Komuna anabaptystów w Münsterze
Komuna anabaptystów w Münsterze, komuna monasterska[1] – teokratyczna komuna anabaptystów w mieście Münster w Niemczech istniejąca w okresie od wiosny 1534 do czerwca 1535.
Historia
edytujPodłoże
edytujAnabaptyzm był jednym z najbardziej radykalnych odłamów ruchu reformacyjnego, rozpoczętego wystąpieniem Marcina Lutra w 1517. Jego źródłem były wystąpienia ideologów religijnych z lat 20. XVI w., uważających dotychczasowych przywódców reformacji (w tym Lutra) za zbyt umiarkowanych. Głosili oni m.in. hasło całkowitego odrzucenia władzy świeckiej[2]. W północnych Niemczech i Niderlandach działalność na przełomie lat 20. i 30. XVI w. rozwinął Melchior Hofmann, który m.in. zapowiedział, że w 1533 dojdzie do powrotu Chrystusa na ziemię. Miało to nastąpić w Strasburgu, który miał się stać Nowym Jeruzalem. Do zapowiedzianego zdarzenia jednak nie doszło, a Hofmann został w Strasburgu uwięziony[2][3]. Jeden z jego zwolenników, przywódca anabaptystów w Niderlandach, dawny piekarz Jan Matthijs (Mathys), dokonał ponownych obliczeń daty powrotu Chrystusa na ziemię i ogłosił, że stanie się to w Wielkanoc (5 kwietnia) 1534 w westfalskim mieście Münster. Bliskim współpracownikiem Matthijsa został dawny krawiec, Jan Bockelson zwany Janem z Lejdy[2]. Matthijs uważał, że konieczność usunięcia niegodziwości ze świata usprawiedliwia użycie siły[3].
Przejęcie władzy w Münsterze
edytujW około piętnastotysięcznym Münsterze już w czasie wojny chłopskiej w 1525 pojawiły się żądania zmian ekonomicznych, społecznych i religijnych[4]. W sporze między katolikami i protestantami miasto opowiedziało się w 1532 po stronie tych ostatnich, przede wszystkim dzięki agitacji luterańskiego pastora Bernarda Rothmanna. Ten stopniowo zbliżał się jednak w poglądach do ruchu anabaptystów[2][3][4][5]. W styczniu 1534 do Münsteru przybyło dwóch „apostołów” Matthijsa (wśród nich Jan z Lejdy)[6] i wówczas Rothmann przyjął ponowny chrzest i otwarcie przyłączył się do anabaptystów[2][3][4][5]. W lutym 1534 sam Matthijs przybył do Münsteru i pod jego wpływem anabaptyści zaczęli przejmować władzę w mieście; pod koniec lutego zdobyli przewagę w radzie miejskiej, a jeden z nich został burmistrzem miasta. W miarę rozpowszechniania się wiedzy o tym sukcesie coraz liczniej napływali do „świętego miasta” wyznawcy anabaptyzmu z innych regionów, podczas gdy münsterscy mieszczanie innych wyznań, którzy nie chcieli się przyłączyć do anabaptystów (około 2 tysięcy osób[3]) zostali zmuszeni do opuszczenia miasta do 2 marca 1534[2][4][6]. W mieście wprowadzono obowiązkowy powtórny chrzest (zgodnie z ideami anabaptyzmu). Ponadto wszelką własność ogłoszono jako wspólną, co jednak nie znalazło odzwierciedlenia w praktyce (elity nowej władzy zebrały wielkie majątki)[2][6]. Palono książki inne niż Biblia, niszczono wieże kościołów[3][6].
Rządy anabaptystów w mieście
edytujTe działania spowodowały reakcję katolickiego biskupa-księcia Münsteru, Franciszka z Waldeck, który przybył ze swymi wojskami pod miasto i rozpoczął oblężenie. Matthijs wykorzystał to propagandowo, mobilizując mieszkańców do obrony miasta przed bezbożnym napastnikiem i zapowiadając, że w Wielkanoc Bóg da obrońcom zwycięstwo nad oblegającymi i osądzi niegodziwych. Gdy jednak wierząc w swoje proroctwa dokonał tego dnia z niewielką grupą zwolenników wypadu za mury, został zabity[2][3][4][6]. Miejsce Matthijsa w Münsterze przejął Jan z Lejdy, który wprowadził jeszcze bardziej radykalne rozwiązania i ustanowił w mieście rządy teokratyczne. Rozwiązał radę miejską, natomiast w jej miejsce powołał wybranych przez siebie 12 „starszych Izraela”, a samego siebie ogłosił nowym królem Dawidem i używał insygniów królewskich[2][3][7]. Zarządził surowe kary za grzechy, m.in. za bluźnierstwo, cudzołóstwo, a nawet plotkowanie groziła śmierć[3]. W czerwcu 1534 wprowadził też w mieście (w którym przebywało znacznie więcej kobiet niż mężczyzn) poligamię – sam wziął 16 żon, a w jego ślady poszli inni przywódcy miasta. Wydawał wystawne uczty dla swego otoczenia, choć wskutek oblężenia warunki życia w mieście były złe. Mimo postępującego głodu zdołał utrzymać kontrolę nad miastem przez kolejnych 14 miesięcy[2][3][7].
Stłumienie komuny i jej konsekwencje
edytujOpór miasta został przełamany przez siły Franciszka z Waldeck, wspieranego przez okolicznych książąt, zarówno katolickich, jak i protestanckich, dopiero 24[3] lub 25 czerwca 1535[2][7][8]. Jan z Lejdy wraz z innymi liderami komuny münsterskiej został schwytany i uwięziony (nie odnaleziono natomiast Rothmanna, który mógł zginąć lub uciec). 22 stycznia 1536 doszło do kaźni uwięzionych: Jana z Lejdy i jego dwóch współpracowników szarpano szczypcami, wyrwano im języki, a następnie spalono; ich kości umieszczono w klatkach powieszonych na wieży miejscowego kościoła św. Lamberta (klatki te znajdują się w tym miejscu do dziś)[2][7]. Miasto pozostawało okupowane aż do 1541, a ograniczony samorząd odzyskało dopiero w 1553[8].
