Wikipedia

Krystyna Skarbek

Polka, agentka brytyjskich służb specjalnych

Krystyna Skarbek (Christine Granville), właśc. Maria Krystyna Skarbek-Giżycka (ur. 1 maja 1908 w Warszawie, zm. 15 czerwca 1952 w Londynie) – polska agentka brytyjskiej tajnej służby Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE), wywiadowczyni Secret Intelligence Service (SIS).

Krystyna Skarbek
Maria Skarbek-Giżycka
Christine Granville
ilustracja
Imię i nazwisko urodzenia

Maria Krystyna Janina Skarbek

Data i miejsce urodzenia

1 maja 1908
Warszawa

Data i miejsce śmierci

15 czerwca 1952
Londyn

Przyczyna śmierci

morderstwo

Miejsce spoczynku

St. Mary’s Cemetery (Kensal Green)

Narodowość

polska

Stanowisko

agent wywiadu

Pracodawca

SOE

Małżeństwo

Gustaw Gettlich (1933)
Jerzy Giżycki (1938–1946)

Partner

Andrzej Kowerski (do 1952)

Odznaczenia
Złota Odznaka Orderu Zasługi PRL Order Imperium Brytyjskiego od 1936 (cywilny) Medal Jerzego (Wielka Brytania) Gwiazda za Wojnę 1939–1945 (Wielka Brytania) Gwiazda Afryki (Wielka Brytania) Gwiazda Italii (Wielka Brytania) Gwiazda Francji i Niemiec (Wielka Brytania) Medal Wojny 1939–1945 (Wielka Brytania) Krzyż Wojenny 1939–1945 (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Odrestaurowany grób Krystyny Skarbek i Andrzeja Kowerskiego[1], polskich agentów w służbie brytyjskiej SOE, na katolickim cmentarzu Kensal Green St. Mary w Londynie (z nieprawidłowym rokiem urodzenia Skarbek)
Pomnik Tempsford SOE dla agentek SOE w tym Krystyny Skarbek

Życiorys

edytuj

Młodość

edytuj

Maria Krystyna Skarbek urodziła się 1 maja 1908[a] w Warszawie[b] jako drugie dziecko ziemianina Jerzego Skarbka oraz Stefanii z d. Goldfeder[c], pochodzącej z łódzkiej zamożnej rodziny żydowskich bankierów Goldfederów[2].

Młoda Maria Skarbkówna uprawiała jazdę konną oraz wspinaczkę górską[3]. W 1930 uczestniczyła w konkursie Miss Polonia[4]. W tym samym roku, po śmierci ojca[d], wraz z rodziną przeniosła się z Trzepnicy do Warszawy, gdzie w 21 kwietnia 1930 r. poślubiła pabianickiego przemysłowca – Gustawa Gettlicha[5]. Ślub odbył się w kościele Opieki św. Józefa (seminaryjnym), ale akt małżeństwa spisano w parafii św. Jakuba na warszawskiej Ochocie. Małżeństwo nie trwało długo – rozpadło się po 6 miesiącach[6].

Arkady Fiedler, który poznał ją w Warszawie w połowie lat 30. XX w., tak ją charakteryzował w swoich wspomnieniach o „kobietach swej młodości”[7]: była młodą kobietą o niezwykłej urodzie i burzliwych losach. (...) Krystyna zwróciła na mnie roziskrzony wzrok i zbliżyliśmy się do siebie. Chociaż obdarzona bujnym temperamentem, pozostaliśmy tylko przyjaciółmi; wolałem stwarzać z nią przy stole restauracyjnym czy dansingowym miłe nastroje pełne wesołych szaleństw i szampańskiej fantazji, niż wdawać się w amory. Krystyna była wyjątkowo urocza, inteligentna, lecz nabita dziwnymi kompleksami; przeżywała rodowe fanaberie i snobistyczne łamańce (...).

Fiedler domniemywał, że miała jakieś kontakty w polskim MSZ i z tego powodu często wyjeżdżała do Anglii, oficjalnie do swoich krewnych z rodziny Granville’ów.

W listopadzie 1938 wyszła za mąż po raz drugi, za podróżnika i pisarza powieści dla młodzieży, Jerzego Giżyckiego[8]. W 1939 oboje przebywali w Kenii, gdzie Giżycki przybył jako dyplomata mający pracować w stolicy Abisynii. Na wieść o wybuchu wojny wyjechali do Francji, skąd już sama (była w separacji z mężem) przedostała się do Anglii, gdzie jeszcze we wrześniu 1939 zgłosiła się do brytyjskich służb wywiadowczych[6][9].

