Ludwik I brzeski
Ludwik I brzeski (Sprawiedliwy, Roztropny, Prawy) (ur. między 1313 a 1321, zm. w grudniu 1398) – książę namysłowski w latach 1338–1342 i legnicki w latach 1342–1345 z bratem Wacławem I, w latach 1345–1346 w wyniku podziału Legnicy, w latach 1346–1348/1349 bez przydziału, od 1348/1349 w Lubinie, od 1358 na połowie Brzegu i Oławy, od 1359 w Chojnowie, w latach 1364–1373 regent w Legnicy, od 1368 całość księstwa brzesko-oławskiego, od 1373 w Kluczborku, w latach 1392–1395 w Niemczy.
 Ludwik I brzeski, miedzioryt Bartłomieja Strachowskiego, 1733 | |
| |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
|---|---|
| Data urodzenia |
do 1321 |
| Data śmierci |
grudzień 1398 |
| Miejsce spoczynku | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Małżeństwo | |
| Dzieci |
Henryk VII z Blizną, Wacław, Małgorzata, Jadwiga, Katarzyna (księżna), córka NN |
Życiorys
edytujLudwik I był młodszym synem księcia legnicko-brzeskiego Bolesława III Rozrzutnego i królewny czeskiej Małgorzaty. W źródłach Ludwik, podobnie jak jego starszy brat Wacław, po raz pierwszy pojawia się w 1329 przy okazji składania przez Bolesława III hołdu lennego Janowi Luksemburskiemu.
W latach następnych Ludwik przebywał na dworze Luksemburgów w Pradze. Miało to zapewne na celu nauczenie się dobrych metod rządzenia i uprawiania polityki.
W 1342 starzejący się Bolesław III pragnący przy okazji się pozbyć ogromnych długów, zdecydował się wydzielić synom dzielnicę legnicką jako zaopatrzenie, sam zaś usuwając się do księstwa brzesko-oławskiego. Przez pierwsze trzy lata bracia rządzili dzielnicą wspólnie bez większych zgrzytów, jednak wobec doczekania się przez Ludwika męskich potomków wymógł on na bracie wydzielenie mu osobnej dzielnicy.
Do układu zatwierdzającego podział, dokonany w wyniku losowania, doszło 9 sierpnia 1345 we Wrocławiu (osobiście go sygnował cesarz Jan Luksemburski). Ludwik otrzymał wtedy bogatszą aczkolwiek mniejszą część ze stołeczną Legnicą.
Podział próbę czasu wytrzymał tylko rok. W 1346 starszy brat wymógł na Ludwiku nowy układ, na mocy którego młodszy z braci zrezygnował z całości dzielnicy, w zamian za co, będąc przekonany o poważnym stanie zdrowia Wacława, miał otrzymać po jego śmierci całość dzielnicy nawet w przypadku urodzenia się jego męskich potomków. Jako tymczasowe zaopatrzenie Ludwik dostał dobra w Buczynce i roczną rentę w wysokości 400 grzywien srebra.
Wkrótce okazało się jednak, że życie po raz kolejny zweryfikowało rzeczywistość. Otóż „umierający” Wacław wcale nie zamierzał jeszcze rozstawać się ze światem, a dodatkowo sytuację skomplikował fakt urodzenia się (po ośmiu latach bezskutecznych starań) pierwszego z czterech synów Wacława.
W zmienionej sytuacji Wacław I zapragnął wymusić na bracie zmianę układu, a Ludwik z dnia na dzień przestał otrzymywać zapewnioną wcześniej rentę pieniężną. Wkrótce okazało się jednak, że sytuacja Ludwika nie jest taka zła, jak by się mogła z początku wydawać. Z odłożonych funduszy Ludwik zdołał mianowicie wykupić zastawiony jeszcze przez Bolesława III Lubin i przeniósł się tam wraz z rodziną.
Na przełomie lat 1349 i 1350 Ludwik wziął udział w pielgrzymce do Rzymu, o której szczegółach nie wiemy właściwie nic. Trzy lata później w związku ze śmiercią ojca Bolesława III Ludwik zdecydował się na ostateczne zbrojne rozwiązanie konfliktu z bratem. Wojna trwała blisko sześć lat (licząc z przerwami związanymi z próbami mediacji ze strony księcia oleśnickiego – Konrada I, biskupa wrocławskiego – Przecława z Pogorzeli i cesarza Karola IV).
