Kupowanie kompulsywne

Kupowanie kompulsywne – zachowanie odbiegające od normy, lekkomyślne, a nawet chorobliwe, charakteryzujące się nieodpartą chęcią robienia zakupów. To rodzaj postępowania, które określa się mianem uzależnienia, jest związane z sytuacją, kiedy zachowanie przestaje być dowolne, a staje się przymusowe. Kupowanie kompulsywne można leczyć, podobnie jak inne uzależnienia, za pomocą terapii. Istotna w tym wypadku jest właściwa diagnoza przyczyn, które spowodowały występowanie tego rodzaju zachowania.

Cechy osób uzależnionych

czerpią radość z samego chodzenia po sklepach,
pragnienie zakupu jest bardzo silne, nie interesuje ich przedmiot zakupu,
służy do redukowania stresu, lęku, nudy depresji,
liczy się sam akt kupowania i związana z nim satysfakcja,
brak przemyśleń o konsekwencjach dokonywanego zakupu,
kupują rzeczy, na które ich nie stać, popadając w coraz większe długi

Cechy fenomenologiczne kompulsywnego kupowania

Oprócz tradycyjnego sposobu robienia zakupów, które uległy metamorfozie na skutek wpływu reklam TV, bilbordów, a także metod płatności, wyróżniamy zakupy:

drogą elektroniczną (e-commerce) – jest to bardzo rozpowszechniony sposób, gdyż wystarczy znaleźć odpowiadający nam produkt i kliknąć „kup”,
za pośrednictwem stacji telewizyjnych oraz przez telefon (telemarketing) – metoda ta sprzyja kupowaniu ponieważ można dokonać zakupu nie wychodząc z domu, a opłaty można uiścić za pomocą karty kredytowej,
licytacje (on-line),

Wszystkie wymienione formy umożliwiają zakupy, ale sprzyjają kupowaniu kompulsywnemu, osoba cierpiąca na takie zaburzenie może bez obaw przed rozpoznaniem dokonać zakupu, a także bez obaw przed zamknięciem sklepu.

Rodzaje produktów cieszących się szczególnym powodzeniem u nabywców kompulsywnych

Według Sorrentino (2001) neurologa typy produktów najchętniej wybieranych przez kompulsywnych można podzielić na cztery kategorie.

kategoria - zbieracze – wybierają tylko konkretne przedmioty (kobiety- kupują najczęściej produkty poprawiające ich wygląd zewnętrzny i poprawi ich atrakcyjność, np. torebka, kosmetyki, mężczyźni częściej kupują przedmioty, które wiążą się z poczuciem władzy np. telefony komórkowe )
kategorie - wszystkożercy – kupują wszystko,
kategoria - łowcy promocji – kupują wszystko po okazyjnej cenie,
kategoria - wirtualni nabywcy – kupujący tylko przez Internet, także „ściąganie” muzyki i filmów, które poprawiają nastrój niemal natychmiast.

Diagnoza

Kompulsywne kupowanie może być diagnozowane w oparciu o następujące kryteria:

niska samoocena
zazdrość
kompleks kastracyjny u kobiet - poczucie bezużyteczności, nieodpowiedzialności, upokorzenia.
obawa przed kastracją, wynikająca z dzieciństwa w dorosłym
mechanizm egodystoniczny związany z zakłóceniem autonomii polegające na oddzieleniu zachowania od jego rzeczywistej motywacji, czyli
może być spowodowane równymi problemami w różnych sferach życiowych
agresja związana z chęcią posiadania pieniędzy na zakupy.

Leczenie

Natręctwa kupowania tak samo jak depresję leczyć można za pomocą leków z grupy SSRI, które wydłużają czas działa serotoniny, polepszają czas działania w centralnym systemie nerwowym oraz uniemożliwiają przechwytywanie.

Kupowanie kompulsywne można leczyć za pomocą leków z grupy SSRI, wynika badań wskazują, że podając leki z tej grupy ponad 70% uzależnionych od kupowania osób zdrowieje. Oprócz farmakologicznego zajęcia należy również walczyć za pomocą psychoterapii. Sorrentino (2003) twierdzi, że chory powinien unikać samotnego krążenia po sklepach i robić to w towarzystwie innej osoby znającej jego problem.

Podejście strategiczne i poznawczo-behawioralne mówi o zalecaniu objawu opierając się na założeniu że narzucanie zakazów jest bezcelowe, ponieważ pobudza do ich łamania. Przykładem zalecenia objawu jest sytuacja, w której terapeuta mówi do pacjenta: "Albo powstrzymasz się od kupowania, albo musisz kupić co najmniej 10 sztuk tego samego produktu. Inne poznawczo-behawioralne sposoby w przydatne w leczeniu natręctw zakupów są:

relaksacja mięśniowa
desensytyzacja systematyczna

Inne sposoby radzenia sobie z tendencją do zakupów kompulsywnych

płatności gotówką i zniszczenie kart płatniczych,
sporządzanie listy zakupów,
oglądanie wystaw sklepowych dopiero po zamknięciu sklepów,
odłożenie zakupów po podróży gdyż przed podróżą jest się bardziej skłonnym do zakupów,
kiedy odczuwa się chęć kupowania iść na spacer lub wykonywać ćwiczenia fizyczne,
uczestniczenie w spotkaniach z innymi ludzi z tym samym problemem tzw. grup wsparcia.

Zobacz też

zakupy impulsywne

Bibliografia

Guerreschi C.: Nowe uzależnienia. Kraków: Wydawnictwo Salwador, 2005.
Farber, R.J., O’ Guinn, T. C.: Compulsive consumption and credit abuse. Journal of Consumer Policy.
Falkowski A.,Tyszka T.: Psychologia zachowań konsumenckich. Gdańsk: GWP, 2002.
Tyszka T.: Psychologia ekonomiczna. Gdańsk: GWP, 2004.