Działalność szpiegowska

edytuj

Współpracowała z brytyjskimi służbami od 1939, do 1941 działała na Węgrzech, skąd sześciokrotnie wyjeżdżała do Polski, ośmiokrotnie na Słowację. Później pracowała w Jugosławii, do jesieni 1941 współpracowała jako kurierka z tajną brytyjską agencją rządową SOE, powołaną przez Winstona Churchilla, w czerwcu 1944 przeniesiona do komórki SOE w Algierze[10].

Przyjęła pseudonim Christine Granville oraz zmieniła rok urodzenia na 1915[a]. Jako agentka została skierowana na Węgry z zadaniem podjęcia pracy konspiracyjnej, którą wykonywała wspólnie z Andrzejem Kowerskim (pseudonim Andrew Kennedy). Z Budapesztu, gdzie pracowała jako dziennikarka, trzykrotnie odbyła podróż do okupowanej Polski konspiracyjnym szlakiem przez Słowację jako kurierka tatrzańska. Współpracowała ze Stefanem Witkowskim oraz utworzoną przez niego organizacją konspiracyjną Muszkieterzy[11]. Pośredniczyła w kontaktach tej organizacji z Secret Intelligence Service (SIS). Podczas jednej z wypraw dostarczyła Muszkieterom radiostację, która następnie zaczęła działać w Podkowie Leśnej[9][12].

Wspólnie z Andrzejem Kowerskim[13] zajmowali się m.in. organizowaniem ucieczek internowanych w węgierskich obozach Polaków do dalszej służby w polskich siłach zbrojnych na Zachodzie. Zbierali również informacje wywiadowcze, które m.in. (według źródeł brytyjskich) pomogły Churchillowi w uściśleniu przewidywanego terminu niemieckiej inwazji na ZSRR, chociaż Brytyjczycy posiadali informacje z innych źródeł, przede wszystkim z „Ultry”, co ujawniono wiele lat po wojnie. W czerwcu 1940 Krystynie udało się odwiedzić w Warszawie matkę, ale nie udało się skłonić jej do ucieczki z okupowanej Polski. Stefania Skarbek została aresztowana i zamordowana przez Niemców na Pawiaku w styczniu 1942[9][14].

W kolejnych latach Krystyna Skarbek-Giżycka i Andrzej Kowerski powrócili do Wielkiej Brytanii, jako agenci SOE byli prowadzeni przez brytyjskiego oficera Francisa Cammaertsa. Gdy wojska Osi zaatakowały Bałkany w 1941, przeniesieni zostali na Bliski Wschód, gdzie przez półtora roku pracowali dla Brytyjczyków w Kairze.

Sir Douglas Dodds-Parker, brytyjski oficer Special Operations Executive, zaplanował na jej wniosek kolejną misję w okupowanej Francji. W lipcu 1944 po przeszkoleniu spadochronowym została przerzucona jako Pauline Armand i pomagała francuskim partyzantom na płaskowyżu Vercors w południowej Francji, gdzie m.in. zorganizowała wykupienie z rąk Gestapo kilku aresztowanych szefów siatki sabotażowo-dywersyjnej „Jockey” – dwóch Francuzów: Rogera i mjr. Sorensena oraz Anglika – mjr. Xan Fieldinga[15][6].

Zrzucona na teren Francji w nocy 6/7 lipca 1944 w ramach operacji lotniczej SOE pod kryptonimem „Jockey”/„Roger”, w rejon Vassieux, była łączniczką brytyjskiego ppłk. Francisa Cammaertsa. Po jego aresztowaniu przez Gestapo w Digne, w brawurowej akcji doprowadziła do jego uwolnienia. Współpracowała z francuskimi Maquis, nawiązała kontakt z Polakami służącymi w Wermachcie, 70 z nich nakłoniła do dezercji[10].

W końcu sierpnia 1944, gdy w Warszawie trwało powstanie, Skarbek-Giżycka dotarła do Londynu. Wielokrotnie składała prośby o przerzut do kraju, które za każdym razem spotykały się z odmową. Pod koniec roku, kiedy do Polski miała udać się brytyjska misja wojskowa, uzyskała zezwolenie, ale w ostatniej chwili Churchill odwołał wszystkie loty do Polski.

