Konstytucja Kirgistanu z 2010 roku
Konstytucja Kirgistanu z 2010 roku (kirg. Кыргыз Республикасынын Конституциясы) – podstawowy akt prawny w kirgiskim systemie prawnym.
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Data wejścia w życie |
27 czerwca 2010 roku |
| Rodzaj aktu | |
| Przedmiot regulacji | |
| Status |
obowiązujący |
| Utrata mocy obowiązującej z dniem |
5 maja 2021 roku |
| Ostatnio zmieniony przez | |
| Wejście w życie ostatniej zmiany |
11 grudnia 2016 roku |
| Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych | |
Historia
edytujObecna konstytucja została przyjęta 27 czerwca 2010 roku w drodze referendum. Wprowadzone zmiany zakładały zmianę systemu rządów z prezydenckiego na parlamentarny. Ograniczone zostały kompetencje prezydenta. Według nowego prawa może on być wybierany jednokrotnie na sześcioletnią kadencję. Mimo ograniczeń nie jest to jednak stanowisko tylko o funkcji reprezentatywnej: m.in. posiada on prawo weta oraz prawo powoływania szefów organów państwowych[1][2].
Ustawa zasadnicza zwiększyła liczbę deputowanych Rady Najwyższej z 90 do 120, przy czym jedna partia może wprowadzić maksymalnie 65 osób. Dodatkowo partie polityczne nie mogą być tworzone na religijnych lub etnicznych założeniach. Ich członkami nie mogą być: sędziowie, pracownicy milicji oraz sił zbrojnych[3][4].
Dokument ten kładzie szczególny nacisk na ochronę praw człowieka – w szczególności rozdział drugi. Artykuł 16 mówi o równości płci oraz zakazie dyskryminacji. Z kolei artykuł 20 zabrania stosowania tortur oraz kary śmierci[3][5].
Zgodnie z artykułem 97 zadanie sądowej kontroli konstytucyjności prawa będzie wypełniać Izba Konstytucyjna Sądu Najwyższego. Zniesiony został Sąd Konstytucyjny[6].
Ocena oraz reakcje opinii publicznej
edytujWśród obywateli nowa konstytucja cieszyła się silnym poparciem: za jej przyjęciem głosowało 90,56% obywateli[7]. Wśród jej przeciwników powstał ruch Движение-93 (Ruch-93). Wzywają oni do bojkotu nowego aktu prawnego oraz powrót do konstytucji z 1993 roku. Uważają również, że okoliczności, w jakich przebiegało referendum (między innymi sytuacja nadzwyczajna na południu kraju oraz obecność niewystarczające ilości międzynarodowych obserwatorów), nie pozwalały na swobodne i powszechne głosowanie, a zaprowadzone zmiany spowodują powstanie nowego kryzysu[8].
Zdaniem Komisji Weneckiej „projekt konstytucji zasługuje na dużą pochwałę” w szczególności w obszarze praw człowieka, wzmocnienia władzy ustawodawczej, a także rozdziału kompetencji między władzą ustawodawczą, wykonawczą i prezydentem. Z krytyką spotkały się zapisy o rozwiązaniu Sądu Konstytucyjnego oraz skomplikowany system formowania rządu. Rekomendowała także wzmocnienie niezależnego sądownictwa[9].
Poprawki z 2016 roku
edytujLatem 2016 roku zostały wniesione do Parlamentu poprawki, w szczególności dotyczące rozszerzenia kompetencji premiera[10][11]. We wrześniu, w pierwszym czytaniu, Rada Najwyższa zdecydowała o poddanie zaproponowanych zmian pod referendum[12]. Izba Konstytucyjna Sądu Najwyższego uznała zaproponowane zmiany za zgodne z prawem[13]. Za głosowało dziesięciu sędziów, przeciw jeden: Emil Oskonbajew – zwrócił on uwagę, że artykuł 114 obowiązującej ustawy zasadniczej mówi o tym, że niedozwolone jest jej zmienianie do 1 września 2020 roku[14]. Negatywną opinię na temat przekształceń wyraziła również w specjalnym raporcie Komisja Wenecka[15]. Przeciwko przeprowadzaniu głosowania wystąpili również Roza Otunbajewa i Ömürbek Tekebajew[16].
Referendum zostało przeprowadzone 11 grudnia. Za zmianami zagłosowało 79,59% obywateli[17]. Przebiegało ono przy braku obserwatorów z OBWE[18].
Propozycja poprawek
edytuj1 kwietnia 2020 roku deputowany partii Respublika-Ata Dżurt Kurmankuł Zułuszew wniósł do Rady Najwyższej projekt ustawy o przeprowadzeniu referendum. Przedmiotem głosowania miałby być wybór systemu rządów między parlamentarnym, a prezydenckim. Miałoby ono odbyć się 4 października 2020 roku. Wcześniej na tę datę planowane były wybory parlamentarne[19][20]. Pomysł przeprowadzenia głosowania w czasie pandemii skrytykowali m.in.: Ömürbek Tekebajew[21] oraz były toraga Zajnidin Kurmanow[22]. Plany referendum, a także zamiar wzmocnienia władzy prezydenckiej poparł natomiast ówczesny lider partii Ak kałpak Ułykbjek Mamatajew[23].
