W 2011 roku zespół budowli Selimiye został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[9].

Architektura

edytuj

Meczet

edytuj
 
Wnętrze kopuły meczetu
 
Minaret z trzema galeryjkami
 
Şadırvan na dziedzińcu

Murowany meczet zdobią ceglane łuki i kopuły pokryte ołowianymi blachami[3]. Elewacje wykonane są z piaskowca w kolorze miodu, przy czym elementy z czerwonego piaskowca stanowią obramienia okien i tworzą geometryczne wzory w dolnych partiach systemu przyporowego[3]. Zewnętrzne łuki z klińców wykonane są z naprzemiennie ułożonych elementów z czerwonego piaskowca i białego marmuru[3].

Główną salę modlitewną (60×44 m) nakrywa kopuła o średnicy 31,3 metrów[3]. Wysokość od posadzki do najwyższego punktu kopuły to 42,3 m – mniej niż 55,6 m Hagii Sophii, jednak mierząc od podstawy, kopuła Selimiye jest wyższa[5]. Sinan sam miał uważać, że meczet Selimiye był szczytowym osiągnięciem jego twórczości i zarazem ukoronowaniem jego długiej kariery[2] – architekt był czynny zawodowo przez 50 lat i wzniósł ponad 400 budowli[3]:

Ci, którzy uważają się za architektów pośród chrześcijan, uważają, że w świecie islamu żadna kopuła nie może równać się z kopułą świątyni Hagia Sophia… [ale] w tym meczecie, z pomocą bożą i przy wsparciu sułtana Selima II, wzniosłem kopułę o sześć łokci wyższą i o cztery łokcie szerszą niż kopuła Hagii Sophii[10][11].

Konstrukcja opiera się na ośmiu potężnych kolumnach bocznych[12]. Dolna kondygnacja tonie w mroku. Efekt ten uzyskano przez cofnięcie ścian okien, wskutek czego wpadające przez nie światło, nie dociera do dolnej partii wnętrza. Z kolei wyżej, na galeriach, olbrzymie okna wpuszczają mnóstwo światła, podobnie jak rzędy okien znajdujące się jeszcze wyżej.

Pośrodku południowo-wschodniej ściany kibli znajduje się mihrab – widoczny z prawie każdego miejsca świątyni[6]. Niszę mihrabu zdobią płytki ceramiczne szkliwione z İzniku[3]. Wysoki, wąski mihrab wykonany jest z marmuru z Marmary i wykończony na górze dekoracjami stalaktytowymi – tzw. mukarnas[3]. Po prawej stronie mihrabu stoi bogato rzeźbiony marmurowy minbar, skąd wygłaszano piątkowe kazania i powiadamiano o nowych prawach[3]. Platforma dla muezina (tur. müezzin mahfili) wznosi się pod środkiem kopuły nad marmurową symboliczną fontanną życia[3] – co nie jest typową lokalizacją[12] – platformy te były zwykle wówczas umieszczane w tylnej części meczetu[13]. Centralne umiejscowienie platformy umożliwia optymalne wykorzystanie warunków akustycznych, nie zaburza symetrii wnętrza i umożliwiało prowadzenie dyskusji ze słuchaczami[12].

Lożę sułtana, ulokowaną w północno-wschodnim narożniku, ozdabiają ceramiczne płytki z İzniku z motywami roślinnymi, m.in. motywem tulipana symbolizującego Allaha, jabłoni i kwitnących drzew owocowych – projekt kafli przypisywany jest Sinanowi[3].

Minarety

edytuj

W narożnikach meczetu wznoszą się cztery minarety o średnicy podstawy 3,8 m[3] – każdy na wysokość prawie 71 m[14]. Są to najwyższe minarety w świecie islamu[14]. Każdy ma trzy galeryjki – dwa minarety w narożnikach północnych mają po trzy oddzielne klatki schodowe prowadzące do galeryjek – rozwiązanie to jest unikalne dla kompleksu Selimiye[14]. Hełmy minaretów są stożkowe, przykryte blachą z ołowiu.