Została zdemobilizowana w kwietniu 1945 w Kairze, otrzymując odprawę w wysokości zaledwie 100 funtów (roczna przeciętna płaca wynosiła wtedy ok. 3000 funtów) wraz z osobistymi podziękowaniami od Winstona Churchilla[6].

Po demobilizacji

edytuj

1 sierpnia 1946 w polskim konsulacie w Berlinie, po siedmiu latach separacji, wzięła rozwód z Jerzym Giżyckim[e]. W ostatnich latach życia pracowała jako pokojówka w hotelu, telefonistka, sprzedawczyni w londyńskim domu towarowym Harrods, stewardesa na statkach pasażerskich „Rauhine” i „Winchester Castle” na linii Anglia-Związek Południowej Afryki. 15 czerwca 1952 w londyńskim hotelu „Shelbourne” w Kensington została pchnięta nożem przez Dennisa Muldowneya, którego oświadczyny wcześniej odrzuciła; tegoż dnia zmarła, a zabójca został ujęty i skazany na śmierć[9].

Krystyna Skarbek-Giżycka została pochowana na rzymskokatolickim cmentarzu St. Mary w Kensal Green, w północno-zachodnim Londynie[16].

Odznaczenia

edytuj

Wielka Brytania

Francja

Upamiętnienie

edytuj

10 maja 2013 na londyńskim cmentarzu Kensal Green St. Mary, staraniem Polish Heritage Society, grób Krystyny Skarbek został odrestaurowany i zabezpieczony na przyszłość. W uroczystości ponownego odsłonięcia grobu, w którym pochowany jest również Andrzej Kowerski wzięli udział przedstawiciele wojskowi z Francji, Wielkiej Brytanii oraz dyplomaci, kombatanci, duchowni i wojskowi z Polski[20]. Sprawa Krystyny Skarbek wróciła tego dnia na strony brytyjskich gazet: „The Guardian” oraz „Evening Standard”, a główne wydanie wiadomości ITV poświęciło Skarbek kilkuminutowy materiał[21].

Postać Krystyny Skarbek występuje w powieści Kazimierza Koźniewskiego i filmie nakręconym na jej podstawie Sto koni do stu brzegów.

Tablica upamiętniająca na ścianie rodzinnego dworku w Trzepnicy, gdzie się wychowywała i przyjęła chrzest w pobliskim kościele[22].

