Krościenko Wyżne
Krościenko Wyżne – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Krościenko Wyżne[6][5], w dolinie Wisłoka. Siedziba gminy Krościenko Wyżne. We wsi znajduje się Góra Marynkowska zwana Patrią, na której palono wici, gdy Polska była w niebezpieczeństwie.
| wieś | |
 Dwór w Krościenku Wyżnym | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
263 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-422[4] |
| Tablice rejestracyjne |
RKR |
| SIMC |
0355080[5] |
Położenie na mapie gminy Krościenko Wyżne  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego  | |
 49°40′28″N 21°49′49″E/49,674444 21,830278[1]
| |
| Strona internetowa | |
Integralne części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0355097 | Browar | część wsi |
| 0355105 | Folwark | część wsi |
| 0355111 | Góra | część wsi |
| 0988945 | Łążek | przysiółek |
| 0355170 | Pustyny | przysiółek |
| 0355128 | Sołtysowo | część wsi |
| 0355134 | Strona Południowa | część wsi |
| 0355140 | Strona Północna | część wsi |
| 0355157 | Wójtostwo | część wsi |
| 0355163 | Zagórze Pierwsze | część wsi |
Historia
edytujKrościenko Wyżne zostało lokowane na prawie magdeburskim około 1350 roku, przez króla Polski Kazimierza Wielkiego i zasiedlone przez kilku osadników niemieckich (zob. Głuchoniemcy), którzy założyli tu parafię pod wezwaniem św. Marcina. W 1377 r. istniał w Krościenku już kościół i parafia. Biskup przemyski Eryk z Winsen Mora tworząc w roku 1386 kapitułę katedralną w Przemyślu, powołał do niej również plebana Jakuba z Crosken (Krościenko).
Była to wieś królewska. Krościenko wymienione jest w dokumentach biskupich z 1383 r. W 1603 r. został poświęcony drewniany kościół, który został zbudowany w II połowie XIV w. (około 1350).
Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego[7], w drugiej połowie XVII wieku należała do starostwa sanockiego[8].
W czerwcu 1624 r. Tatarzy zniszczyli Krościenko i wtedy zaginęło też wiele dokumentów. Do 1911 roku nad brzegiem Wisłoka istniał drewniany, średniowieczny kościółek, który, niestety, po wybudowaniu nowego został rozebrany[9]. Obecny, neogotycki kościół został konsekrowany przez bpa. przemyskiego św. Józefa Sebastiana Pelczara w 1912 roku. Polichromię kościoła zaprojektował i wykonał w 1936 (przed wyjazdem do Ameryki) Jan Henryk Rosen. Witraże zaprojektował Stefan Witold Matejko.
Właścicielami dóbr w Krościenku były znane rody Bobolów (np. od 7.02.1613 do 1635 r. Jan Bobola, syn Jana i Katarzyny – cześnik sandomierski) i Mniszchów, a potem Jakub Bobola (zm. w 1636 r.).
Dzierżawili ją – jako wieś królewską – od 1765 r. – Jabłonowscy. Po pierwszym rozbiorze Polski, w 1772 r., Krościenko Wyżne włączono w granice Austrii. Od 1 maja 1789 r., po sprzedaży Krościenka przez zaborczy rząd Austriaków, miejscowość przeszła na własność księżnej Katarzyny Ossolińskiej z (zm. 1796), żony Rocha Michała Jabłonowskiego (zm. 1780) – kasztelana wiślickiego, a potem jego syna Józefa Jabłonowskiego.
Dwór był miejscem uczty weselnej Aleksandra Fredry z Zofią Skarbkową – córką Józefa Jabłonowskiego - urządzone staraniem siostry komediopisarza, a ówczesnej pani tutejszych posiadłości, Cecylii Jabłonowskiej z Fredrów.
