Wikipedia

Kryg (wieś)

wieś w województwie małopolskim

Kryg – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Lipinki[4][5].

Kryg
wieś
Ilustracja
Zabytkowe szyby naftowe
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

gorlicki

Gmina

Lipinki

Liczba ludności (2022)

1743[2]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-304[3]

Tablice rejestracyjne

KGR

SIMC

0355849

Położenie na mapie gminy Lipinki
Mapa konturowa gminy Lipinki, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kryg”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kryg”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Kryg”
Położenie na mapie powiatu gorlickiego
Mapa konturowa powiatu gorlickiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Kryg”
Ziemia49°39′24″N 21°15′20″E/49,656667 21,255556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Wieś położona u podnóża Dubnakowej Góry (479 m n.p.m.) i Łysuli (551 m n.p.m.), w dolinie potoków Krygowianki i Królówki[6]. Centrum wsi leży ok. 320 m n.p.m., a zabudowania są na wysokości około 300–400 m n.p.m.

Przez wieś biegnie Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy[7]. Szlak jest jedną z głównych atrakcji turystycznych regionu, a jego celem jest ukazanie reliktów przemysłu naftowego.

Za lasem (Kryg-Góra) znajduje się zielony szlak turystyczny pieszy, prowadzący z Gorlic do Magury (829 m) – Folusz.

Części miejscowości

edytuj
Integralne części miejscowości Kryg[8]
Identyfikator SIMC Nazwa miejscowości Rodzaj miejscowości
0355855 Góra część wsi
0355861 Granice część wsi
0355878 Jedle część wsi
0355884 Pańskie część wsi
0355890 Świniarki część wsi

Toponimia

edytuj
 
Kryg na mapie Josephinische Landesaufnahme (1763-1787)[9], jako wieś łańcuchówka (Waldhufendorf)

Na przestrzeni dziejów nazwa miejscowości pisana była różnie, między innymi Krig (1398), Kryg (1440), Kryk (1470) i Crik (1529)[10]. Podstawą przyjęcia nazwy mogła być średniowieczna forma Krїg, występująca dzisiaj jako niem. Krieg[11] (wojna).

Jest wysoce prawdopodobne, że nazwa wsi pochodzi od staropolskiego słowa „kryg” („kryk”), oznaczającego przyrząd do napinania cięciwy kuszy[12].

Historia

edytuj
 
Zofia, królowa polska, pozwala kmieciom ze wsi Kryg i Libusza sprowadzać sobie drzewo z lasów w Bieszczadach. 1435 r.

Według źródeł zgromadzonych przez rodzinę Krygowskich, wieś Kryg, wraz z wsią Libusza stanowić miały królewszczyznę królowej Jadwigi[10]. Kryg lokowany miał być w 1363 r. na prawie niemieckim, podobnie jak większość wsi królewskich starostwa bieckiego. Istnieją dane, że rejon był trudny do zagospodarowania, toteż nowych osadników zwalniano z podatków na okres wielu lat[13]. Fale osadnictwa to chłopstwo, mieszczaństwo, a w końcu rycerstwo, m.in. Gryfici, Strzemieńczykowie, Odrowążowie i Bogorie[13].

W XIV–XVIII w. wieś należała do królewszczyzn podległych starostwu bieckiemu. Od XVI wieku Kryg oraz pobliskie wsie wchodziły w skład niegrodowego starostwa libuskiego, które przetrwało do pierwszego rozbioru Polski.

W latach 1755–58 w starostwie libuskim, miał miejsce Bunt chłopski znany w literaturze jako "powstanie libuskie". Bunt obejmował 12 wsi, podległych starostwu i obejmował min wieś Kryg.[14]

Po roku 1776 całe starostwo, w tym Kryg, zostało zakupione przez Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego herbu Nieczuja.[12] Nad przysiółkiem Granice wznosi się góra Zamkowa (lub Zamek). Tuż pod szczytem odnaleziono ślady zamczyska (lub dworu obronnego) z XV–XVI wieku (fragmenty ceramiki i murów). W tym samym przysiółku znajduje się również wzgórze, na którym według legend w XVIII i XIX był ogromny, masowy cmentarz dla zwierząt i ludzi, którzy zmarli w czasie epidemii.

W Krygu w 1885 roku powstała Szkoła Wiertaczy i Kierowników Kopalń[15].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kryg.

Zabytki

edytuj

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[16].

  • Wiatrak typu paltrak, spotykany dziś w małopolskich i podkarpackich skansenach.

Inne zabytki

edytuj
 
Kościół parafialny
 
Wiatrak typu paltrak. Kryg
 
Zabytkowy kiwon w Krygu
 
Tablica informacyjna: Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy. W tle Zespół Szkół w Krygu (izba pamięci)
  • Kościół z lat 30. XX wieku należący do miejscowej parafii Matki Bożej Królowej Polski, którego inicjatorem był społecznik Błażej Kosiba[17]. Murowana trzynawowa świątynia utrzymana w stylu barokowym powstała w latach 1932–1934. Wyposażenie kościoła, w tym organy jedenastogłosowe, zostały wykonane w 1991 roku[18]. Witraże zostały ufundowane przez miejscowych nafciarzy[7];
  • zabudowy zagrodowe (murowane i drewniane) z dachami naczółkowymi;
  • figura św. Barbary – patronki górników. Fundatorem figury był w 1875 roku naftowiec – hrabia Adam Skrzyński. Figura została wzniesiona w pobliżu kopalni ropy naftowej.
 
