Leopold Kozłowski-Kleinman
Leopold Kozłowski-Kleinman (ur. 26 listopada 1918 w Przemyślanach, zm. 12 marca 2019 w Krakowie[1]) – polski pianista, kompozytor, dyrygent; ostatni przedstawiciel przedwojennych klezmerów w Polsce, zwany ostatnim klezmerem Galicji.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
26 listopada 1918 |
|---|---|
| Pochodzenie | |
| Data i miejsce śmierci |
12 marca 2019 |
| Instrumenty | |
| Gatunki | |
| Zawód | |
| Odznaczenia | |
    
| |
,_55_Miodowa_street,_Krakow,_Poland.jpg)
grób Leopolda Kleinmana Kozłowskiego.
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie żydowskiej, 26 listopada 1918[2]. Był wnukiem Pejsacha Brandweina, który wraz z tuzinem swoich muzykujących synów założył najsłynniejszą w Galicji kapelę klezmerską. Wszyscy mieli profesjonalne wykształcenie muzyczne. Kapela braci Brandweinów grała nawet u marszałka Józefa Piłsudskiego i na dworze cesarza Franciszka Józefa. Jeden z wujów Leopolda Kozłowskiego – klarnecista Naftule Brandwein – uważany był w Ameryce za „króla” muzyki klezmerskiej.
Podczas Holocaustu stracił rodziców. W obozie pracy w Kurowicach należał do obozowej orkiestry. Uratował się wraz z bratem Adolfem dzięki ucieczce. Trafił do żydowskiego oddziału partyzanckiego Abrama Bauma „Bunia”.
W 1944 wziął udział w obronie Hanaczowa przed bojownikami Ukraińskiej Powstańczej Armii. W trakcie jednego z napadów Ukraińcy zamordowali jego brata. Oddział, którego był członkiem, wszedł z czasem w struktury Armii Krajowej. Po wyzwoleniu wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego[3], gdzie dosłużył się stopnia pułkownika.
Ukończył konserwatorium we Lwowie w klasie fortepianu (1941) i dyrygenturę w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. Założył i przez 23 lata kierował Zespołem Pieśni i Tańca Krakowskiego i Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Był kierownikiem muzycznym pierwszego Festiwalu w Kołobrzegu. W 1968 przymusowo przeszedł do rezerwy. W latach 70. XX w. był kierownikiem muzycznym Teatru Żydowskiego w Warszawie i cygańskiego zespołu Roma oraz konsultantem muzycznym zespołu Rzeszowiacy z Mielca[3].
W 1991 z Orkiestrą Polskiego Radia i Telewizji w Krakowie poprowadził, w synagodze Tempel na krakowskim Kazimierzu, pierwszy koncert piosenek żydowskich. Rok później, w Hotelu Klezmer Hois przy Szerokiej na Kazimierzu, zagrał swój pierwszy klezmerski koncert na fortepianie[4].
Skomponował muzykę do filmów: Austeria w reż. Jerzego Kawalerowicza (1983)[3], I skrzypce przestały grać (1988) i Skrzypce Rotszylda (1988); jako aktor zagrał m.in. w Liście Schindlera Stevena Spielberga, gdzie był także konsultantem muzyki gettowej, twórca opracowania muzycznego do polskiej sekwencji miniserialu Wichry wojny w reżyserii Dana Curtisa z Ali MacGraw i Robertem Mitchumem, autor ilustracji muzycznej do sekwencji cygańskiej filmu Jerzego Skolimowskiego Wiosenne wody z Nastassją Kinski.
Opracował muzycznie sześć polskich wersji musicalu Skrzypek na dachu. Wielokrotnie koncertował w całej Europie, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Związku Radzieckim i Izraelu[3].
W 2002 w Synagodze Tempel odbył się koncert „Rodzynki z migdałami”, w wykonaniu powiększonego składu zespołu Leopolda Kozłowskiego. Koncert został zarejestrowany przez Telewizję Polską i wielokrotnie przez nią emitowany. Także w 2002 artyści, pod dyrekcją Leopolda Kozłowskiego, nagrali dwupłytowy album (w języku polskim i jidysz) zatytułowany Leopold Kozłowski. Ostatni klezmer Galicji. Uzyskał on status złotej płyty[5].
W 2008 został odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis”[6].
28 maja 2014 środowisko artystyczne i mieszkańcy Krakowa nadali artyście tytuł: „Honorowego Obywatela Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa”[7].