Do ostatecznego podpisania pokoju doszło 23 lipca 1359 na mocy układu zawartego pomiędzy braćmi za pośrednictwem cesarza Karola IV. Zwycięzcą konfliktu okazał się Ludwik, który obok zatwierdzenia rządów w Lubinie, uzyskał od Wacława I także Chojnów, połowę księstwa brzesko-oławskiego i odszkodowanie w postaci 4500 grzywien srebra.
Ze swej strony Ludwik zobowiązał się do spłacenia połowy ojcowskich długów i zgodzić się z sukcesją bratanków po Wacławie w księstwie legnickim.
2 czerwca 1364 zmarł książę Wacław I Legnicki i, wobec małoletniości jego czterech synów, regencję w księstwie do roku 1373 objął Ludwik (początkowo, do 1367, wespół z ich matką Anną cieszyńską) w znaczny sposób ratując skarb władztwa i oddalając widmo bankructwa. Panowanie w dzielnicy legnickiej obyło się bez poważniejszych zgrzytów, bratankowie wdzięczni za okazaną pomoc wspierali Ludwika w jego polityce również w latach późniejszych, decydując się na polecenie stryja, aby nie rozdrabniać swojego władztwa, pozostać w tak zwanym niedziale.
Sprawiedliwe rządy i przede wszystkim poprawienie finansów umożliwiło Ludwikowi powiększenie obszaru księstwa składającego się z wcześniej zdobytego Lubina i odziedziczonych w 1353 i 1358 po ojcu i macosze: Namysłowa i połowy księstwa brzesko-oławskiego o drugą połowę księstwa brzesko-oławskiego, (w 1368) Kluczbork, Buczynę, Wołczyn (w 1373) i wreszcie Niemczę (w latach 1392–1395).
Nie chcąc nadmiernie rozdrabniać księstwa Ludwik, mimo osiągnięcia pełnoletniości przez najstarszego syna Henryka VII, nie wydzielił mu żadnej dzielnicy, dopuszczając go od 1360 lub 1361 tylko do rządów koregencyjnych. Własną dzielnicę Henryk VII otrzymał dopiero w 1395 (w wieku 52 lat), w związku zakupem przez ojca trzy lat wcześniej Niemczy.
Ludwik I prowadził aktywną politykę zagraniczną. 21 maja 1379 złożył razem z bratankami po Wacławie w Pradze hołd lenny królowi czeskiemu Wacławowi IV Luksemburskiemu. W treści układu lennego zawarta była możliwość wzajemnego dziedziczenia w całości księstwa legnicko-brzeskiego przez wszystkich potomków Bolesława III Rozrzutnego, co w przyszłości wielokrotnie uratowało Piastów tej linii od wydziedziczenia. Układ lenny ponowiono 6 stycznia 1383, tym razem jednak Ludwik I musiał zrezygnować ze wszelkich pretensji do księstw uzyskanych przez koronę czeską po dalszych krewnych książąt legnicko-brzeskich – wrocławskiego, świdnickiego i jaworskiego.
12 czerwca 1397 brał udział w zjeździe w Łubnicach, na którym byli obecni m.in. polski król Władysław II Jagiełło i Przemysław I Noszak, książę cieszyński[1].
Ludwik I prowadził politykę dynastyczną z dobrym skutkiem. Udało mu się mianowicie wydać swoją najstarszą córkę Małgorzatę za syna cesarza Ludwika IV – Albrechta Bawarskiego, syna Henryka VII za Małgorzatę Mazowiecką wdowę po Kazimierzu IV słupskim, wreszcie bratanka Ruperta I za wdowę po Kazimierzu Wielkim – Jadwigę żagańską. Przypuszcza się, że te małżeństwa miały na celu znalezienie dodatkowych argumentów do walki o polski tron po Kazimierzu Wielkim. Bardzo szybko okazało się, że szanse na tron krakowski są bardzo iluzoryczne i w latach dziewięćdziesiątych Ludwik związał się przymierzem z nowym władcą Polski, Władysławem Jagiełłą, z którym w 1396 wystąpił przeciwko Władysławowi Opolczykowi.
Renoma księcia brzeskiego była tak duża, że Ludwik był wielokrotnie wyznaczany przez Karola IV i Wacława IV na rozjemcę w sporach (m.in. w 1365 o Milicz pomiędzy biskupem Przecławem z Pogorzeli a Konradem I oleśnickim, w 1367 między synami Mikołaja II opawskiego o podział ojcowizny, czy w 1373 między Konradem II oleśnickim a Przemysławem I Noszakiem o księstwo bytomskie).
