Wikipedia

Kozieradka

Kozieradka (Trigonella L.) – rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Obejmuje ponad 100 gatunków[4] występujących na wszystkich kontynentach Starego Świata sięgając po wyspy Oceanii[5]. W Polsce jako przejściowo dziczejące (efemerofity) spotykane są dwa gatunki: kozieradka błękitna (T. caerulea) i pospolita (T. foenum-graecum)[6].

Kozieradka
Ilustracja
Morfologia gatunku typowego rodzaju – kozieradki pospolitej
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

Kozieradka

Nazwa systematyczna
Trigonella L.
Sp. Pl. 776. 1753
Typ nomenklatoryczny

Trigonella foenum-graecum L.[3]

Synonimy
  • Buceras Haller
  • Fenugraecum Adanson
  • Foenugraecum Ludwig, Telis O. Kuntze
  • Xiphostylis G. Gasparrini[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Kozieradka błękitna

Morfologia

edytuj
 
Trigonella emodi
 
Trigonella gladiata
Pokrój
Rośliny jednoroczne lub byliny, prosto wznoszące się lub szeroko rozpostarte, silnie rozgałęzione[5].
Liście
Złożone z trzech listków z przylistkami przyrośniętymi do ogonka liściowego. Szczytowy listek zwykle większy od bocznych. Listki piłkowane, z wyraźnymi nerwami sięgającymi końców ząbków[5].
Kwiaty
Motylkowe, wyrastają z kątów liści pojedynczo lub w kwiatostanach groniastych i główkowatych. Szypułki w czasie kwitnienia krótkie, do 5 mm długości. Przysadki drobne. Działki kielicha w liczbie 5 równej długości. Płatki korony żółte, niebieskie, purpurowe i białe. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne eliptyczne skrzydełka otulające łódeczkę, a piąty wzniesiony jest do góry tworząc owalny, szeroki u nasady żagielek. Wewnątrz krótszej od skrzydełek łódeczki znajduje się jeden słupek z jedną, górną zalążnią zawierającą od 1 do wielu zalążków oraz 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami tworząc rurkę, jeden pręcik zaś jest wolny, czasem wszystkie pręciki podobne[5].
Owoce
Cylindryczne lub spłaszczone strąki proste lub wygięte, zawierają od 1 do wielu nasion. Strąki rozwijają się na szypułkach wydłużających się i grubiejących w trakcie owocowania[5].

Biologia

edytuj

Proces zapylania wspomagany jest mechanizmem dźwigni – siadający na kwiecie owad naciska skrzydełko i łódeczkę dzięki czemu pylniki przesuwają się w górę i obsypują owada od dołu pyłkiem. Mechanizm działać może wielokrotnie przy każdych odwiedzinach zapylacza[7].

Rośliny z tego rodzaju zawierają duże ilości kumaryny, nadającej im specyficznego aromatu, nasilającego się podczas suszenia[7].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna rodzaju według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Trifolieae[8].

Pozycja systematyczna rodzaju według systemu Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.), rodzaj kozieradka (Trigonella L.)[9].

Wykaz gatunków[4]

Zastosowanie

edytuj

Niektóre gatunki po wysuszeniu i zmieleniu służą jako aromatyczne dodatki do żywności.

Suszone liście, łodygi i nasiona kozieradki pospolitej stosowane są jako przyprawa (nasiona jako „kozieradka”[10])[11]. Młode liście i łodygi kozieradki pospolitej używane są jako warzywo[11]. Nasiona stosuje się również w celach leczniczych[11][10]. Najczęściej wykorzystywany jest ekstrakt z nasion kozieradki, obfitujący w białko, błonnik i zawierający saponiny[12].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
  3. ↑ a b Trigonella. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-04-03].
  4. ↑ a b Trigonella L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-26].
  5. ↑ a b c d e Trigonella. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-06-03].
  6. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 195, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ a b Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 243. ISBN 83-7079-778-4.
  8. ↑ Trigonella. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-02-05].
  9. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Trigonella. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-04-03]. (ang.).
  10. ↑ a b Zbigniew Podbielkowski, Słownik roślin użytkowych, Warszawa: PWRiL, 1989, ISBN 83-09-00256-4, OCLC 69595653.
  11. ↑ a b c Trigonella foenum-graecum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2015-08-29].
  12. ↑ Mirosław Jarosz: „Suplementy diety a zdrowie”. Warszawa: PZWL, 2015, s. 73. ISBN 978-83-200-3701-2.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kozieradka&oldid=72986454”