Korkowiec (roślina)
Korkowiec (Phellodendron Rupr.) – rodzaj drzew z rodziny rutowatych. W obrębie rodzaju wymieniano różną liczbę gatunków (od dwóch do czterech[4] lub pięciu[5] czy nawet 10[6][7]), ale po rewizji taksonomicznej ustalono ich liczbę na dwa[8][9][10]. Rośliny te występują we wschodniej Azji od Wietnamu na południu, poprzez Chiny, Koreę, Japonię po Kraj Chabarowski na Rosyjskim Dalekim Wschodzie[10]. Jako rośliny ozdobne zostały rozprzestrzenione w strefie umiarkowanej od ok. połowy XIX wieku[11], w wielu miejscach rozprzestrzeniając się jako rośliny introdukowane, w tym także inwazyjne (np. w Nowym Jorku[9] i w południowo-wschodniej Europie)[10]. W przeszłości rodzaj był szerzej rozprzestrzeniony – jego skamieniałości znane są z wczesnego oligocenu z Ameryki Północnej, a od środkowego po pliocen z Europy[12]. Drzewa te rosną w różnych lasach liściastych, w przypadku P. chinense także mieszanych, górskich i w niższych położeniach, P. amurense często w dolinach rzek[4].
 Korkowiec amurski | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
korkowiec |
| Nazwa systematyczna | |
| Phellodendron Ruprecht Bull. Cl. Phys.-Math. Imp. Sci. Saint-Pétersbourg 15: 353. 1857[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
P. amurense Ruprecht[3] | |
Korkowce sadzone są jako drzewa ozdobne[9], szczególnie efektowne w przypadku swobodnego wzrostu (jako soliter), pozwalającego na wyeksponowanie efektownej korony. Z drewna korkowca amurskiego, określanego jako „aksamitne”, wykonuje się narty, a z kory pływaki do sieci rybackich[6]. Dawniej używano jej także do wytwarzania korka gorszej jakości niż w przypadku pochodzącego od dębu korkowego, ale o podobnym zastosowaniu. Wykonywano z kory także płyty izolacyjne[13]. Kwiaty dostarczają pożytku pszczelego (zarówno nektaru jak i pyłku)[6]. Kora i olejek z owoców wykorzystywany jest w medycynie[11].
Naukowa nazwa rodzajowa utworzona została z greckich słów phellos, znaczącego „kora, korek”, i dendron, znaczącego „drzewo”[6].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Drzewa (osiągające w naturze do 15 m – P. chinense i 30 m – P. amurense[4]) o grubej, głęboko bruzdowanej[14][12], szarej i szarobrązowej korze[4]. Gałązki ciemnofioletowe[4]. Pąki pojedyncze, drobne, osłonięte nasadami liści[12].
- Liście
- Naprzeciwległe, nieparzysto pierzasto złożone[4][12], z 5–13 siedzącymi listkami[7] o brzegach drobno piłkowanych lub karbowanych, z gruczołami w nacięciach blaszki[4][12]. Liście aromatyczne[7].
- Kwiaty
- Rośliny dwupienne[12]. Kwiaty rozdzielnopłciowe, niepozorne – drobne i zielone, zebrane w wiechy wyrastające w kątach liści w szczytowych częściach pędów[7]. Kwiaty zwykle pięciokrotne, ale zarówno działek kielicha, jak i płatków korony występuje czasem większa liczba – do 8[7][4]. W kwiatach męskich 5 pręcików i mały dysk otaczający szczątkowy słupek. W kwiatach żeńskich dysku brak, pręciki zredukowane do prątniczków[12]. Zalążnia górna, pięciokoromowa[7], z pojedynczymi zalążkami w komorach, osadzona na gynoforze, z krótką szyjką słupka lub całkiem zredukowaną, znamię pięciołatkowe, trwałe[12].
Systematyka
edytujRodzaj z podrodziny Rutoideae Arn. (1832) z rodziny rutowatych Rutaceae[12].
- Phellodendron amurense Rupr. – korkowiec amurski
- Phellodendron chinense C.K.Schneid.
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-12-24] (ang.).
- ↑ a b Phellodendron. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-12-24].
- ↑ a b c d e f g h i Dianxiang Zhang, Thomas G. Hartley: Phellodendron Ruprecht. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-12-24].
- ↑ Phellodendron. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-12-24].
- ↑ a b c d Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 341. ISBN 83-01-12099-1.
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 374. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b Ma J., Cao W., Liu Q., Yu M., & Han L.. A revision of Phellodendron (Rutaceae). „Edinburgh Journal of Botany”. 63, 2-3, s. 131-151, 2006. DOI: 10.1017/S0960428606000515.
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 704, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d Phellodendron Rupr.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-24].
- ↑ a b Jinshuang, Anthony R. Brach. The identity of cultivated Phellodendron (Rutaceae) in North America. „Journal of the Botanical Research Institute of Texas”. 1, 1, s. 357-365, 2007.
- ↑ a b c d e f g h i K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Dicotyledons. Sapindales, Cucurbitales, Myrtaceae. Berlin, Heidelberg: Springer, 2011, s. 302, 319. ISBN 978-3-642-14396-0.
- ↑ Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz: Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 381. ISBN 83-01-13434-8.
- ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 319. ISBN 83-7079-778-4.