Przez ponad 20 lat Leopold Kozłowski współpracował z Jackiem Cyganem, z którym stworzył wiele piosenek żydowskich. Koncertował ze śpiewającymi aktorami: Martą Bizoń, Katarzyną Jamróz, Kamilą Klimczak, Renatą Świerczyńską, Katarzyną Zielińską, Andrzejem Rogiem i skrzypaczką Haliną Jarczyk. Wraz z nimi brał udział we wszystkich edycjach Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie, zwłaszcza w koncercie pieśni i piosenek żydowskich, który jest ukoronowaniem każdego, trwającego 14 dni, festiwalu. Artysta współpracował też z wybitnymi muzykami instrumentalistami – także profesorami Akademii Muzycznej w Krakowie. Są to: Kazimierz Moszyński – flet, Andrzej Godek – klarnet, Andrzej Czechowski – puzon, Mirosław Płoski – waltornia, Halina Jarczyk – skrzypce, Michał Półtorak – skrzypce, Beata Płoska – altówka, Michał Kiska – wiolonczela, Józef Michalik – kontrabas, Sławek Berny – perkusja i Konrad Mastyło – fortepian.
W 2016 został wydany dwupłytowy album piosenek żydowskich Leopold Kozłowski-Kleinman i Przyjaciele. „Memento Moritz”[3].
Był bohaterem dwóch filmów dokumentalnych: The Last Klezmer (reż. Yale Storm, 1994) i Ostatni klezmer (reż. Janusz Majewski, 2017) oraz książki Jacka Cygana Klezmer: opowieść o życiu Leopolda Kozłowskiego-Kleinmana[3].
18 marca 2019 został pochowany na nowym cmentarzu żydowskim w Krakowie[3]. Ceremonię pogrzebową prowadzili: naczelny rabin Polski Michael Schudrich oraz Eliezer Gurary, rabin chasydzki ruchu Chabad-Lubawicz. Uczestniczyli w niej m.in.: przewodniczący krakowskiej gminy żydowskiej Tadeusz Jakubowicz, arcybiskup senior kardynał Stanisław Dziwisz, archiprezbiter Kościoła Mariackiego ksiądz Dariusz Raś, senator Jerzy Fedorowicz, Janusz Makuch, Jacek Cygan i Don Vasyl.
Filmografia
edytuj- 2014: Kabaret śmierci
- 1999: Voyages (Podróże) – pianista Dav Rosinski
- 1993: Dwa księżyce – Żyd w bożnicy
- 1993: Lista Schindlera – inwestor Andrzej Farber[3]
- 1985: War and Love (Wojna i miłość) – lider zespołu[8]
Seriale dokumentalne
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Nie żyje „ostatni klezmer Galicji” Leopold Kozłowski-Kleinman. krakow.pl, 2019-03-12. [dostęp 2019-03-12]. (pol.).
- ↑ Musica Galiciana: kultura muzyczna Galicji w kontekście stosunków polsko-ukraińskich (od doby piastowsko-książęcej do roku 1945) 2008, t. 10 (s. 42).
- ↑ a b c d e f g h Kozłowski-Kleinman Leopold, [w:] Encyklopedia Krakowa, Wyd. 2 zm. i rozsz., t. 1, Kraków 2023, s. 767, ISBN 978-83-66334-91-5.
- ↑ Beata Matkowska-Święs: Krakowskie gadanie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001, s. 54–67. ISBN 83-08-03165-X.
- ↑ Złote płyty CD przyznane w 2006 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-06-26].
- ↑ Leopold Kozłowski wyróżniony Złotą Glorią Artis. histmag.org, 11 lipca 2008. [dostęp 2016-12-30].
- ↑ „Ostatni klezmer Galicji” kończy 100 lat. Onet.pl Kraków, 2018-11-25. [dostęp 2018-11-29]. (pol.).
- ↑ Leopold Kozłowski w bazie filmpolski.pl
- ↑ Z Andrusem po Galicji – odc. 11. youtube.com.
- ↑ Z Andrusem po Galicji: Kraków – odc. 11. rzeszow.tvp.pl.
Bibliografia
edytuj- Wywiad z Leopoldem Kozłowskim. [dostęp 2009-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 maja 2010)].
- Muzyka, która ratuje życie. [dostęp 2009-12-03].
- Leon Tadeusz Błaszczyk, Żydzi w kulturze muzycznej ziem polskich w XIX I XX wieku. Słownik biograficzny, Warszawa: Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, 2014, s. 143, ISBN 978-83-939735-1-4.
- Jacek Cygan, Klezmer. Opowieść o życiu Leopolda Kozłowskiego-Kleinmana, Wydawnictwo Austeria, Kraków, Budapeszt 2009
- Musica Galiciana: kultura muzyczna Galicji w kontekście stosunków polsko-ukraińskich (od doby piastowsko-książęcej do roku 1945) 2008, t. 10
Linki zewnętrzne
edytuj- Leopold Kozlowski w bazie AllMusic (ang.)
- Dyskografia Leopolda Kozłowskiego w bazie MusicBrainz (ang.)
- Leopold Kozłowski w bazie Discogs.com (ang.)
- Leopold Kozłowski w bazie filmpolski.pl
- Leopold Kozlowski w bazie IMDb (ang.)