Marcin Luter dostrzegł w wydarzeniach komuny naturalną konsekwencję poglądów wyrażanych przez anabaptystów, a wszelkie działania rewolucyjne uznał za karę zsyłaną przez Boga na Rzeszę za popełniane tu grzechy i diabelską próbę zniszczenia reformacji[4]. Władcy europejscy byli zaszokowani wypadkami, do których doszło w Münsterze, a anabaptyści spotkali się z surowymi prześladowaniami[3]. Późniejsi liderzy anabaptystów odżegnywali się od użycia siły i od wizji bliskiej apokalipsy[8].
Komuna w kulturze
edytujWydarzenia z Münsteru z lat 1534–1535 budziły zainteresowanie licznych twórców. Zainspirowały powieści (m.in. The Unfortunate Traveller Thomasa Nashe’a[9], Bockelson. Geschichte eines Massenwahns Friedricha Reck-Malleczewena[10], Der Schlüssel zum Abgrund Franza Theodora Csokora[11]), dramaty (m.in. Anabaptyści Friedricha Dürrenmatta[12], In nomine Dei José Saramago[13]), a także opery (m.in. Prorok Giacoma Meyerbeera[14]) czy poematy (Der König von Sion Roberta Hamerlinga[15]).
Przypisy
edytuj- ↑ monasterska komuna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-07-02].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Adam W. Darlage: Münster, Kingdom of. W: Encyclopedia of Martin Luther and the Reformation. Mark A. Lamport (red.). Lanham – Boulder – New York – London: Rowman & Littlefield, 2017, s. 535–536. ISBN 978-1-4422-7159-3.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Rudolph W. Heinze: The Monarch History of the Church. T. 4: Reform and Conflict: From the Medieval World to the Wars of Religion, A.D. 1350–1648. Oxford: Monarch Books, 2006, s. 161–165. ISBN 978-1-85424-690-5.
- ↑ a b c d e f Luther and the Revolutionary Anabaptists. W: Harry Loewen: Luther and the Radicals. Wyd. poprawione. Wilfrid Laurier University Press, 2010. ISBN 9781554587360.
- ↑ a b Bernhard Ebneth: Rothmann, Bernhard. W: Neue Deutsche Biographie. T. 22. Berlin: Duncker & Humblot, 2005, s. 126–127. ISBN 3-428-11291-1.
- ↑ a b c d e Gerald Dörner: Mathys (Mathijsz, Matthyssen, Mathyszoon, Matthias) van Haarlem, Jan. W: Neue Deutsche Biographie. T. 16. Berlin: Duncker & Humblot, 1990, s. 606–607. ISBN 3-428-00285-7.
- ↑ a b c d Robert Stupperich: Bockelson (Beukelszoon, Beukels, latinisiert Bocaldus), Johann (Johann oder Jan van Leiden). W: Neue Deutsche Biographie. T. 2. Berlin: Duncker & Humblot, 1955, s. 344–345.
- ↑ a b c Thomas A. Brady Jr.: German Histories in the Age of Reformations, 1400–1650. Cambridge: Cambridge University Press, 2009, s. 204–206. ISBN 978-0-521-88909-4.
- ↑ Johanna Harris: Sectarian Groups. W: The Oxford Handbook of Early Modern English Literature and Religion. ed. Andrew Hiscock and Helen Wilcox. Oxford: Oxford University Press, 2017, s. 432. ISBN 978-0-19-967280-6.
- ↑ Karl-Heinz Schoeps: Conservative Opposition: Friedrich Reck-Malleczewen’s Antifascist Novel Bockelson: A History of Mass Hysteria. W: Flight of Fantasy: New Perspectives on Inner Emigration in German Literature, 1933–1945. ed. Neil H. Donahue and Doris Kirchner. New York – Oxford: Berghahn Books, 2003, s. 188–198. ISBN 1-57181-001-3.
- ↑ Beatrix Müller-Kampel: Von der historischen Utopie zur utopischen Historie. Das Täuferreich zu Münster bei Friedrich Reck-Malleczewen und Franz Theodor Csokor. W: Ideologie und Utopie in der deutschen Literatur der Neuzeit. hrsg. Bernhard Spies. Würzburg: Königshausen & Neumann, 1995, s. 135–141. ISBN 3-8260-1039-6.
- ↑ Annette Mingels: Dürrenmatt und Kirkegaard. Die Kategorie des Einzelnen als gemeinsame Denkform. Köln – Weimar – Wien: Böhlau Verlag, 2003, s. 290. ISBN 3-412-10402-7.
- ↑ Bruce W. Longenecker: The Challenge of the ‘Hopeless God’: Negotiating José Saramago’s Novel The Gospel according to Jesus Christ. W: Art, Imagination and Christian Hope: Patterns of Promise. ed. Trevor Hart, Gavin Hopps, Jeremy Begbie. Farnham – Burlington: Ashgate, 2012, s. 137. ISBN 978-0-7546-6676-9.
- ↑ Jennifer Jackson: Giacomo Meyerbeer: Reputation without Cause? A Composer and His Critics. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2011, s. 151, 165. ISBN 978-1-4438-2968-7.
- ↑ Theodore M. Porter: Karl Pearson: The Scientific Life in a Statistical Age. Princeton – Woodstock: Princeton University Press, 2004, s. 79–83. ISBN 0-691-11445-5.