Dziedziniec

edytuj

Przylegający do meczetu dziedziniec ma takie same wymiary jak główna sala modlitewna[5][14]. Pośrodku dziedzińca znajduje się szesnastoboczny sadirvan z białego marmuru[14] – fontanna służąca do rytualnych ablucji[5], do dziś pozostawiona bez kopuły[14]. Dziedziniec otacza kolumnada. Kolumny podpierają 19 kopuł o zróżnicowanej wielkości, przy czym mniejsze kopuły umieszczone są na arkadach najbardziej oddalonych od meczetu, średnie wsparte są na arkadach bocznych a największe – spoczywające na ośmiobocznych bębnach – zdobią ganek świątyni[14]. Arkady ganku wsparte są na wysokich kolumnach z marmuru, pozostałe arkady – z wyjątkiem tych w narożnikach północnych wspieranych na filarach – spoczywają na niższych kolumnach[14]. Sześć kolumn z każdej strony pochodzi z ruin budowli na Cyprze, w Aydıncıku i w Syrii[7]. Wejście do meczetu wyznacza największa kopuła, a drzwi do świątyni zdobią mukarnas[3].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Polski egzonim uchwalony na 109. posiedzeniu KSNG.
  2. ↑ a b c J. Freely: History of Ottoman Architecture. WIT Press, 2011, s. 73. ISBN 978-1-84564-506-9. [dostęp 2011-11-05]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o UNESCO: Selimiye Mosque (Turkey) No 1366. s. 318. [dostęp 2011-11-05].
  4. ↑ a b c d Why Selimiye Mosque was built in Edirne instead of Istanbul?. www.selimiyemosque.net. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-07)]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f Josef W. Meri: Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. Routledge, 2005, s. 717. ISBN 978-0-415-96690-0. [dostęp 2011-11-05]. (ang.).
  6. ↑ a b Helen Gardner, Fred S. Kleiner, Christin J. Mamiya: Gardner’s art through the ages: the Western perspective. Cengage Learning, 2006, s. 290. ISBN 978-0-495-00479-0. [dostęp 2011-11-05].
  7. ↑ a b c d e UNESCO: Selimiye Mosque (Turkey) No 1366. s. 319. [dostęp 2011-11-05].
  8. ↑ a b c d e f g h UNESCO: Selimiye Mosque (Turkey) No 1366. s. 320. [dostęp 2011-11-05].
  9. ↑ Six new sites inscribed on UNESCO’s World Heritage List. 2011-07-27. [dostęp 2011-11-05]. (ang.).
  10. ↑ Josef W. Meri: Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. Routledge, 2005, s. 717. ISBN 978-0-415-96690-0. [dostęp 2011-11-05]. Cytat: Those who consider themselves architects among Christians say that in the realm of Islam no dome can equal that of the Hagia Sophia… [but] in this mosque, with the help of God and the support of Sultan Selim Khan, I erceted a dome six cubits higher and four cubits wider than the dome of Hagia Sophia.. (ang.).
  11. ↑ J. Freely: History of Ottoman Architecture. WIT Press, 2011, s. 76. ISBN 978-1-84564-506-9. [dostęp 2011-11-05]. (ang.).
  12. ↑ a b c Günkut Akin: Gülru Necipoğlu: Muqarnas, Volume 12: An Annual on Islamic Art and Architecture. BRILL, 1995, s. 63. ISBN 978-90-04-10314-6. [dostęp 2011-11-05]. (ang.).
  13. ↑ Muezzin’s Mahfil. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (ang.).
  14. ↑ a b c d e f g h J. Freely: History of Ottoman Architecture. WIT Press, 2011, s. 75. ISBN 978-1-84564-506-9. [dostęp 2011-11-05]. (ang.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Meczet_Selima_II_w_Edirne&oldid=73860108”