Ludwik I podczas swoich długich (ponad czterdziestoletnich) rządów dał się poznać jako fundator licznych budowli zarówno świeckich, jak i kościelnych (m.in. zamki w Lubinie i Brzegu wraz z kaplicami zamkowymi, kapitułę kolegiacką w Brzegu). To za jego panowania wykonano Kodeks lubiński, z ilustrowaną legendą o św. Jadwidze Śląskiej, której kult Ludwik propagował przez cały okres panowania.
Zainteresowania historyczne księcia stały się również przyczyną napisania przez Piotra z Byczyny „Kroniki książąt polskich” i rozpoczęcia w 1390 w Ryczynie (domniemanej tymczasowej siedzibie biskupów wrocławskich) pierwszych w Polsce prac wykopaliskowych.
Długowieczny Ludwik I brzeski zmarł w grudniu (między 6 a 23 dniem miesiąca) 1398 i pochowany został w kolegiacie św. Jadwigi w Brzegu.
Żonaty był z Agnieszką żagańską, córką Henryka IV Wiernego z którą dochował się sześciorga dzieci: dwóch synów (Henryka VII z Blizną i zmarłego w dzieciństwie Wacława) i czterech córek (Małgorzaty, żony Albrechta Bawarskiego, Jadwigi – żony Jana II oświęcimskiego, Katarzyny – opatki w Trzebnicy i wreszcie czwartej, nieznanego imienia, zmarłej w dzieciństwie).
Henryk VII miał z kolei dwóch synów: Henryka IX oraz Ludwika II Brzeskiego. Obaj podzielili się między sobą dziedzictwem i tak Henryk IX przejął Oławę, Niemczę, połowę Chojnowa i Lubina. Ludwik II otrzymał księstwo brzeskie z Brzegiem, Kluczborkiem i Wołczynem. Stryj, biskup wrocławski Wacław, przekazał Ludwikowi II księstwo legnickie i połowę Złotoryi.
| Henryk II Pobożny | ||||||||||||||||
| Bolesław II Rogatka | ||||||||||||||||
| Anna Przemyślidka | ||||||||||||||||
| Henryk V Brzuchaty | ||||||||||||||||
| Henryk I | ||||||||||||||||
| Jadwiga anhalcka | ||||||||||||||||
| Irmgarda | ||||||||||||||||
| Bolesław III Rozrzutny | ||||||||||||||||
| Władysław Odonic | ||||||||||||||||
| Bolesław Pobożny | ||||||||||||||||
| Jadwiga | ||||||||||||||||
| Elżbieta Bolesławówna | ||||||||||||||||
| Bela IV | ||||||||||||||||
| Jolenta Helena | ||||||||||||||||
| Maria Laskarina | ||||||||||||||||
| Ludwik I brzeski | ||||||||||||||||
| Wacław I Przemyślida | ||||||||||||||||
| Przemysł Ottokar II | ||||||||||||||||
| Kunegunda szwabska | ||||||||||||||||
| Wacław II | ||||||||||||||||
| Rościsław Michajłowicz | ||||||||||||||||
| Kunegunda Halicka | ||||||||||||||||
| Anna Arpadówna | ||||||||||||||||
| Małgorzata czeska | ||||||||||||||||
| Albrecht IV Austriacki | ||||||||||||||||
| Rudolf I Habsburg | ||||||||||||||||
| Jadwiga z Kyburga | ||||||||||||||||
| Guta von Habsburg | ||||||||||||||||
| Burchard V von Hohenberg | ||||||||||||||||
| Gertruda von Hohenberg | ||||||||||||||||
| Mechtylda z Tybingi | ||||||||||||||||
Pomniki
edytujLudwika brzeskiego upamiętnia renesansowa płaskorzeźba umieszczona w portalu bramy wjazdowej Zamku Piastów Śląskich w Brzegu.
Przypisy
edytuj- ↑ J. Sperka, Stosunki polityczne Królestwa Polskiego z książętami cieszyńskimi w ostatniej dekadzie XIV w., „Pamiętnik Cieszyński”, t. 19, 2004, s. 10.
Bibliografia
edytuj- A. Karłowska-Kamzowa: Fundacje artystyczne księcia Ludwika I brzeskiego. Wyd. Instytutu Śląskiego w Opolu, Wrocław 1970
- Piastowie, Stanisław Szczur (red.), Krzysztof Ożóg (red.), Tomasz Jurek, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999, ISBN 83-08-02829-2, OCLC 830192463.
- Z. Boras: Książęta piastowscy Śląska. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1978. ISBN 83-216-0248-7
- Kazimierz Jasiński: Rodowód Piastów śląskich. Wyd. Avalon, Kraków, 2007. ISBN 8360448281
- Kazimierz Popiołek: Śląskie dzieje. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, Kraków, 1981. ISBN 83-01-02682-0