Referendum zostało przeprowadzone 11 kwietnia 2021 roku. 85,25% wyborców opowiedziało się za przyjęciem nowej ustawy zasadniczej[24].
Przypisy
edytuj- ↑ Kadyr Toktogulov, Richard Boudreaux: Kyrgyzstan Endorses New Constitution Shedding a Tradition of Autocratic Rule, New System Will Expand Parliament and Limit Presidents to One Term. The wall street journal, 2010-06-28. [dostęp 2017-08-29]. (ang.).
- ↑ Kirgistan: w referendum prawie 80 proc. wyborców za zmianami w konstytucji. Bankier, 2016-12-11. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-29)]. (pol.).
- ↑ a b Charles Recknagel: How Strong Is Kyrgyzstan's New Constitution?. Radio Free Europe/Radio Liberty, 2010-07-02. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-29)]. (ang.).
- ↑ Сергей Расов: Конституция Кыргызстана: плюсы и минусы. Политком, 2010-05-04. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-12)]. (ros.).
- ↑ New Kyrgyz constitution approved. Al Jazeera, 2010-06-28. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-05)]. (ang.).
- ↑ Кыргызстанда Конституциялык көзөмөлдүн түзүлүү жана өнүгүү тарыхы. КР Конституциялык палатасы. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-17)]. (kirg.).
- ↑ Kyrgyz vote wins 90 percent support. Reuters, 28 czerwca 2010. [dostęp 2010-06-28]. (ang.).
- ↑ РЕЗОЛЮЦИЯ «ДВИЖЕНИЯ-93». BISHKEKINFO, 2012-02-29. [dostęp 2016-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-02)]. (ros.).
- ↑ ЗАКЛЮЧЕНИЕ ПО ПРОЕКТУ КОНСТИТУЦИИ КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ1 (редакция, опубликованная 21 мая 2010 года) Принято Венецианской Комиссией на ее 83 пленарном заседании (Венеция, 4 июня 2010 года). Council of Europe, 2010-06-08. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-29)]. (ros.).
- ↑ Эрмек Абдрисаев: ИАЦ «Кабар». Конституция КР: без подводных мин и внешнего влияния. КНИА КАБАР. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-29)]. (ros.).
- ↑ Виктория Панфилова: В Киргизии меняют Конституцию. Независимая газета, 2016-08-01. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-24)]. (ros.).
- ↑ Наргиза ОСМОНОВА: Жогорку Кенеш одобрил в первом чтении законопроект о назначении референдума по внесению поправок в Конституцию. ИА «24.kg», 2016-09-29. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-02)]. (ros.).
- ↑ ИМЕНЕМ КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ З А К Л Ю Ч Е Н И Е КОНСТИТУЦИОННОЙ ПАЛАТЫ ВЕРХОВНОГО СУДА КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ к проекту Закона Кыргызской Республики «О внесении изменений в Конституцию Кыргызской Республики». 2016-10-11. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-22)]. (ros.).
- ↑ Наргиза ОСМОНОВА: Судья Конституционной палаты Эмиль Осконбаев не поддержал поправки в Конституцию. ИА «24.kg», 2016-09-13. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-03)]. (ros.).
- ↑ КЫРГЫЗСКАЯ РЕСПУБЛИКА ПРЕДВАРИТЕЛЬНОЕ СОВМЕСТНОЕ ЗАКЛЮЧЕНИЕ ПО ПРОЕКТУ ЗАКОНА «О ВНЕСЕНИИ ИЗМЕНЕНИЙ В КОНСТИТУЦИЮ». 2016-08-29. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-17)]. (ros.).
- ↑ Zakończyło się referendum. 80 procent za zmianami w konstytucji. TVN24, 2016-12-11. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-22)]. (pol.).
- ↑ Дмитрий Вачедин: ЦИК Киргизии подвел окончательные итоги референдума. Deutsche Welle, 2016-12-22. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-24)]. (ros.).
- ↑ Элеонора Бейшенбек кызы: ОБСЕ отказалась отправлять наблюдателей в Кыргызстан. Радио Азаттык, 2016-12-02. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)]. (ros.).
- ↑ В КР на общественное обсуждение вынесен законопроект о проведении референдума [online], Радио Азаттык, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-01].
- ↑ Курманкул Токторалыевич Зулушев, Pełny tekst projektu - "Кыргыз Республикасынын мамлекеттик түзүлүшүн аныктоо боюнча референдумду (бүткүл элдик добуш берүүнү) дайындоо тууралуу" [online], Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-01] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-14] (kirg.).
- ↑ Екатерина Улитина, Омурбек Текебаев: В нынешних условиях проведение референдума невозможно [online], ЗАО "Издательский дом "Вечерний Бишкек", 3 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-13] (ros.).
- ↑ Дарья Подольская, Зачем Кыргызстану возвращать президентскую форму правления и что это изменит [online], 6 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-13] (ros.).
- ↑ Бакыт Басарбек, Маматаев: Президентская форма правления не выгодна прежде всего партбоссам [online], ЗАО "Издательский дом "Вечерний Бишкек", 3 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-13] (ros.).
- ↑ АШКлар боюнча референдумдун жыйынтыктары - апрель 2021 - КР БШК [online], Кыргыз Республикасынын шайлоо жана референдум өткөрүү боюнча борбордук комиссиясы [dostęp 2023-07-23] (kirg.).