Kryg, kopalnia 1943
 
Kiwon w Krygu obok kościoła.

Szyby naftowe

edytuj

Na terenie wsi znajduje się kilkadziesiąt szybów naftowych (obecnie w znacznej części likwidowanych). Historia wydobycia ropy naftowej w okolicy wsi sięga XIX wieku. Odkrycia pól naftowych na terenach między Dominikowicami a Krygiem dokonał hrabia Adam Skrzyński[19]. W drugiej połowie XIX wieku, w okresie gwałtownego rozwoju wydobycia ropy naftowej, złoża krygowskie oceniane były jako jedne z najbardziej wydajnych na Podkarpaciu.

Pod koniec XIX wieku działalność wydobywczą w Krygu prowadziły cztery firmy naftowe. Duży wkład w rozwój przemysłu naftowego w Krygu wniósł Ignacy Król (1892–1960), współwłaściciel kopalni „Królówka”. Złoża krygowskie przyniosły fortunę m.in. Władysławowi Długoszowi – polskiemu magnatowi naftowemu, mieszkającemu od 1900 roku w Zespole pałacowo-parkowym w Siarach.

Do dziś na terenie wsi Kryg istnieją liczne ślady niegdyś świetnie prosperującego przemysłu naftowego. Są to malownicze pola naftowe z zachowanymi kiwonami i trojakami kopalni Kinga, Królówka, Sobieski, Władysław i Petrol[13].

W Zespole Szkół w Krygu utworzone zostało małe muzeum - Izba pamięci z kolekcją lamp naftowych[20].

Sport

edytuj

We wsi działa piłkarski klub sportowy LKS Nafta Kryg, założony w 1995 roku, pod obecną nazwą od 2003[21].

Edukacja

edytuj

W Zespole Szkół w Krygu uczniowie mają możliwość nauki języka łemkowskiego[22].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62841
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 624 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  6. ↑ Gmina Lipinki. portal.gison.pl. [dostęp 2016-05-05].
  7. ↑ a b Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy – Szlaki Małopolski [online], szlakimalopolski.mik.krakow.pl [dostęp 2017-01-06].
  8. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Urzędowy wykaz nazw miejscowości (2012,2015). Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części (xls) opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2017-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-29)]. (pol.).
  9. ↑ First Military Survey (1763-1787) Mapire – Historical Maps of the Habsburg Empire. mapire.eu. [dostęp 2017-01-13].
  10. ↑ a b Wiesław Krygowski, Opracowania [online], Stowarzyszenie Rodziny Krygowskich [dostęp 2016-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-08].
  11. ↑ Jerzy Czajkowski, Łemkowie w historii i kulturze Karpat. ISBN 83-85195-59-9. 1992, s. 59. „[...] Trzeba zwrócić uwagę, że wieś Kryg nad potokiem o tej samej nazwie istniała już ok. 1334–1338 na Spiszu koło Kieżmarku. Może więc Niemcy spiscy przyczynili się do założenia gorlickiego Krygu”.
  12. ↑ a b Historia wsi [online], kryg.pl [dostęp 2017-01-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-04].
  13. ↑ a b c Historia wsi [online], kryg.pl [dostęp 2016-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-31].
  14. ↑ Redakcja, Powstanie libuskie ostatecznie zostało krwawo stłumione [online], Gazeta Krakowska, 16 lipca 2015 [dostęp 2022-10-02] (pol.).
  15. ↑ Szlak Naftowy - Powiat Gorlicki - Starostwo Powiatowe w Gorlicach [online], powiatgorlicki.pl [dostęp 2017-01-06].
  16. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-22].
  17. ↑ Signera.pl: Historia rodziny - Kosibówka. kosibowie.kryg.pl. [dostęp 2017-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-29)].
  18. ↑ Piotr Popielarz: Parafia w Krygu. eLipinki.pl – Niezależny Internetowy Serwis Lipinek, 2010-05-20. [dostęp 2016-05-06]. (pol.).
  19. ↑ 2.2 Gmina Gorlice, [w:] Aleksandra Morawska. Aleksandra Pietraszek, Przemysł naftowy na ziemi gorlickiej [PDF], lipiec 2011 [dostęp 2016-05-09] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-04].
  20. ↑ Szkolnastrona.pl, szkolnastrona - Zespół Szkół w Krygu - O szkole [online], spkryg.szkolnastrona.pl [dostęp 2017-01-14].
  21. ↑ frzepiela19: O klubie – Nafta Kryg. naftakryg.futbolowo.pl. [dostęp 2016-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-02-14)].
  22. ↑ Szkolnastrona.pl: Szkoła Podstawowa w Krygu - Kadra. spkryg.szkolnastrona.pl. [dostęp 2022-02-14].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kryg_(wieś)&oldid=74452867”