W 2023 rozpoczęto zdjęcia do opartego na jej życiorysie brytyjsko-polskiego filmu "The Partisan", w którym w główną rolę wcieliła się Morgane Polanski[23].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b Ta data urodzin widnieje też na odrestaurowanym grobie Krystyny Skarbek na cmentarzu St. Mary’s. Inne źródła, w tym książka „Krystyna. Ulubiona agentka Churchilla” autorstwa Madelaine Masson, podają 1 maja 1908. Również w wydanej w 2012 książce Clare Mulley The Spy Who Loved („Szpieg, który[a] kochał[a]”) napisano na str. 1: Perhaps appropriately for a secret agent, the deceptions and confusions that surround Christine’s life start with her birth... In fact [she] arrived in the world on Friday 1 May 1908 („Być może tak jak należałoby oczekiwać od tajnego agenta, matactwa i niejasności, otaczające życie Christine, zaczynają się od jej narodzin... W rzeczywistości przybyła na świat w piątek 1 maja 1908”). Natomiast w Polskim Słowniku Biograficznym podano datę urodzenia 1 kwietnia 1915.
  2. ↑ Na podstawie aktu urodzenia: Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Akta Stanu Cywilnego parafii Bęczkowice, akt 151/1913. Wspomniany akt sporządzono w 1913 roku, jednak z treści dokumentu wynika, że Maria Krystyna Janina Skarbek urodziła się w Warszawie, 1 maja 1908 roku. W późniejszych dokumentach istnieje zapis, że Krystyna urodziła się w Trzepnicy, patrz: Łukasz Włodarski: W mroku historii... Krystyna Skarbek – ulubiony szpieg Churchilla.
  3. ↑ Małżeństwo rodziców Krystyny zawarte zostało w 20 listopada 1899 r. w parafii Wszystkich Świętych w Warszawie. Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej Wszystkich Świętych w Warszawie, M596/1899.
  4. ↑ W nekrologu z Kurierze Warszawskim zapisano, że zmarł po długiej chorobie, 4 grudnia 1930 r. w Badenie pod Wiedniem. Kurjer Warszawski, wydanie wieczorne. R. 110, 1930, no 339, s. 12.
  5. ↑ Według Fiedlera: Giżycki (...) był [w tym czasie] wciąż piękny i zniewalający, orlisty, ale orzeł niemożliwie ponury, kapryśny i oczywiście małżeństwo musiało się szybko rozpaść.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Odkryto nieznane zdjęcia Krystyny Skarbek-Granville – „ulubionej agentki Churchilla”. wpolityce.pl. [dostęp 2016-05-20].
  2. ↑ Mariaże herbów i kont, „Rzeczpospolita”, 20 lipca 2008. rp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-18)].
  3. ↑ Madeleine Masson, Christine, s. 7.
  4. ↑ Na podstawie lektury „Kuriera Czerwonego” z 1930.
  5. ↑ Pabianice: Gettlich.
  6. ↑ a b c d Mateusz „Biszop” Biskup, Śladami zapomnianych bohaterów w rozdziale: Ulubiona agentka Churchilla, Poznań: Vesper, 2011, s. 480–486, ISBN 978-83-7731-052-6.
  7. ↑ Fiedler A., Kobiety mej młodości, s 52...
  8. ↑ Bartłomiej Kuraś, Paweł Smoleński, Krzyżyk niespodziany: czas Goralenvolk, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2017, s. 89, ISBN 978-83-8049-458-9 [dostęp 2024-03-14].
  9. ↑ a b c d Michał Laszczkowski: Kobiety niepodległej. Warszawa: Biuro Programu „Niepodległa”, 2021, s. 137. ISBN 978-83-956053-2-1. (pol.).
  10. ↑ a b Franciszek Grabowski, „Agenci” SOE. Polscy spadochroniarze w okupowanej Europie, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” (nr 8-9 (129-130)), Warszawa 2011, s. 102, ISSN 1641-9561.
  11. ↑ Łukasz Zalesiński: Krystyna Skarbek, czyli polski Bond. polska-zbrojna.pl, 2017-06-15.
  12. ↑ Jolanta Drużyńska: Patrioci czy zdrajcy? Kim byli polscy Muszkieterowie. Poznaj historię jednej z najlepszych organizacji wywiadowczych w Europie. radiokrakow.pl, 2015-05-07.
  13. ↑ W: Fiedler Arkady, Kobiety mej młodości foto nr 4 wspólne: Skarbkowa i Kowerski.
  14. ↑ Listy więźniów Pawiaka.
  15. ↑ Fiedler A., Kobiety..., s 53 (tu szczegółowy opis okoliczności ich uwolnienia).
  16. ↑ Polka, ulubiona agentka premiera, u boku autora Bonda, „Polska. Dziennik Łódzki”, 2 listopada 2012, nr 256, s. 21.
  17. ↑ Central Chancery of the Order of Knighthood. „The London Gazette”. Nr 37959 (suplement), s. 2249, 20 maja 1947. (ang.). 
  18. ↑ Irene Tomaszewski: The Spy Who Dazzled Churchill. „The Cosmopolitan Review”, 2010-11-04. [dostęp 2011-01-06].
  19. ↑ Karolina Grodziska: Polskie groby na cmentarzach Londynu. T. 1. Polska Akademia Umiejętności, 1995, s. 189.
  20. ↑ Piotr Dobroniak: Krystyna Skarbek. Portal eLondyn, 2013-05-11. [dostęp 2013-05-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-25)].
  21. ↑ Maev Kennedy: Polish spy said to be inspiration for Bond girls to be commemorated. The Guardian, 2013-05-09. [dostęp 2013-05-11].
  22. ↑ Teresa Janocha. Historia Trzepnicy cz. 2. Dwór i jego mieszkańcy. „Wiadomości Gminy Łęki Szlacheckie”. 2, s. 14–15, marzec 2021. ISSN 2657-5167. 
  23. ↑ Powstaje film o Krystynie Skarbek. W roli agentki wywiadu - córka Polańskiego - RMF24.pl [online], www.rmf24.pl [dostęp 2024-04-20].

Bibliografia

edytuj
  • „The Times”, Polka, ulubiona agentka premiera, u boku autora Bonda, [w:] „Polska. Dziennik Łódzki”, 2 listopada 2012, nr 256, s. 21, tłum. Zbigniew Mach
  • Clare Mulley: The Spy Who Loved: the Secrets and Lives of Christine Granville, Britain’s First Special Agent of World War II (2012). 2012.
  • Fiedler Arkady, Kobiety mej młodości. Wyd, Poznańskie, Poznań 1989, s. 52–56.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Krystyna_Skarbek&oldid=74976515”