We dworze u Leona Jabłonowskiego, syna Józefa, przebywali: Wincenty Pol, Seweryn Goszczyński, Ludwik Jabłonowski – syn Józefa Jabłonowskiego, pamiętnikarz, poeta, powstaniec i siostra żony Aleksandra Fredry, Cecylia Jabłonowska – zwana matką tutejszego ludu, (zmarła we Lwowie, ale prochy jej przewieziono do Krościenka i pochowano w krypcie pod starym kościołem).
Władali miejscowością też Skrzyńscy, gdy właścicielka Emilia Jabłonowska (córka Leona Jabłonowskiego) wyszła za mąż za szambelana austriackiego – Franciszka Ksawerego Skrzyńskiego z Koszowy, a po nich Orpiszewscy.
Podczas rzezi galicyjskiej w 1846 r. chłopi, namówieni przez zaborców, napadli i splądrowali dwór powstańca Mikołaja Nowosielskiego.
We dworze wraz z rodziną mieszkał w młodości Maciej Stęczyński, znany później rysownik, litograf i podróżnik.
Dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wieś weszła w skład województwa lwowskiego oraz powiatu krośnieńskiego.
W czasie II wojny światowej mieścił się tu Inspektorat AK OP-15. Na Cmentarzu w Krośnie w kwaterze wojennej jest kilka grobów dowódców oddziałów AK poległych pod koniec wojny w Krościenku Wyżnym.
Po zakończeniu II wojny światowej Krościenko należało do województwa rzeszowskiego, powiatu krośnieńskiego, gminy Korczyna. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krościenko Wyżne, od 1973 r. gminy Korczyna. W 1994 (30 grudnia)[10] nastąpił podział gminy Korczyna, w wyniku czego powstała nowa gmina z siedzibą w Krościenku Wyżnym skupiająca dwie miejscowości: Krościenko Wyżne i Pustyny.
Od 1975 r. do województwa krośnieńskiego.
Z parafii Krościenko Wyżne w roku 1985 wydzielono nową parafię – Iskrzynię, a w 1998 – Pustyny.
Zabytki i obiekty turystyczne
edytuj- Kościół neogotycki wybudowany w l. 1908-14 według projektu architekta Teodora Talowskiego, z polichromią z 1936 Jana Henryka Rosena i witrażami Stefana Matejki z wyposażeniem wykonanym w części przez A. Lenika w 1914 r.
- Ruiny dworu z 1651 r. wraz z zabudową gospodarczą, parkiem ze stawami oraz kilkoma dębami rosnącymi ok. 300-400 lat.
- Dąb Aleksander
- Pomnik obchodów grunwaldzkich w 1910 r.
- Wzniesienie zw. Marynkowską Górą (330 m), na której kopiec zw. Patrią, gdzie według podania palono ogniska, mające zwoływać ludzi do obrony przed najeźdźcą.
Związani z Krościenkiem Wyżnym
edytuj- Aleksander Fredro – komediopisarz
- Ludwik Jabłonowski (1810 -1887) – pamiętnikarz, poeta i powstaniec listopadowy i Wiosny Ludów.
- Michał Józefczyk – proboszcz Parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Tarnobrzegu – Serbinowie, społecznik, inicjator budowy wielu kościołów
- Jan Szelc – poeta, nauczyciel
- Gerard Szmyd – duchowny katolicki, prezes lwowskiego oddziału Związku Harcerstwa Polskiego, obrońca Lwowa z 1918 r. przed Ukraińcami, w latach 1930–1938 proboszcz parafii św. Marii Magdaleny we Lwowie
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62167
- ↑ Wieś Krościenko Wyżne w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oto największe wsie Podkarpacia. Tu mieszka więcej.... 2022-102-07.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 621 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 4.
- ↑ Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 265.
- ↑ Strona parafii, historia kościołów. [dostęp 2013-08-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-24)].
- ↑ Dz.U. z 1994 r. nr 132, poz. 671
Linki zewnętrzne
edytuj- Krościenko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 702.